Bu sözlər, Yaradanın yaratdıqlarıyla; xüsusi ilə insanla olan anlaşmasına aid bir qisim sözlərdir ki, bu anlaşmada: "Mən sizin Rəbbiniz deyiləmmi?" deyə soruşular. Qarşılığında da: "Bəli, Rəbbimizsən" cavabı alınar.

Bu məsələnin iki istiqaməti vardır:

1- Bu sual kimə və necə soruşulmuşdur?
2- Nə vaxt soruşulmuşdur?

Birinci məsələyə, bir neçə mülahizə ərz edilə bilər.

1- İnsan hələ heç bir şey deyilkən "var olma" əmrini alması və onun da bu əmrə, "bəli" deməsi ki; yaratma mahiyyətdə bir sual və cavab və bir anlaşma sayılar.

2- İnsan atomlar aləmində, hətta bu aləmin də kənarında parçacıqlardan ibarət ikən, hər şeyi bir kamala doğru sövq edib tərbiyəyə tabe tutan Rəbbülaləmin, bu parçalara insan olma şövqünü eşitdirərək, o istiqamətdə onlardan bir söz və anlaşma almışdır.

Bu iki şəkildə cərəyan edən "sual və cavab" və ya "təklif və qəbul" söz və bəyanla deyildir. Buna görə, bir qisim təfsirçilər bu anlaşmağa, təmsil şəkildə edilmiş bir razılaşma nəzəriylə baxmışlar.

3. Bu cür bir təsdiq istəyi və şahidlik etmə anlaşması, insanın özünü eşitməsi və özünün, özündən başqa bir şey olmadığını anlamasından ibarət, bir nəfs bacarığı, bir "Nəfsini bilən Rəbbini bilər" həqiqətini təmsil; bir mahiyyət şahidini seyrə qoyulma və bu yolla şüuruna əks edən rəngarəng həqiqətlərin pətəkləşməsinə şahid olma və bu şahidliyi elan etməkdir. Bu zərurət və qəbul; Bu söz verib söz alma, bu eşitmə və eşitdirmə, çox açıq və dərhal seziləcək kimi də deyil. Bəlkə, çox xəbərdarlıq və tənbehlərdə eşidilib hiss edilə biləcək şeylərdəndir ki; irşadın əhəmiyyəti də, bu nöqtədən irəli gəlməkdədir.

4. Bu anlaşma və anlaşma içindəki sual və cavab, cismə görə düşünülməməli və yenə ona görə qiymətləndirilməməlidir. Haqq (c.c.) bütün varlıqlara, öz mahiyyətlərinə görə əmrlər verər və yenə məxluqlardan yüksələn səsləri, sədaları dinlər. anlar və yerinə görə onları yerinə yetirər. Bir də, bizə görə kəlam və bəyan olduğu açıq olmayan, heyvanlara olan ilhamdan mələklərin məzhər olduğu ilahi xitab tərzinə qədər, Haqqın bir növ danışması vardır ki, o da, "Kəlamı nəfsinin ayrı bir təzahür və təcəllisidir.

Allahın, bu növ danışması, insanın ürəyinə gələn əsintilərdən, mələklər aləminə qədər çox geniş bir dairədə cərəyan edir olmasına baxmayaraq, hər dairənin "alma və vermə" keyfiyyəti başqa başqa olduğu üçün, bu dairələrdən hər hansı birinə gələn mesajı, ondan yüksələn söz və ifadəni, bir başqa dairəyə görə nə eşitmək, nə də təsbit etmək mümkün deyil.

Beləliklə, Cənabı Haqqın zərrələrlə danışması; sistemlərə əmrlər verməsi; tərkiblər, təhlillər etməsi, çox uca ölçülərdə cərəyan edib dayandığından bizim kiçik ölçücüklərimizlə təsbit edilməsi mümkün olmayacaq.

M. Fəthullah Gülən

Menbe:suallarlaislam.com