Azerbaycan edebiyyati

[Emin_641]

Deme, ey gul,olerem,getme gozumden o yana
Gereg asiq dozub her covrune yarin , dayana
Alemi - esqde qanuni - mehebbet beledi:
Bulbul hesret gule , pervane gerek odda yana
Men de hicran qemini ,qismet ola cekdirerem,
Senin o gul uzune konlumu hesret qoyana
Aqibet atesi - ahimda reqib od tutacaq
Oz cezasin cemecek, qacsa elimden hayana
Yar ucun asiq odur,sovqle candan kecsin
Kim vefa besleyecek dostuna can qiymayana
Sen de , Vahid ,veten ugrun da calis merd kimi
Ince qelbinde boyuk hissi mehebbet oyana

[fidan494]

Deme, ey gul,olerem,getme gozumden o yana
Gereg asiq dozub her covrune yarin , dayana
Alemi - esqde qanuni - mehebbet beledi:
Bulbul hesret gule , pervane gerek odda yana
Men de hicran qemini ,qismet ola cekdirerem,
Senin o gul uzune konlumu hesret qoyana
Aqibet atesi - ahimda reqib od tutacaq
Oz cezasin cemecek, qacsa elimden hayana
Yar ucun asiq odur,sovqle candan kecsin
Kim vefa besleyecek dostuna can qiymayana
Sen de , Vahid ,veten ugrun da calis merd kimi
Ince qelbinde boyuk hissi mehebbet oyana

Şeri bizlerle paylaşdiğin üçün teşekkürler Emin

[Emin_641]

deymez ,hem de ki oxudugunuz ucun minnetdaram

[mahsum_]

Öz poetik və fəlsəfi dühası ilə şer-sənət meydanında pəhləvanlıq edən dahi şairimiz Məhəmməd Füzuli bizim milli ədəbi dilimizin banisidir. Hansı dövrdə olursa-olsun, Azərbaycan şerini Füzulisiz təsəvvür etmək mümkün deyildir. Görkəmli tədqiqatçı Fuad Qasımzadə Füzuli ədəbi məktəbindən ilham və dərs almış şairlərimiz arasında XIX əsrin iki böyük sənətkarının — S.Əzim Şirvani və M.N.B.Şirvaninin adlarını çəkir.


M.Füzuli, S.Əzim və B.Şirvani irsini tədqiq edərkən onların poeziyasının xəlqilik nöqteyi-nəzərincə çox yaxın olduğunu müşahidə edirik. Füzuli şerə müstəqil bir elm kimi böyük əhəmiyyət verirdi. Onun şerdə xalq ifadələrini işlətməsi şairi xalqa daha da yaxınlaşdırır. “Ən yaxşı klassik və müasir sənət nümunələri sübut edir ki, sənətkarı xalqa sevdirən əsas amillərdən biri xalq həyatını, xalqın mənəvi aləmini onun yaxından öyrənməsidir. Çünki bu qiymətli materiallarda xalq öz varlığını əks etdirir”.


Füzuli atalar sözləri və məsəllərdə canlı danışıq dilinin gözəlliyindən başqa həm də bir elmilik görür. Nəticədə şairin bir çox misraları xalq tərəfindən əzbərlənir, yaddaşlara köçür. Füzuli şerinin şifahi xalq yaradıcılığı ilə olan qırılmaz əlaqəsi onun dahiliyini təmin edən mühüm amillərdən biri sayılır. “Füzuli xalqın zəngin sərvətini bir daha öz qüdrəti ilə saf-çürük etmiş, xüsusilə oradakı bədiilik sirlərini öz qeyri-adi zövqü ilə işıqlandırmışdır. O inanmışdır ki, şerdəki ən kiçik poetik əlamətlərə məsuliyyətlə yanaşmadan böyük sənətkar olmaq mümkün deyil”.


Köçmək zamanı çatdı, Füzuli, o kuydən,


Ayrılsa, bülbülə qəmi-gülzar olar çətin.



və ya


Nərgisin fikri, Füzuli, gözü könlümdə gəzər


Tutar ahu vətən ol yerdə ki, otlu, suludur.



Birinci beytdə “ayrılsa, bülbülə qəmli-gülzar olar çətin” misrası ikinci beytdə isə “tutar ahu vətən ol yerdəki otlu, suludur” misraları folklorumuzdan gələn deiym-hikmətli ifadə və atalar sözüdür. Şair vətəninə olan məhəbbətini bu misralarda ifadə etməklə, poeziyamıza bir xəlqilik, doğmalıq gətirmişdir.


Klassik şərq poeziyasının bir sahəsi olan “bədii” elmində bu üsul “irsəl-ül-məsəl, ya təmsil” adlanır. S.Əzim və B.Şirvani yaradıcılığına nəzər salarkən burada atalar sözləri və məsllərdən gələn dərin xalq hikmətinin, poetik aforizmin mövcudluğunu görürük. Həqiqətən, dahi Füzulinin fikir mənbəyi öz xalqının istedadları olan bu böyük sənətkarlar üçün zəngin məktəbdir. Onların əsərləri də şifahi xalq ədəbiyyatı ilə qovuşmuş, bu gözəl sənət nümunələrini xalq üslubunda yaratmışlar.


S.Əzimdə:


Əgər məşuqə mənzurundu, get bir şahibaz istə,


Bu məşhur bir məsəldir, Seyyida, “qaz vur, qazan doldur”



və ya


Xünsəfa fövqünə göstərmə kəlamın, Seyyid,


Gənə gül qədrini bu dəhrdə əttar bilir.



Birinci beytdə “gənə gül qədrini bu dəhrdə əttar bilir”, ikinci beytdə isə “bu məşhur bir məsəldir, Seyyida, “qaz vur, qazan doldur” misralarında atalar sözlərinin müəllif tərəfindən yüksək məharətlə nəzmə gətirildiyinin şahidi oluruq.


B.Şirvani də öz yaradıcılığında hikmətli sözlərdən, atalar sözlərindən böyük ustalıqla ifadə etmişdir:


Mate-nəzareye-to şod rox ze Bəhar dərməkeş,


Şahmar misəzəd rəhm konək peyade ra.



tərcümə:


Sən Bahardan üz döndərmə, o sənə baxıb mat qaldı


Atlı gərək piyadaya rəhm edə.



və ya


Leykən məsəlist in dər əfvah


Himmət bayəd ke tey şəvəd rah.



tərcümə:


Lakin bir məsəl var dillərdə söyləmişlər


Yolu başa vurmaq üçün himmət gərəkdir.



Hər iki beytin sonuncu misraları atalar sözləri ilə ifadə olunmuşdur.


M.Füzuli yaradıcılığında geniş işlənən “dedim, dedi” sözləri də xalq yaradıcılığından gələn səmimi ifadələrdir. “Bədii” sənətində bu üsul “Bədii mükalimə” və ya “sual-cavab” adlanır.


Füzulidə:


Gördüm bir rind eşqdən şərab istəyir,


Dedim: Sənin bu işin allahın hökmünə müxalifdir.


Dedi: Biz hər işi allahdan bilirik,


Bizim muradımıza çatmağımız onun icazəsi deməkdir.



Şairin “dedim, dedi” ifadəsinə nümunə gətirdiyimiz bu parçada şair öz irfani fikirlərini ifadə edir.



B.Şirvanidə:


Qoftəməş simin bərətra xahəm əndər bər kəşid,


Qoft, ro, əz del birun kon in xəyale-xamra.



Tərcümə:


Dedim: sənin gümüş bədənini qucaqlayacağam.


Dedi: Get bu xəyalı könlündən çıxart.



Və ya


Qofti aşofte əz niz-o-ke tora kərd Bəhar,


Kərd aşofte pərişaniye-muye-to məra.



Tərcümə:


Dedi: Bahar, səni kim belə dolaşdırdı.


Sənin zülfünün pərişanlığı.



Nümunələr əsasında bir daha deyə bilərik ki, Füzuli bir dahi olaraq şerin bədii qüdrəti ilə ardınca gələn söz ustalarını əsir etmişdir. Bu xəlqilik onun ardıcılları olan S.Əzim və Bahar Şirvani şerlərinə də yol tapmışdır. Füzuli yolunu davam etdirən hər iki böyük sənətkar zamanın nəbzini tuta bilmiş, fikirlərini canlı bir dildə ifadə etməyə nail olmuşlar.


M.Füzuli, S.Əzim və B.Şirvani yaradıcılığını yaxınlaşdıran daha bir cəhət onların yaradıcılığında vətəndaşlıq kədərinin mövcudluğudur. F.Qasımzadə yazır: “Dövrünün oğlu olan vətəndaş şair zəmanəsinin siyasi quruluşuna, hakimlərin xalqa olan münasibətinə, ədalət və haqq məsələsinə biganə qala bilməmişdir. Hakim və ədalət, hakim və xalq məsələsi həmişə onu düşündürmüşdür”.


Şairin “Leyli və Məcnun” əsərindən Məcnunun doğularkən söylədiyi misraları bu baxımdan nəzərdən keçirək:


Söylərdi ki, “Ey cəfaçı dünya!


Bildim qəmini sənin ki, çoxdur,


Qəm çəkməyə bir hərif yoxdur


Gəldim ki, olam qəmin hərifi,


Gəl təcrübə eylə mən zərifi”.



Bu parçadan göründüyü kimi, Füzuli öz kədərini Məcnunun dili ilə söyləyir. Şair digər əsərlərində, xüsusən qəzəllərində dəfələrlə öz kədərini Məcnunun kədəri ilə eyniləşdirir:


Məcnunla mənim dərdimin əfsanəsi birdir,


Söz ayrılsa da aşiqi-divanəsi birdir.



Füzulinin divanxanalardakı süründürmələr, bürokratizm və rüşvətin adi hal olmasından şikayəti onun “Şikayətnamə” əsərində öz əksini tapır. Əsərdə dünya malına uyan, pula susamış həris qazıların hökmlər çıxararkən ədaləti, hüququ tapdalamasından bəhs edilir.


“Əsl sənətkar qələmindən çıxan hər hansı bir hiss, hadisə, problem bütün xavlqlar üçün eyni dərəcədə əhəmiyyət kəsb etməzsə, o sənətkar dahi səviyyəsinə yüksələ bilməz”. Dahi şairi narahat edən məsələlərdən biri də elm sahiblərinin padşahlara yaltaqlanmaqla müəyyən rütbələrə çatmasıdır. Şair, “Rind və Zahid” əsərində Rindin dili ilə Zahidə belə söyləyir:


Anlamazlıq rütbəsi ki, rütbələrin ən alçağıdır.


İnsanı hər bir nemətdən məhrum etsə də,


O elmdən yaxşıdır ki, o hünər sahiblərinin


Padşahlara yaxınlaşmasına və rütbəyə çatmasına səbəb olur.



Füzulini öz dövründə narahat edən bu ictimai bəlalar XIX əsrdə də mövcud idi. Yəni S.Əzim və Bahar Şirvaninin öz dövrlərində sinələrində daşıdıqları qəm karvanı elə Füzulinin öz dövründə qəlbində gəzdirdiyi qəm karvanı idi. Sadəcə olaraq bu qəm öz dövrünə, zəmanəsinə uyğun olaraq bir qədər formasını dəyişmişdi. Bu karvanı daşıyanlar isə Seyid Əzim və Bahar Şirvani tək böyük sənətkarlar idi. S.Əzim şerə, sənətə, sağlam düşüncəyə etinasızlıq göstərən cəmiyyətə qarşı etirazlarını bildirməkdən çəkinmirdi. Şair ürək yanğısı ilə qeyd edirdi ki, yaşadığı cəmiyyətdə hiylə, təzvir bazarı rəvan olduğu halda, şer, elm və sənət həddindən artıq ucuz olmuşdur.


Deyilənlərə nümunə olaraq S.Əzimin qəzəllərindən seçdiyimiz aşağıdakı beytlərə nəzər yetirək.


Nə sən fəraqə səbəb olmusan, nə mən bais,


Bu dərdə aldı bizi dövri-ruzigar ey dust



və ya


Görsə əgər nadanda bir dərd eylər, yüz dava,


Arifin yüz dərdi olsa, birsə dərman eyləməz.



Nümunələrdən aydın görünür ki, bu kədər Füzuli kədərinə çox yaxındır. Dövrdən, zəmanədən şikayət, ağılsız adamların min cür hiylə ilə arif adamları qabaqlaması onun qəzəllərində də öz əksini tapıb. Seyid Əzim öz dövrünün haqsızlıqlarını satiralarında daha kəskin şəkildə tənqid edir:


Şəhri-Şirvan idi Qafqazda hər ölkəyə baş,


Xəlqinin könlü hamı gen, üzü gül tək bəşşaş.


Qəhətdən, zəlzələdən bizlərə təng oldu məaş


İndi bizlərə nə bir malu, nə sərvət görünür.



“Şamaxının vəziyyətinin təsviri” adlı bir satirada düşdüyü vəziyyət, əhalinin miskin həyatı tənqid atəşinə tutulur.


Baharın “Öz evi haqqında şikayət və İmam Rzanın mədhinə küriz” qəsidəsində şairin iztirabları da öz ifadəsini tapıb. Şair axtardığı həqiqətlərə həyatda rast gəlmir, buna baxmayaraq, qürur hissi onu tərk etmir. Onu kədərləndirən məsələlərdən biri istedad və yaradıcılığına layiqli qiymət verilməməsidir. Bahar feodal dünyasının hakim qüvvələri qarşısında əyilməyərək onlara qarşı üsyan edir:


Gərdun be mən çə konəd biş əz in cəfa


Ke əndər Şəmaxiəm be çənin xane dade ca.


Çun məne-yegane ke nəyayəd qərine-mən,


Dər qərineha ze gərdeşe in dire-dir ra



tərcümə:


Alçaq dövran mənə bundan artıq nə cəfa etsin ki,


Şamaxıda mənə belə bir evdə yer vermişdir.


Bu qoca dövran qərinələrlə dövr etsə,


Mən tay bir yeganə meydana gətirə bilməz.



M.Bahar yaradıcılığında belə fikirlər çoxdur və bu bizə şair haqqında böyük Füzulinin layiqli davamçısı kimi söhbət açmağa əsas verir.

[mahsum_]

Öz poetik və fəlsəfi dühası ilə şer-sənət meydanında pəhləvanlıq edən dahi şairimiz Məhəmməd Füzuli bizim milli ədəbi dilimizin banisidir. Hansı dövrdə olursa-olsun, Azərbaycan şerini Füzulisiz təsəvvür etmək mümkün deyildir. Görkəmli tədqiqatçı Fuad Qasımzadə Füzuli ədəbi məktəbindən ilham və dərs almış şairlərimiz arasında XIX əsrin iki böyük sənətkarının — S.Əzim Şirvani və M.N.B.Şirvaninin adlarını çəkir.


M.Füzuli, S.Əzim və B.Şirvani irsini tədqiq edərkən onların poeziyasının xəlqilik nöqteyi-nəzərincə çox yaxın olduğunu müşahidə edirik. Füzuli şerə müstəqil bir elm kimi böyük əhəmiyyət verirdi. Onun şerdə xalq ifadələrini işlətməsi şairi xalqa daha da yaxınlaşdırır. “Ən yaxşı klassik və müasir sənət nümunələri sübut edir ki, sənətkarı xalqa sevdirən əsas amillərdən biri xalq həyatını, xalqın mənəvi aləmini onun yaxından öyrənməsidir. Çünki bu qiymətli materiallarda xalq öz varlığını əks etdirir”.


Füzuli atalar sözləri və məsəllərdə canlı danışıq dilinin gözəlliyindən başqa həm də bir elmilik görür. Nəticədə şairin bir çox misraları xalq tərəfindən əzbərlənir, yaddaşlara köçür. Füzuli şerinin şifahi xalq yaradıcılığı ilə olan qırılmaz əlaqəsi onun dahiliyini təmin edən mühüm amillərdən biri sayılır. “Füzuli xalqın zəngin sərvətini bir daha öz qüdrəti ilə saf-çürük etmiş, xüsusilə oradakı bədiilik sirlərini öz qeyri-adi zövqü ilə işıqlandırmışdır. O inanmışdır ki, şerdəki ən kiçik poetik əlamətlərə məsuliyyətlə yanaşmadan böyük sənətkar olmaq mümkün deyil”.


Köçmək zamanı çatdı, Füzuli, o kuydən,


Ayrılsa, bülbülə qəmi-gülzar olar çətin.



və ya


Nərgisin fikri, Füzuli, gözü könlümdə gəzər


Tutar ahu vətən ol yerdə ki, otlu, suludur.



Birinci beytdə “ayrılsa, bülbülə qəmli-gülzar olar çətin” misrası ikinci beytdə isə “tutar ahu vətən ol yerdəki otlu, suludur” misraları folklorumuzdan gələn deiym-hikmətli ifadə və atalar sözüdür. Şair vətəninə olan məhəbbətini bu misralarda ifadə etməklə, poeziyamıza bir xəlqilik, doğmalıq gətirmişdir.


Klassik şərq poeziyasının bir sahəsi olan “bədii” elmində bu üsul “irsəl-ül-məsəl, ya təmsil” adlanır. S.Əzim və B.Şirvani yaradıcılığına nəzər salarkən burada atalar sözləri və məsllərdən gələn dərin xalq hikmətinin, poetik aforizmin mövcudluğunu görürük. Həqiqətən, dahi Füzulinin fikir mənbəyi öz xalqının istedadları olan bu böyük sənətkarlar üçün zəngin məktəbdir. Onların əsərləri də şifahi xalq ədəbiyyatı ilə qovuşmuş, bu gözəl sənət nümunələrini xalq üslubunda yaratmışlar.


S.Əzimdə:


Əgər məşuqə mənzurundu, get bir şahibaz istə,


Bu məşhur bir məsəldir, Seyyida, “qaz vur, qazan doldur”



və ya


Xünsəfa fövqünə göstərmə kəlamın, Seyyid,


Gənə gül qədrini bu dəhrdə əttar bilir.



Birinci beytdə “gənə gül qədrini bu dəhrdə əttar bilir”, ikinci beytdə isə “bu məşhur bir məsəldir, Seyyida, “qaz vur, qazan doldur” misralarında atalar sözlərinin müəllif tərəfindən yüksək məharətlə nəzmə gətirildiyinin şahidi oluruq.


B.Şirvani də öz yaradıcılığında hikmətli sözlərdən, atalar sözlərindən böyük ustalıqla ifadə etmişdir:


Mate-nəzareye-to şod rox ze Bəhar dərməkeş,


Şahmar misəzəd rəhm konək peyade ra.



tərcümə:


Sən Bahardan üz döndərmə, o sənə baxıb mat qaldı


Atlı gərək piyadaya rəhm edə.



və ya


Leykən məsəlist in dər əfvah


Himmət bayəd ke tey şəvəd rah.



tərcümə:


Lakin bir məsəl var dillərdə söyləmişlər


Yolu başa vurmaq üçün himmət gərəkdir.



Hər iki beytin sonuncu misraları atalar sözləri ilə ifadə olunmuşdur.


M.Füzuli yaradıcılığında geniş işlənən “dedim, dedi” sözləri də xalq yaradıcılığından gələn səmimi ifadələrdir. “Bədii” sənətində bu üsul “Bədii mükalimə” və ya “sual-cavab” adlanır.


Füzulidə:


Gördüm bir rind eşqdən şərab istəyir,


Dedim: Sənin bu işin allahın hökmünə müxalifdir.


Dedi: Biz hər işi allahdan bilirik,


Bizim muradımıza çatmağımız onun icazəsi deməkdir.



Şairin “dedim, dedi” ifadəsinə nümunə gətirdiyimiz bu parçada şair öz irfani fikirlərini ifadə edir.



B.Şirvanidə:


Qoftəməş simin bərətra xahəm əndər bər kəşid,


Qoft, ro, əz del birun kon in xəyale-xamra.



Tərcümə:


Dedim: sənin gümüş bədənini qucaqlayacağam.


Dedi: Get bu xəyalı könlündən çıxart.



Və ya


Qofti aşofte əz niz-o-ke tora kərd Bəhar,


Kərd aşofte pərişaniye-muye-to məra.



Tərcümə:


Dedi: Bahar, səni kim belə dolaşdırdı.


Sənin zülfünün pərişanlığı.



Nümunələr əsasında bir daha deyə bilərik ki, Füzuli bir dahi olaraq şerin bədii qüdrəti ilə ardınca gələn söz ustalarını əsir etmişdir. Bu xəlqilik onun ardıcılları olan S.Əzim və Bahar Şirvani şerlərinə də yol tapmışdır. Füzuli yolunu davam etdirən hər iki böyük sənətkar zamanın nəbzini tuta bilmiş, fikirlərini canlı bir dildə ifadə etməyə nail olmuşlar.


M.Füzuli, S.Əzim və B.Şirvani yaradıcılığını yaxınlaşdıran daha bir cəhət onların yaradıcılığında vətəndaşlıq kədərinin mövcudluğudur. F.Qasımzadə yazır: “Dövrünün oğlu olan vətəndaş şair zəmanəsinin siyasi quruluşuna, hakimlərin xalqa olan münasibətinə, ədalət və haqq məsələsinə biganə qala bilməmişdir. Hakim və ədalət, hakim və xalq məsələsi həmişə onu düşündürmüşdür”.


Şairin “Leyli və Məcnun” əsərindən Məcnunun doğularkən söylədiyi misraları bu baxımdan nəzərdən keçirək:


Söylərdi ki, “Ey cəfaçı dünya!


Bildim qəmini sənin ki, çoxdur,


Qəm çəkməyə bir hərif yoxdur


Gəldim ki, olam qəmin hərifi,


Gəl təcrübə eylə mən zərifi”.



Bu parçadan göründüyü kimi, Füzuli öz kədərini Məcnunun dili ilə söyləyir. Şair digər əsərlərində, xüsusən qəzəllərində dəfələrlə öz kədərini Məcnunun kədəri ilə eyniləşdirir:


Məcnunla mənim dərdimin əfsanəsi birdir,


Söz ayrılsa da aşiqi-divanəsi birdir.



Füzulinin divanxanalardakı süründürmələr, bürokratizm və rüşvətin adi hal olmasından şikayəti onun “Şikayətnamə” əsərində öz əksini tapır. Əsərdə dünya malına uyan, pula susamış həris qazıların hökmlər çıxararkən ədaləti, hüququ tapdalamasından bəhs edilir.


“Əsl sənətkar qələmindən çıxan hər hansı bir hiss, hadisə, problem bütün xavlqlar üçün eyni dərəcədə əhəmiyyət kəsb etməzsə, o sənətkar dahi səviyyəsinə yüksələ bilməz”. Dahi şairi narahat edən məsələlərdən biri də elm sahiblərinin padşahlara yaltaqlanmaqla müəyyən rütbələrə çatmasıdır. Şair, “Rind və Zahid” əsərində Rindin dili ilə Zahidə belə söyləyir:


Anlamazlıq rütbəsi ki, rütbələrin ən alçağıdır.


İnsanı hər bir nemətdən məhrum etsə də,


O elmdən yaxşıdır ki, o hünər sahiblərinin


Padşahlara yaxınlaşmasına və rütbəyə çatmasına səbəb olur.



Füzulini öz dövründə narahat edən bu ictimai bəlalar XIX əsrdə də mövcud idi. Yəni S.Əzim və Bahar Şirvaninin öz dövrlərində sinələrində daşıdıqları qəm karvanı elə Füzulinin öz dövründə qəlbində gəzdirdiyi qəm karvanı idi. Sadəcə olaraq bu qəm öz dövrünə, zəmanəsinə uyğun olaraq bir qədər formasını dəyişmişdi. Bu karvanı daşıyanlar isə Seyid Əzim və Bahar Şirvani tək böyük sənətkarlar idi. S.Əzim şerə, sənətə, sağlam düşüncəyə etinasızlıq göstərən cəmiyyətə qarşı etirazlarını bildirməkdən çəkinmirdi. Şair ürək yanğısı ilə qeyd edirdi ki, yaşadığı cəmiyyətdə hiylə, təzvir bazarı rəvan olduğu halda, şer, elm və sənət həddindən artıq ucuz olmuşdur.


Deyilənlərə nümunə olaraq S.Əzimin qəzəllərindən seçdiyimiz aşağıdakı beytlərə nəzər yetirək.


Nə sən fəraqə səbəb olmusan, nə mən bais,


Bu dərdə aldı bizi dövri-ruzigar ey dust



və ya


Görsə əgər nadanda bir dərd eylər, yüz dava,


Arifin yüz dərdi olsa, birsə dərman eyləməz.



Nümunələrdən aydın görünür ki, bu kədər Füzuli kədərinə çox yaxındır. Dövrdən, zəmanədən şikayət, ağılsız adamların min cür hiylə ilə arif adamları qabaqlaması onun qəzəllərində də öz əksini tapıb. Seyid Əzim öz dövrünün haqsızlıqlarını satiralarında daha kəskin şəkildə tənqid edir:


Şəhri-Şirvan idi Qafqazda hər ölkəyə baş,


Xəlqinin könlü hamı gen, üzü gül tək bəşşaş.


Qəhətdən, zəlzələdən bizlərə təng oldu məaş


İndi bizlərə nə bir malu, nə sərvət görünür.



“Şamaxının vəziyyətinin təsviri” adlı bir satirada düşdüyü vəziyyət, əhalinin miskin həyatı tənqid atəşinə tutulur.


Baharın “Öz evi haqqında şikayət və İmam Rzanın mədhinə küriz” qəsidəsində şairin iztirabları da öz ifadəsini tapıb. Şair axtardığı həqiqətlərə həyatda rast gəlmir, buna baxmayaraq, qürur hissi onu tərk etmir. Onu kədərləndirən məsələlərdən biri istedad və yaradıcılığına layiqli qiymət verilməməsidir. Bahar feodal dünyasının hakim qüvvələri qarşısında əyilməyərək onlara qarşı üsyan edir:


Gərdun be mən çə konəd biş əz in cəfa


Ke əndər Şəmaxiəm be çənin xane dade ca.


Çun məne-yegane ke nəyayəd qərine-mən,


Dər qərineha ze gərdeşe in dire-dir ra



tərcümə:


Alçaq dövran mənə bundan artıq nə cəfa etsin ki,


Şamaxıda mənə belə bir evdə yer vermişdir.


Bu qoca dövran qərinələrlə dövr etsə,


Mən tay bir yeganə meydana gətirə bilməz.



M.Bahar yaradıcılığında belə fikirlər çoxdur və bu bizə şair haqqında böyük Füzulinin layiqli davamçısı kimi söhbət açmağa əsas verir.

[mahsum_]

Qış

Bu il qış sərt gəldi hay-haray ilə.


Dondu şəlalələr axmadı sular.


Baharda ağ dünya axdı çay ilə,


Dərin-dərələrdə çağladı sular.



Ovçular nə gördü, nə ovladılar:


Bir qışın nağılı dilaş dolanar.


Hansı ağacların sındı budağı?


Bir qış xəyalı olar bu bahar çağı

[mahsum_]

Kəndim



Mənim doğma kəndim Talış-nurudu.


Qaynar bulaqları safdı-durudu.


Dağlara söykənib, arxası dağdı,


Yaşıl həyətləri bacadı-bağdı.


Qədim bir məkəndı Şirvan elində,


Pirsaat çayının sol sahilində.


Keçmişdə adına "qazma" deyiblər.


Burdan yaylaqlara yol eyləyiblər.


Mən onun səsinə nəğmə qoşuram,


Onun həvəsiylə coşub daşıram.


Mənim doğma kəndim-xanimanımdı,


Mənim ilk beşiyim, son ünvanımdı.

[mahsum_]

Arxa


Dünyanın axırı ölüm-itimdi.


Bilinmir qalanı, gedəni kimdir.


Kimi arxalıdı, kimi fağırdı,


Kiminin başına dünyası dardır.


Sözlə keçən itlər dildən asılı


Kimini taleyi teldən asılı,


Kimin xırmani yeldən asılı.


Arxasız adamlar boyun burandı,


Arxalı adamlar boyun vurandı,


Kaş fağır adamlar düşməsin dara,


Tanrımız yar olsun arxasızlara.

[mahsum_]

MEŞƏYƏ QAR YAĞIR…


Meşəyə qar yağır… nə səmir, nə ün,


Yağır ağ sükut tək qışın ilk qarı…


Talada boylanan hürkək cüyürün


Qonur kirpiyinə qar lopaları.



İtir ağ örtükdə yollar, yolaqlar,


Çəkilir meşədən səslər, hənirlər.


Şaxtadan nəğməsi sınan bulaqlar


Buzların altında gümüldənirlər.



Qar yağır şamların atlas donuna,


Fikrində telini hörür dələlər.


Girib ağacların koğuş qoynuna


Yaşıl yuxularmı görür dələlər!?



Vələsləri çətin yumşalda bu qar,


Palıdlar sipərdir çovğuna indi.


Öz qış yuxusuna getmiş heyvanlar,


Yuxudan boylanır ovuna indi.



Uyuyan bədmüşklər nə vaxt ayılar,


Göyrüşlər boylanır üfüqə sarı.


Bəyaz qurşaq taxıb ağcaqayınlar,


Gümüş heykəl olub tozağacları.



Bozarır içində duman tülünün


Payızda qırmızı geyinən pəri —


Yağır üryan qalan qızlargülünün


Zərif kollarına qar çiçəkləri.



Yağır dərələrin qoynuna bu qar,


Bir az dayazlaşır sanki dərini.


Qobularda qara batan canavar


Axtarır ovunun ləpirlərini.



Qonur ayıların kahada dərin,


Bəyaz yuxusuna qar dolub indi.


Elə bil özüdür ağ leyləklərin —


Çırpı yuvaları ağ olub indi.



Çən tutub aynası, üstə qar yağan,


Göl azalır sanki — maral çaşıbdı.


Bir vaxt şırıltıyla meşədən axan


Buz bağlamış çay da sızqalaşıbdı.



Meşəyə qar yağır… quşbaşı qarda


Yağır meşənin də ruzusu, varı.


Giləmeyvə gəzir bəyaz kollarda


Quşlar gözlərində qar ulduzları.



Meşə sakinləri yem sorağında,


Əl üzməyib hələ meşə varından.


Sırsıra asılıb çay qırağında


Zirincin çəhrayı salxımlarından.



Meyvəsi budaqda donub yemşanın,


Quşüzümündə qar təpələnibdi.


Dümağ pöhrəlikdə yatan dovşanın


Soyuq çimirinə zər ələnibdi.



Hərdən şaqqıldadır dimdiklərini


Meşəxoruzları yem tapmır qarda.


Gizlədib qırmızı pipiklərini


Kolluqda dən gəzir qırqovullar da.



Papaqlanıb başı, örtülüb üstü,


Qurumuş kötüklər pöhrələnibdi.


Ovçu komasından qalxan göy tüstü,


Dümağ lopalarla dövrələnibdi.



Mamır saç-saqqalı birdən ağarmış,


Qayalar səs vermir ha çağır elə.


Meşəni nağıla döndəribdi qış,


Meşəyə qar yağır, qar yağır elə…

SULİDDİN QASIMLI

[mahsum_]

NOVRUZGÜLÜ



Yaz nəğmə oxuyar hardasa pəsdən,


Sel gileyli yatar bənd-bərəsindən.


Zəriflik dikəlib pəncəsi üstdə,


Boylanar boz ayın pəncərəsindən.



Qönçəsindən həyat elə daşar ki,


Açar gözlərini sazağa qəfil.


Tufan bu gəlişdən elə çaşar ki,


Baş götürüb qaçar uzağa qəfil.



Buludlar səmtinə açanda ayaq,


Alaçalpov səpər başına hərdən.


Üstə noğul yağan gəlinlərsayaq


Bükülüb ləçəyə yaşınar hərdən.



Birdən peyda olar


gözü yol çəkən


Torpağın bahara muştuluğutək.


Nigaran çiçəklər göndərər bəlkə,


Bir soraq gətirsin — gələk, gəlməyək.



Çiçək cəsarəti, qönçə təpəri,


Torpağın ilk titrək təbəssümü gül.


Çırpınan güllərin ilkin xəbəri


Olar Novruzgülü qədəmiyüngül.
SULİDDİN QASIMLI