Uşaq psixologiyası haqqında ümumi melumat. İnkişaf üzre ekspertlerin Uşaq Psixologiyası mövzusunda apardığı geniş araşdırmaların analizleri 2 ümumi yaş qrupunun xususi önemini vurğulayır.

1) Erken uşaqlıq yaşları, esasen 2-6 yaş qrupu uşaqlar,

2) Mekteb yaşında olan uşaqlar, esasen 6 yaşdan 12 yaşa qeder.


Mütexessislerin bu mövzuda araşdırmaları gösterirki esas inkişaf saheleri ezelelerin inkişafı (motor development), derk etme qabiliyitinde deyişiklikler (cognitive changes), danışıq qabiliyyetine yiyelenme (language acquisition), yetkinlikde olan emosiyalar (emotional maturity) ve sosyal fealiyyetlerdir (social interactions).


Erken uşaqlıq illeri


Erken uşaqlıq illerine hemçinin mektebeqeder illerde deyilir ve bu iller “oynamaq illeri” adlandırılır. Bütün beşer insanları erken uşaqlıq yaşlarında olarken oyaq olduqları vaxtları oyun oynamaqla keçirir. İnkişaf ekspertleri bu oyunların uşaqların böyümesine ve esas inkişaf sahelerinin artımına sebeb olduğunu qebul edirler.


5 yaşa qeder olan uşaqlarda geden fiziki ve ezele inkişafı onlara oyun meydançalarında qaçmasına ve bir-birileri ile müsteqil şekilde oynamasına imkan yaradır. İnkişaf nezeriyyesine esasen (bu sosiyal-medeni nezeriyyede adlanır) bu yaşda olan uşaqların yetişkin telimatı olmadan diger uşaqlarla oynaması esas inkişaf sahelerinin daha yaxşı artımına getirib cıxarır.


Erken uşaqlıq illerinde olanların beyninde geden nevroloji deyişiklikler onların dil öyrenme qabiliyyetine tesir edir. Çünki bu yaşda olan uşaqlar danışarken heç bir feli sehv etmekden qorxmurlar, onlar daha çox ünsiyyete can atır, qorxunun getirdiyi xecalet hissinin bu yaşda olan körpelerde olmaması onların dilden serbest şekilde istifadesine getirib çıxarır ve neticede bu uşaqların lüğet bazasını genişlendirmeye, qrammatik ve teleffüzde olan sehvlerini aradan qaldırmağa yardımçı olur.


Süretle geden nevroloji deyişiklikler ile bağlı olan zengin texeyyüllü ve yaradıcı oyunlar uşaqların derk etme bacarıqlarını inkişaf etdirir. 3-5 yaşda olan uşaqlarda anlama, derk etme qabiliyyetleri inkişaf edir. Bu yaşlardakı uşaqlar digerlerinden ferqli düşünür ve başqalarının düşünceleri onlara anlaşılmaz ve ya yanlış gelir.


elave olaraq, 2-6 yaşında olan uşaqlar qorxu ve eseb impulslarını idare ederek emosiyalarını nizamlaya bilirler. Misal olaraq 2 yaşında olan uşaq tepikle zerbeler endirir, qışqırır, agressiv reftarlar ortaya qoyur. Bu uşaq 5 yaşına geldiyi zaman ise eseblerini daha yaxşı nece idare etmeyi ve emosiyaları konstruktiv nizamlamağı bacarır. Eynile 2 yaşlı uşaq valideyinlerinin ve ya dayelerinin qucağından düşmek istemirlerse, onlar 5-6 yaşa çatdıqları zaman daha az qorxurlar ve serbest hereket edirler.


İnkişaf üzre ekspertler bu yaşlarda olan uşaqlarda sosyal fealiyyet bacarıqlarının inkişaf etdiyini vurğulayır. 5 Yaşa qeder olan uşaqlar uğurlu şekilde qrup fealiyyetlerinde iştirak edir, hemyaşıdları ile mübahiseler yaşayır, özlerine oyun yoldaşı seçirler.


Mekteb yaşı


Bütün inkişaf üzre ekspertler, 7-11 yaşlı uşaqların daha istekli , bacarıqlı ve genış sosiyal elaqeler yaratmağa hazır olduqları mövzusunda hemfikirdirler. Psixoloqlar, uşaqlarda davam eden nevroloji deyişiklikler bir-birine sıx bağlı olan derk etme ve ezele deyişikliklerine tesir edir.


ezele bacarıqlarının inkişafı bu yaşda olan uşaqlarda fiziki reaksiya muddetinin artmasına ehemiyyetli tesir edir. Nevroloji deyişiklikler hemçinin gözün kordinasiya bacarığını, balansını ve yaxşı kordinasiya olunmuş hereketi tenzimleyir. İnkişaf ekspertleri bu yaşda olan uşaqlarında oyunlar oynadıqlarını, idmanla meşqul olduqlarını, oyun meydançalarında vaxt keçirdiklerini, dostluq münasibetlerini inkişaf eletdirdiklerini ve bu proseslerin böyümeye , öyrenmeye ve yetkinliye tesir etdiyini vurğulayırlar.


Nevroloji deyişikliklerin reaksiya muddetini ve beden kordinasiyasını inkişaf etdirdiyi kimi, uşaqlarda mentiq, mühakime qabiliyyetleri ve dili mükemmel seviyyede qavrama bacarıqlarını artırır. Bu yaşda olan uşaqlar daha tez öyrenir, böyük hecimli melumatları beyinde daha yaxşı saxlayır ve bu melumatlara çox qısa zamanda çata bilirler. Onlar mahnı sözleri ezberleyir, yukşek bacarıq teleb eden kompyuter oyunları oynayır, müsiqi aletlerinde ifa edir, menalı hekayeler ve şeirler yazırlar.


Bu müddetde inkişaf eden bir diger eqli cehetde “düşünceni mühakime etme” bacarığıdır. Bu bacarığı inkişaf etdiren uşaqlar qarşıya çıxan problemleri analız edir, onların helli yolları haqqında düşünür, bu problemleri uğurlu şekilde nece hell etmeyi öyrenirler.


7-11 Yaşlı uşaqlar üçün dostluq münasibetlerinin qurulması ve sosiyal fealiyyetler önemlidir. Uşaqlar artıq sosyal konteksler elaqeler haqqında daha çox düşünür ve elaqelere bu konteksden yanaşıb, özlerini diger uşaqlar ile müqayise edirler. 11-12 Yaşlı uşaqlar 5-6 yaşlı uşaqlara nisbeten öz emosiyalarını daha yaxşı idare edirler.