Abdülməcidin oğludur. 1844-cü ildə anadan olub. 1890 ildə ingilislərin köməyiylə qurulan və sultan aleyhdarı türk, rum, erməni, arnavud, yəhudi, bolqar, serb və yunan şəbəkələri tərəfindən dəstəklənilən İttihat və Tərəqqi Cəmiyyəti, 1909-cu ildə Sultan Abdulhəmidi taxtdan endirdilər və yerinə əllərində oyuncaq olan V Mehmed Rəşadı keçirdilər. Dövlət idarəsinə tamamilə hakim olan İttihatçılar istədikləri kabineti iş başına gətirirlər, istəmədiklərini isə vəzifədən uzaqlaşdırırdılar. Sultan Abdulhəmid tərəfdarı deyərək bir çox adamı edam etdirdilər. Hər kəs ölüm və həbs qorxusu içinə yaşayırdı. Hər vilayətdə zalımlar, üsyankarlar meydana çıxdı. Bunun nəticəsi olaraq Albaniyada üsyan hərəkatları başladı. İttihat və Tərəqqi mənsubları, Mahmud Şövkət Paşanın rəhbərliyi altında böyük bir ordunu Albaniyaya göndərmələrinə və bir çox qan tökülməsinə baxmayaraq, üsyanı yatırtda bilmədilər. Sultan Rəşad 16 iyun 1911-ci ildə Kosovaya getdi. Beş yüz min il əvvəl babası Muradı Hüdavendigarın zəfər qazandığı yerdə, yüz min arnavud ilə cümə namazı etdi. Sakitliyi təmin etdi. Mahmud Şövkət Paşanın iyirmi iki batalyonla edə bilmədiyini, Sultan Mehmed Rəşad bir gövdə nümayişi ilə təmin etdi.
Balkan millətləri arasında ixtilaf qalmadığından, Osmanlı Dövləti əleyhinə asanca birləşdilər. Bu birləşmə bir müddət sonra, 8 oktyabr 1912-ci ildə Balkan hərbini başladı. Məmləkəti müdafiəsinə vaxt tapa bilməyən komandirlərin əlində qalan Osmanlı Orduları, Karadağ, Bolqarıstan, Yunanıstan və Serbiya qarşısında məğrubiyyətə uğradılar. 30 may 1913-cü ilə qədər davam edən döyüş sonunda, Osmanlı Dövləti, Yenipazar, Libya, Girit, Rodos, Onikiada, Albaniya, Epir və Trakyayı itirdi. Ədirnə də Balkan dövlətləri əlinə düşsə də, müttəfiqlər arasında ixtilafdan faydalanılaraq geri alındı. Afrika qitəsi ilə əlaqə kəsildi. Osmanlıların Avropada çox kiçik bir torpağı qaldı.
Birlik və Tərəqqinin cahil idarəçiliyi nəticəsində Osmanlı Dövləti, Sultanın xəbəri olmadan bu dəfə dünyanın super dövlətlərinə qarşı Almaniya tərəfindən Birinci Dünya Müharibəsinə qatıldı (11 Noyabr 1914). Dörd il sürən bu müharibədə Osmanlı İmperatorluğu xeyli torpaq itirildi. Sultan Mehmed Rəşad, məmləkətin düşdüyü vəziyyətin iztirabı içərisində 3 iyul 1918-ci ildə vəfat etdi.
Sultan II Abdulhəmid
Əbdülməcidin oğludur. 1842-ci ildə anadan olub.Osmanlı dövlətində idarəni ələ keçərən qərb oyuncağı olan bəzi paşalar, beşinci Muradın şüurunun pozulması üzərinə, dövlət işlərinə qarışmaması və tək millət məclisinin çıxaracağı qanunlara görə hərəkət etməsi şərtiylə, Əbdülhəmidi sultan elan etdilər.
Taxtdan çıxdığında Osmanlı Dövləti tam bir böhran içində idi. Çernoqoriya və Serbiyada aparılan müharibələr osmanlıların əleyhinə dönmüş, Bosniya və Hersoqovinada və Griddə qiyamlar başlamış, maliyyə böhranı son həddə çatmışdır. Bu vaxt sədrəzəm Mithət Paşa və yoldaşlarının istəyi üzərinə 23 dekabr 1876-cı ildə Birinci hökumət elan edildi. Qeyri müsəlmanların da iştirak etdiyi Məclisin ilk işi Rusiyaya hərb elanı oldu. Bu döyüş, Osmanlı Dövləti üçün bir fəlakət gətirdi. Ruslar İstanbul önlərinə qədər gəldi. Bir milyondan çox türk, Bolqarıstandan İstanbula köç etdi. Sülh istəyən Sultan Əbdülhəmid ilk iş olaraq dövləti parçalanma və yox olma yoluna doğru aparan Məclisi bağladı (13 fevral 1878) və dövlət idarəsini əlinə aldı. Ayastenfanos andlaşması ilə Osmanlı Dövləti, Makedoniya, Qərb Trakya, Kırklareli, Qars, Ərdahan və Batumu itirirdi. Ancaq İngiltərə ilə razılaşan Sultan Əbdülhəmid Kipr idarəsini onlara buraxmaq şərtiylə, yenidən yığdığı Berlin konfransında itirilən torpaqların bir qisiminə sahib oldu.
Sultan Abdulhəmid böyük məsələlər qarşısında böhrana düşən Osmanlı Dövlətini bundan sonra dahiyane bir siyasət, ədalət və qüdrətlə idarə etdi. İki yüz əlli iki milyon tutan dövlət borclarını yüz altı milyona endirdi. Məmləkətdə böyük bir abadlıq fəaliyyəti ilə təhsil və təhsil səfərbərliyi başlatdı. Çoxu şəxsi pulundan olmaq üzrə, məscid, məktəb, mədrəsə, xəstəxana, bulaq, körpü v s. (cəmi 1552) tikdirdi. Ölkənin dörd bir tərəfinə dəmiryolu xətti çəkdirdi. Yunanların Griddə üsyan qaldırması səbəbindən, Yunanıstana hərb elan etdi. Alman qərargahının geçilemez adlandırdıqları termopil keçidini 24 saatda aşan Osmanlı ordusu, Afina önünə çatdı.Yunanistanın tamamilə Osmanlı əlinə keçəcəyini anlayan Avropalı dövlətlər, sülhə məcbur etdilər və buna müvəffəq oldular.
Sultan Abdulhəmid yəhudilərin Fələstində bir Respublika qurma təşəbbüslərinin qarşısına çıxdı. Onların Osmanlı borclarını tamamilə silmək təkliflərini də rədd etdi. Fələstin torpaqlarının yəhudilərə satılmaması üçün lazımlı tədbirlər gördü. Şərq Anadoluda Erməni hərəkətlərinin qarşısını aldı və bölgədə asayişi təmin edib, Osmanlı hakimiyyətini gücləndirdi.
Sultan Abdulhəmidi taxtdan endirmədən Osmanlı Dövlətinin parçalanmasının və islamı yox edilməsinin mümkün olmadığını görən bütün daxili və xarici düşmənlər bu Türk Sultanına qarşı cəbhə açdılar, sui-qəsdlər tərtib etdilər. Beləcə otuz il dayanmış olan faciələr təkrar başladı. 31 mart 1908-ci ildə taxtdan endirilən II Əbdülhəmid Solonikiyə göndərildi (27 Aprel 1909) və 10 fevral 1918-ci ildə vəfat etdi.
Əbdülməsidin oğludur. 1840-cı ildə anadan olub. 30 may 1876-cı ildə Sultan Əbdüləzizin taxtdan endirilməsiylə Osmanlı sultanı elan edildi. Ancaq Dövlət işlərindəki bütün səlahiyyətlər Hüseyn Ovu, Kayserili Əhməd, Midhat və Rəşid paşaların əlində idi. Sultan Əbdüləzizə həddindən artıq dərəcədə kin saxlayan bu paşaların, əmisinə qarşı etdikləri ədəbsizliklər Sultan V Muradı çox üzdü. Səltənətinin beşinci günündə, yenə bu paşaların tərtibiylə, Sultan Əbdüləzizin faciəvi şəkildə şəhid edildiyini və anasına qarşı edilən hərəkətləri öyrənincə çox sarsıldı və bu fəlakət yolunun sonunu düşünməkdən ağlı pozuldu. Xüsusilə hadisələr qarşısında çarəsizliyi dövlətin sultanı olduğu halda əmisi və anasına kömək əlini uzada bilməməsi Murad Xanı pərişan edirdi. Həkimlərin səhv diaqnozu və müalicəsi də xəstəliyinin artmasına səbəb oldu. Digər tərəfdən qiyamı reallaşdıran paşalar, 15 iyun 1876-cı ildə Mithat Paşanın evində yığıncaq halında ikən, otağa girən hərb kolağası Çerkes Həsən bəy Hüseyn Ovu Paşa ilə nazır Rəşid Paşanı öldürdü. Yaralı olan Həsən Bəy sabahısı gün Bəyazıd meydanında asılaraq şəhid edildi. Sədrəzəm Rüşdi Paşa kimsəyə hesab vermədən dövləti idarə edirdi. Nəhayət 31 avqustda toplanan kabinet, Sultan Muradın taxtdan endirilməsinə qərar verdi. Şeyxülislam, Sultanın şüurunun yerində olmadığından buna icazə verən bir fətva hazırladı. Həkimlər Sultanın yaxşılaşmasının qeyri-mümkün olduğuna dair hesabat verdilər. Sabahısı gün Sultan Muradı taxtdan endidilər (31 avqust 1876). Eyni gün Osmanlı taxtına keçən Sultan II Abdulhəmidə hamı beyət etdi.
V Murad Çırağan Sarayına yerləşdi. Sultan Abdulhəmidin şəxsən maraqlanıb, zamanın məşhur həkimlərini göndərərək müalicə etdirməsindən sonra tamamilə yaxşılaşdı. V Murad, vəfat edənə qədər, iyirmi səkkiz il Çırağan Sarayında vaxtını oxumaq və nəvələrini oxutmaqla keçirdi. 28 avqust 1905-ci ildə, şəkər xəstəliyindən vəfat etdi.
II Mahmudun oğludur. 1830-cu ildə doğulub. Sultan Əbdülməcidin 25 iyun 1861-ci ildə ölümündən sonra taxta çıxdı.Bu sırada dövlətin vəziyyəti son dərəcə qarışıq idi. Maliyyə çətinlik son həddində idi. Karadağ, Hersek və Giritdə böyük qarışıqlıq hökm sürürdü. Avropa dövlətlərinin müdaxiləsini anlayan Sultan Əbdüləziz nəşr etdiyi bir fərmanla onların Tənzimat mövzusundakı narahatlıqlarını, nisbətən ortadan qaldırdıi. Maliyyə mövzulardakı çətinliyin səbəbindən gərəksiz xərclərin qarşısını ajdı. Rüşvət işinə qarışanları şiddətlə cəzalandırdı.
1862-ci ildə Karadağ bölgəsində baş verən üsyanı sərdarı Əkrəm Ömər Paşa olmaqla göndərdiyi bir ordu ilə yatırtdı. Misirə səyahət təşkil etdi. Getdiyi hər yerdə möhtəşəm mərasimlər və xalqın sevgi nümayişləri ilə qarşılanan Sultan, Misirin dövlətlə bağlılığını gücləndirdi. Osmanlı Dövlətindəki müsbət inkişafların qabağına keçmək istəyən qərbli dövlətlər Giriddə böyük bir üsyan qaldırdılar və adanın beynəlmiləl bir komissiya tərəfindən idarəsini istədilər. Bunu şiddətlə rədd edən Sultan Əbdüləziz, bəzi imtiyazlarla məsələni bir müddət üçün həll etdi.
Sultan Əbdüləziz , 21 iyun 1867-ci ildə Fransa, İngiltərə, Belçika, Prusya və Avstriyaya səfərə çıxdı. Sultanın bu səfəri ümumi barışın təmin edilməsində əhəmiyyətli rol oynadı. Avropa dövlətləri ilə olan münasibətlər yaxşılaşdı. Sultan Əbdüləziz, dövlət və millətin davamlılığı və dincliyi üçün gecə gündüz çalışarkən daxildə qərb pərəstişkarı və mason dövlət adamları hər cür siyasi nizam və intizamın pozulmasına səy edirdilər. Ziya Paşa, Namiq Kamal, Əli Süavi kimi yazarlar xalqı Sultana qarşı düşmənçiliyə təşviq edərkən, tərcüməçi Rüşdü, Hüseyn ovu və Mithat Paşalar da Sultanı taxtdan salmağı fikirləşirdilər. Necə ki gözlərini hakimiyyət ehtirası bürümüş bu dövlət adamları, 1875-ci ildə Bosniya-Hersek üsyanını və ardından baçlayan Rus hərbini fürsət bildilər. Əbdüləziz Xan, ssıkıntılar içində olmasına baxmayaraq Serbiyası qısa müddətdə məğlub etdi. Bolqarıstandakı qarışıqlıqları yatırtdı. Ancaq Hüseyn Ovu, Mithat, Redif və Süleyman Paşalar 30 may 1876-cı ildə sarayı əhatə edərək Sultanı taxtdan endirdilər.
Sultan Əbdüləziz ətrafıyla birlikdə müxtəlif təhqir və işgəncələrə məruz qaldıqdan sonra 1 iyun 1876-cı ildə Feriyə Sarayına köçürüldü. Ovu Paşa üç gün sonra, təhlükəsizlik səbəbiylə saray bağçasına yerləşdirdiyi adamlarına verdiyi əmrlə, Qurani Kərim oxumaqda olan Sultanın biləklərini kəsdirərək şəhid etdirdi.
II Mahmudun oğludur. 1823-cü ildə anadan olub. Atası II Mahmudun 1 iyul 1839-cu ildə vəfatından sonra, hələ 16 yaşında ikən Osmanlı taxtına çıxdı. Sultan Əbdülməcid, taxta çıxdığında Osmanlı Dövləti daxili və xarici böhranlarla qarşı-qarşıya idi. Osmanlı ordusu Nizipdə Məmməd Əli Paşa qüvvələrinə məğlub olmuşdu. İki gün sonra da Xain Fəvzi Əhməd Paşa Osmanlı Donanmasını Misirə aparıb təslim etdi. İngilislər bu sırada Osmanlı taxtında dövlət idarəsində təcrübəsiz bir sultan olduğunu fırsət bilərək hərəkətə keçdilər. Osmanlı Dövlətinə tam dəstək olmaq vədiylə Mustafa Rəşid Paşanı sədrəzəmliyə gətirtdilər. Paris və Londonda səfirlik edən Rəşid Paşa, bu müddət içərisində aldadılaraq şantaj edilmişdi. Necə ki iqtidara gəlir gəlməz ilk işi Tənzimat Fərmanını elan etmək oldu. (3 Noyabr 1839). Osmanlı Dövlətinin məhv dövrünə hesablanmış Tənzimat Fərmanı dövlətə və millətə çox baha başa gəldi.
Sultan Mahmudun açdığı irəli mədəniyyət yolu üzərinə mane olan tənzimat adamları. Avropa elminin və texnikasının yerinə səthi təqlidlər üzərində dayandılar. Beləcə elm və texnikada irəliləmə dayandı.
Mustafa Rəşid Paşa və yetişdirmələrinin Osmanlı Dövləti içində təxribatı qısa zamanda reallaşdırdığını görən İngilislər, Misir məsələsinin həllindən sonra Osmanlı Dövlətinin başına yeni narahatlıqlar açmağa başladılar. Mustafa Rəşid Paşa, İngilis və Fransız dəstəyi ilə 4 oktyabr 1853-cü ildə Rusiyaya hərb elan etdi. Ancaq Osmanlı Dövləti, Rusiya ilə döyüş edərkən, İngilislər, dünyadakı ikinci böyük islam dövləti olan Gürganiye Dövlətini yıxdılar. Hindistan, İngilislərin müstəmləkəsi vəziyyətinə gəldi. Sultan Əbdülməcid qərblilərin islamiyyəti məhv hərəkətini çox gec anladı. Rəşid Paşanı vəzifəsindən uzaqlaşdırdı. 1853-55-ci illərdə Rusiya ilə olan Krım hərbi müvəffəqiyyət ilə nəticələnməsinə baxmayaraq, döyüş xərcləri xarici borclara səbəb oldu. Osmanlı Dövlətinin döyüşü qazanmasında rol oynayan İngiltərə və Fransa, dövlət içində yeni islahatlar istədilər. Rəşid Paşanın yetişdirməsi Əli Paşanın İngilis və Fransız elçiləri ilə ortaq şəkildə hazırladıqları İslahat Fərmanı 1856-cı ildə elan edildi. Fərmanın tətbiqi bir çox yerdə böyük reaksiya verdi.1858-ci ildə Ciddədə qiyam baş verdi. Əflak, Boğdan və Karadağda müstəqillik hərəkətləri başladı. Dövlətin içinə düşdüyü faciəvi vəziyyət səbəbiylə, kədərindən vərəmə tutulan Sultan Əbdülməcid, 25 iyun 1861-ci ildə vəfat etdi.
I Abdülhəmidin oğludur. 1786-cı ildə İstanbulda anadan olub. 28 iyul 1808-ci ildə Ələmdar Mustafa Paşanın köməkliyi ilə Osmanlı taxtına çıxdı.
Ələmdar Mustafa Paşanı sədrəzəmliyə gətirən II Mahmud, əvvəlcə üsyankarları ortadan qaldırdı. Yeni və müasir bir ordu qurdu. Yeniçəriləri itaət və intizam altına almaq üçün qanunlar qoydu. Ancaq bu inkişaflara qarşı çıxan yeniçərilər, 15 oyabr 1808-ci ildə böyük bir üsyan çıxararaq Ələmdarı öldürdülər. Sultan Makmud, yenilikləri dayandırmaq məcburiyyətində qaldı.
Sultan Mahmud daxili işlərlə məşğul olarkən, Əflak və Boğdana sahib olmaq istəyən ruslar, Osmanlı Dövlətinə soxularaq Əflak, Boğdan, Besarabya və Dobrucanı qısa müddətdə işğal etdilər. Balkanlarda Serb, Hicazda Vəhhabi üsyanları başladı və sürətlə genişləndi. Bu üsyanlar səbəbindən II Mahmud 1812-ci ildə ruslarla Bükreş andlaşmasını imzalamaq məcburiyyətində qaldı. Hurşid Paşa, qısa müddətdə Serb üsyanını yatırtdı. Kavalalı Məmməd Əli Paşa da Vəhhabi qiyamını yatırtmaq üçün göndərildi. Hicazı zəbt edən Vəhhabiler, Əhli sünnə müsəlmanlara işgəncə və zülmlər edir, dinə təhqirlərini dvam etdirirdilər. Məmməd Əli paşa, etdiyi silahlı mübarizələrdən sonra, mübarək diyarları Vəhhabilərdən təmizlədi. Zəfər xəbərinə çox sevinən II Mahmud, Misir qubernatoru Məmməd Əli Paşaya lütfkarlıq göstərdi. Sultan Mahmud 1821-ci ildə ortaya çıxan Bənövşəyiyə üsyanını qısa müddətdə yatırtdı, qiyamın başısı olaraq Patriarxı asdırdı. Sultan Mahmud bu hadisələr əsnasında yeni təlim və təhsil qaydalarını da rədd edən yeniçərlərin və sipahilərin fəsad ocağının ortadan qaldırılması əmrini verdi. Yeniçəri ocağının aradan qaldırılması xeyirli bir hadisə kimi qəbul edilərək, tarixə "Hadisəi Xeyiriyə" adıyla daxil oldu.
Osmanlı Dövlətindəki sürətli və müsbət inkişaf, Avropa dövlətlərini narahat edirdi. İngilis və fransızlar Osmanlı Dövləti içərisindəki Mustafa Rəşid Paşa kimi adamlara kömək vəd edib aldadaraq, Rusiya ilə hərbə sövq etdilər. Misir qubernatoru Məmməd Əli Paşanı da dövlətinə qarşı çıxartdılaM. Sultan mahmud bu vəziyyətdə imperatorluğu qurtarmağa çalışırdı. Bunlar arasında ən pisi Misir qubernatoru Memet Əli Paşanın etdiyi üsyan oldu. Bütün böhranlar qarşısında, iradəsi, səbri və cəsarəti qırılmayan Sultan, iztirabı içində 1 iyul 1839-da həyata gözlərini yumdu.
IV Mustafa - Osmanlı sultanı (1807-1808). Sultan I Əbdülhəmidin oğludur. 29 may 1807-ci ildə III Səlim taxtdan endirilərək şahzadə Mustafa sultan elan edildi.
Üsyanın təşviqçisi kosa Musa paşa Sultan Səlim tərəfdarlarını bir-bir ortadan qaldırdı. İstanbuldakı üsyan rus cəbhəsindəki ordunun intizamını da pozdu. Orduda olan Sultan Səlim tərəfdarları, Rusçuk əyanı Ələmdar Mustafa Paşanın yanına sığındılar. Mustafa sədr-əzəm Həlmi Paşanın yerinə Çələbi Mustafa Paşanı sədarətə gətirdi. Osmanlı Ordusundakı bu qarışıqlıqdan faydalanan ruslar, Əflak və Boğdanda bəzi qalaları ələ keçirdilər. Ancaq bu sırada rusların Fransa imperatoru Napoleon qarşısında çətin vəziyyətdə qalmaları, sülh istəmələrinə səbəb oldu. 20 avqust 1807-ci ildə edilən sülhə görə ruslar Əflak, Boğdan və digər zəbt etdikləri yerlərdən çəkildilər.
IV Mustafa Rusiya ilə bağlanan sülhdən sonra, İstanbulda asayişi təmin edə bilmək üçün hərəkətə keçdi. Mustafa paşa əvvəlcə üsyankarların bir qisimini müxtəlif bəhanə və vəzifələrlə saraydan uzaqlaşdırdı. Ancaq zorbalarını tamamilə həzm edə bilmək üçün böyük bir gücə ehtiyac vardı. Bunun üçün Ələmdar Mustafa paşanın İstanbula gəlməsini istədi. Özünə sadiq 16 minlik qüvvə ilə hərəkətə keçən Ələmdar, Balqabaqçı Mustafanı öldürdərək başını sədrəzəmə göndərdi. Balqabaqçının öldürülməsi, saray əyanları və yeniçərilər arasında böyük təlaşa səbəb oldu. Daha sonra İstanbula girən Ələmdar, zorbaları ortadan qaldırmağa başladı. Bu sırada Ələmdarın tərəfdarları Sultan Səlimi təkrar taxta çıxarmaları üçün təhrikə başladılar. Bunu sezən sədrəzəm Çələbi Mustafa Paşa, özündən İstanbulu tərk etməsini istədi. Buna qarşılıq Ələmdar Mustafa Paşa 28 iyul günü on beş mindən çox əsgəri ilə Babı Əlini basdı. Sədrəzəmdən möhürünü aldı. Ancaq Səlimin yenidən taxta çıxması halında özlərini öldürdəcəyindən qorxan üsyankarlar və bəzi dövlət adamları, padşahdan III Səlim və Şahzadə Mahmudun öldürülmələri üçün fərman çıxartdırdılar. Necə ki zorla saraya girən Ələmdar, Səlim Xanın xəncər zərbələriylə şəhid edilmiş cəsədi ilə qarşılaşdı. Xidmətçilərinin köməyi sayəsində xilas olan şahzadə Mahmudu Sultan elan etdi. (28 İyul 1808). Mustafa Xan isə, Topqapı sarayına yerləşdirildi.
Mustafa Xan, ağıllı və tədbirli olmasına baxmayaraq, III Səlimin taxtdan endirilməsi və başlamış olduğu ıslahatların faciəvi aqibəti nəticəsində taxta çıxarıldığından, üsyançıların təsirində qaldı. Yeniçərilərin şox güclü olmaları səbəbindən üsyançıları cəzalandıracaq bir qüvvəni yanında tapa bilmədi və onların istəklərinə boyun əymək məcburiyyətində qaldı. İkinci Mahmudun səltənəti dövründən və islahatlarından məmnun olmayan bəzi dövlət adamları, yeniçəriləri təhrik etdilər. Ayrıca özlərinə yaxın gördükləri IV Mustafanı taxta keçirmək üçün hərəkətə keçdilər. Bu vəziyyət şeyxülislamın verdiyi fətva ilə Sultan Mustafanın öldürülməsinə gətirib çıxardı.
III Mustafanın oğludur. 1761-ci ildə Topqapı Sarayında anadan olub.Əmisinin vəfatından sonra 28 mart 1789-cu ildə taxta çıxdı.
III Səlimin hökmdar olduğu sırada osmanlı-Rus və Avstriya hərbləri davam etməkdə idi. Xüsusilə Krımın Moskva işğalına düşməsi səbəbindən Səlim Xan çox kədərlənirdi.
Cəbhədəki sərdarlara fərmanlar göndərərək düşmənə qarşı mübarizə edilməsini və Krımdan çıxarılmasını istədi. Osmanlı ordusunun Rusiya və Avstriya cəbhələrində məğrubiyyət vəziyyətdə olması səbəbindən sədrəzəm "Əsgərlərdə cenk edəcək hal yoxdur" deyə cavab verdi. Bu xəbər üzərinə daha da kədərlənən və bu ordu ilə zəfər qazanılmasının mümkün olmadığını anlayan III Səlim, Avstriya ilə 1791-ci ildə Ziştov, Rusiya ilə də 1972-ci ildə Yaş müqavilələrini imzaladı.
Bu sırada Avropanın və xüsusiylə qonşularının Fransa qiyamı ilə məşğul olmalarını fürsət bilən Səlim Xan, dərhal islahat təşəbbüslərinə girişdi. Yeni nizami bir ordu qurdu. Avstriya, Fransa, Prusya və İngiltərə mərkəzlərinə göndərilən elçilər, məlumatlar yığaraq İstanbula hesabat verildilər.
Səlim Xan gecəli gündüzlü iş ilə qısa bir müddətdə reallaşdırdığı islahatların nəticələrini görməyə başladı. Misirı işğal edən Napolyonun 17 mart 1799-cu ildə Akka mühasirəsi nizamı ordusu tərəfindən qırıldı. Akka qarşısında ağır bir məğrubiyyətə uğrayan Napolyon, 22 avqust 1799-cu ildə Misiri də tərk etmək məcburiyyətində qaldı. 1803-cü ildə Ərəbistanda ortaya çıxan vəhhabi üsyanı yatırıldı. 1805-ci ildə Rusiya, Osmanlı Dövlətinin içərilərinə girməyə başladı. Osmanlı torpaqlarına girərək Hotin, Bender, Gili və Akkermanı ələ keçirdi. İngilislər Misirə hücum etdi. Lakin intizamlı və qüdrətli yeni Osmanlı orduları, İngilis və Ruslara qarşı hər cəbhədə üstünlük qazandılar.
Osmanlı ordusu cəbhədə müvəffəqiyyətlər əldə edərkən, üsyançılar III Səlimi da taxtdan endirdilər (29 may1807). Ələmdar Mustafa Paşa Səlimi təkrar taxta çıxarmaq üçün hərəkətə keçdisə də, daha cəld davranan üsyankarlar, Sultanı şəhid etdilər (28 iyul 1808).
III Əhmədin oğludur. 1725-ci ildə anadan olub. Sultan III Mustafaın vəfatından sonra, 21 yanvar 1774-cü ildə, 49 yaşında Osmanlı taxtına oturdu.
Osmanlı dövləti ən böhranlı dövrəsində taxta çıxan I Abdulhəmid, Rus hərbini qardaşı III Mustafa kimi ən az zərərlə bağlamağı düşünürdü. Həqiqətəndə altı il boyunca davam etməkdə olan Rus döyüşü Osmanlı dövlətinin əleyhinə olaraq inkişaf edirdi. Nəticədə Sultan Abdulhəmid, Kiçik Qaynarca Andlaşması ilə Krımın Osmanlı Dövlətindən ayrılması, Rusların Qaradənizdə donanma saxlamaları və ortodoks qoruyuculuğunu etmələri şərtlərini qəbul etmək məcburiyyətində qaldı. Bu müqavilənin ən agır maddələrindən biri Krımın Rusiyanın müdaxiləsinə açıq buraxılması idi. Bu səbəblə Ruaya ilə hər an sülh dövrünün pozula biləcəyini hesablayan Sultan Abdulhəmi, islahatlar üçün hərəkətə keçdi. Fransadan mühəndislər gətirtdi.. Topçuluğu inkişaf etdirildi.
Bu vaxt rus hadisələrindən isfadə edən Anadolu, Misir, Hicaz və Şamda baş verən üsyanları yatırtdı. İran qüvvələrini təcavüzləri lə başlanan döyüşlər Osmanlılarının zəfəriylə nəticələndi. Bəsrə ələ keçirildi. Rus təhlükəsinə qarşı Soğucak və Anapa qalaları quruldu. 1784-cü ildə Rusiya Krımdakı xanlıq çəkişmlərini fürsət bilərək bu ölkəyə girdi və minlərlə müsəlman və türkü qətl etdikdən sonra işğal etdiyini bidirdi. Rusların xanlığı işğal etmələri Türklər üçün unudulmaz bir iztirab qaynağı oldu. Bütün əhalisi Türk olan xanlığın itkisi Macarıstan və Orta Avropanın gedişinə bənzəmirdi. Bu itkiyə dözməyən I Abdulhəmid, 1787-ci ildə Rusiyaya hərb elan etdi. Rusların Avstriyanı da döyüşə razı salması, Osmanlı Dövlətini iki cəbhədə döyüşməyə məcbur etdi. Sərdar Böyük Yusuf Paşa rəhbərliyində olan Osmanlı ordusu, Avstriya qüvvələrini məğrubiyyətə uğratdı.Rus cəbhəsində isə komandirlər arasındakı rəqabətlər, məğrubiyyətə zəmin oldu. Ruslar Yaş və Hotin qalalarından sonra Özüyə də girdilər və burada tarixdə az rast gəlinən bir qırğın törətdilər.
Sultan I Abdulhəmid Özü Qalası ilə əlaqədar hesabatın oxunması əsnasında " Potemkin ad moskof şahzadəsi, qalada mövcud yirmibeş min müsəlmanı bilə istisna katleylemiş, uşaq, yaşlı, hamilə, əmzikli demədən cümləsini şəhid etmişdir." cümləsinə eçidincə, kədərindən iflic keçirərək vəfat etdi (28 mart 1789).
III Əhmədin oğludur. 1717-ci ildə anadan olub. III Osmanın vəfatından sonra 30 oktyabr 1757-ci ildə hökmdar oldu. Taxta keçən kimi “Ədalətnamə” elan etdi. Xəzinəni zənginləşdirmək üçün tədbirlər gördü. Dövlətin maliyyəsinə zərər verən, zəhmətsiz qazanclar arxasında qaçan yəhudi və xristian tayfasının möhkəm idarə altına alınmasını təmin etdi. Osmanlı Dövlətini əsgəri baxımdan inkişaf etdirmək üçün topçu məktəbini etdi. Ordunun artan top ehtiyacına cavab vermək üzrə Hasköydə müasir bir top metaltökməsi quruldu. Bu iş üçün xüsusilə Fransız ordusunda xidmət görmüş olan Baron da Tottdan istifadə edildi. Donanma fəaliyyətləri ələ alınıb gəmi inşası sürətləndirildi.
Bu vaxt Urban quldurları həcc yolunu təhlükəyə salmışdı. Bu hadisələrə səbəb olan Məni Hərb qəbiləsi şiddətlə cəzalandırıldı. Üsyan edən Əflak başçısı tutularaq həbs edildi. Dəliol, Qars, Karaman, Aydın, Kipr, Bosniya və Karadağda meydana gələn intizamsızlıqlara qarşı tədbirlər görüldü.
III Mustafa xarici siyasətdə daim təmkinli hərəkət edərək sülh və sakitliyi mühafizə etdi. Fransa və Prusya arasında yeddi il davam edən döyüşlərə tərəflərin təhriklərinə baxmayaraq qatılmadı. Osmanlı Dövlətini bu dövrədə döyüşdən uzaq tutan dövlət adamları arasında xüsusilə Sədrəzəm Böyük Ragıb Paşa əhəmiyyətli bir yer tutmaqdadır. Necə ki Ragıb Paşadan sonra dövlət idarəsində söz sahibi olan paşalar arada daimi olaraq bir ixtilaf olan Rusiya ilə hərbə meyl edirrdilər(1769). Osmanlı qüvvələri başlanğıcda Krımda və Tuna boylarında ağır məğrubiyyətə uğradılar. İbrail, Bender, Kefe, Yenikale və Kerç kimi müstahkem yerlərr Ruslar tərəfindən işğal olundu. Rus donanması Bulaq limanında tutduğu Osmanlı donanmasına basqın edərək yandırdı.
Bu məğlubiyyətlər üzərinə idarədə dəyişikliklər edən III Mustafa , Silahdar Məmməd Paşanı sədrəzəmliyə, Cəzairli Həsən Paşanı Kapitanı Dəryalığa, Muhsinzade Məmməd Paşanı Vidin səraskerliyinə, Krım Xanlığına da III Səlim Girayı gətirdi. Bu təyinatlar və fərmanlarla vəziyyəti düzəltməyə müvəffəq olan Sultan Mustafa, Rusların Tuna Boylarındakı irəliləməsini dayandırdı.1772-ci ildə başlayan sülh görüşmələri müvəffəqiyyətsizliklə nəticələndi. Yenidən başlayan döyüşlərdə Rusların Dobruca və Şimal-şərq Bolqarıstandakı Osmanlı qəsəbələrini aldıqdan sonra ağla sığmaz barbarlıqlarla müsəlman xalqını kiçik körpələrə çatana qədər, müxtəlif işgəncələrlə öldürmələri Sultan Mustafanın kədərdən xəstələnməsinə və 21 yanvar1774-cü ildə bir cümə günü günorta azanı oxunarkən həyata gözlərini yummasına səbəb oldu.
LinkBack URL
About LinkBacks
Alıntı ile cevapla
Yer imleri