Səhabənin İnfaqdakı Fədakarlıqları



Səhabəyi Kiramın həyatı bir çox baxımdan çətinliklərlə keçmişdir. Müşrik və ənənələrinə son dərəcə bağlı bir cəmiyyətdə Müsəlmanlığı ilk qəbul edən kəslər olmaları, bir anda bütün müşrik cəmiyyətinin düşmənliyini qazanmalarına səbəb olmuşdur. Öz batil dinlərinin zərər görəcəyi düşüncəsiylə hərəkət edən bu müşrik cəmiyyət, hər nə bahasına olursa olsun iman edənləri yollarından çevirmək, təsirsiz hala gətirmək və hətta yox etmək üçün əllərindən gələn hər şeyi etmişlər.

Səhabəyi Kiram bu dövrdə cəmiyyətin mənəvi təzyiqinin yanında, hər cür əziyyət, işgəncə və günahlandırmaqla da qarşı-qarşıya qalmışdır. Həyatlarının böyük hissəsini ölüm hədələməsi altında keçirmiş, Quranda bildirildiyi kimi şiddətli bir qorxu, aclıq və təzyiqlərlə mübarizə etmək məcburiyyətində qalmışlar. İllər sürən bir tətbiqlə Müsəlmanlarla ediləcək olan hər cür alış, satış və ticarət əlaqələrinin kəsilməsi, Müsəlman olan kəslərin ailələri və qəbilələri tərəfindən yurdlarından çıxarılmalarına gətirib çıxarmışdır. Səhabələr çox vaxt yeməyə heç bir şey tapa bilməyəcək qədər ciddi ölçülərdə bir aclığa, susuzluğa, soyuğa və bunların gətirib çıxardığı xəstəliklərə qarşı mübarizə etmək məcburiyyətində qalmışlar. Ancaq Allahın "Əlbəttə, Biz sizi bir az qorxu, bir az aclıq, bir az da mal, can (övlad) və məhsul qıtlığı ilə imtahan edərik. (Ya Rəsulum! Belə imtahanlara) səbr edən şəxslərə müjdə ver!." (Bəqərə Surəsi, 155) ayəsiylə bildirdiyi üzrə, yaşadıqlarının dünya həyatındakı imtahanın bir parçası olduğunu, gözəl bir səbir ilə təvəkkül etdikləri təqdirdə Allahın razılığını qazanacaqlarını bilərək bütün bunlara şövq, cəsarət və mətanətlə dayanmışlar. Böyük bir-birlik və həmrəylik ruhu içərisində hərəkət etmiş, əllərindəki bütün imkanları istifadə edərək Allahın icazəsiylə bu çətinliklərin öhdəsindən gəlmişlər.

Allahın razılığını qazana bilmək üçün mallarını və canlarını heç düşünmədən fəda etməyə hazır olan səhabələr bu dövrdə infak mövzusunda da böyük fədakarlıq nümunələri göstərmişlər. Allaha və axirətə qəti bir imanla inanmış olmalarından ötəri, infak etməyi heç bir zaman özləri üçün bir itkin olaraq görməmiş; tam əksinə bunu Allahın sevgisini, yaxınlığını qazana biləcəkləri əhəmiyyətli bir fürsət olaraq qiymətləndirmişlər. Allahın Quranda "(Ey insanlar!) Sizə nə olub ki, (mal-dövlətinizi) Allah yolunda xərcləmirsiniz? Halbuki göylərin və yerin mirası (bütün sərvəti, eləcə də siz öləndən sonra qoyub gedəcəyiniz malın hamısı) ancaq Allahındır. Sizlərdən (mal-dövlətini) fəthdən (Məkkənin fəthindən) əvvəl (Allah yolunda) sərf edənlər və (müşriklərə qarşı) vuruşanlar (başqaları ilə) eyni deyillər. Onlar (mallarını Allah yolunda) fəthdən sonra sərf edib döyüşənlərdən dərəcə etibarilə daha üstündürlər. Bununla belə, Allah onların hamısına (həm birincilərə, həm də ikincilərə) ən gözəl mükafat (Cənnət) vəd buyurmuşdur. Allah sizin nə etdiklərinizdən xəbərdardır!" (Hədid Surəsi, 10) ayəsiylə bildirdiyi kimi, çətinlik anında mallarından fədakarlıq etmələrinin Allah Qatındakı dəyərini bilərək hərəkət etmişlər.

Bir ayədə kəsilən qurbanlar üçün "Onların nə əti, nə də qanı, əlbəttə, Allaha çatmaz. Allaha çatacaq olan yalnız sizin təqvanızdır (səmimi-qəlbdən etdiyiniz ibadətdir). Allah sizi doğru yola yönəltdiyi (sizə həccin əməllərini göstərdiyi) üçün Onu (layiqincə) uca tutasınız deyə, bunları sizə belə ram etdi. (Ey Muhəmməd!) Ehsan edənlərə (Cənnətlə) müjdə ver!" (Həcc Surəsi, 37) ayəsiylə bildirildiyi kimi, infak mövzusunda da Allah Qatında əsl əhəmiyyətli olan adamın təqvası və xalis niyyətidir. Bolluq içərisində olan bir insan infak edəcək çox çox imkan tapa bilərkən, darlıq içərisindəki bir kimsənin imkanları çox daha məhdud ola bilər. Amma əgər niyyəti xalis isə, az infak imkanı tapan adam da Allah Qatında çox gözəl bir qarşılıq ala bilər. Çünki axirətdə alınacaq olan qarşılıq, edilən infakın miqdarıyla deyil, kəslərin ixlaslarıyla əlaqəlidir.

Peyğəmbərimiz (s.ə.s.) dövründə səhabələrin bu mövzudakı səylərinə baxıldığında da, Allah yolunda infak etdikləri şeyin miqdarı ya da mahiyyətindən çox ixlasları diqqət çəkməkdədir. Səhabələrin hər biri " Hər kəsin (hər ümmətin) üz tutduğu bir qibləsi vardır. (Ey müsəlmanlar!) Yaxşı işlər görməkdə bir-birinizi ötməyə çalışın! Harada olursunuzsa olun, Allah sizi (qiyamətdə) bir yerə toplayacaqdır. Həqiqətən, Allah hər şeyə qadirdir!” (Bəqərə Surəsi, 148) ayəsiylə ifadə edildiyi kimi, bütün imkanlarıyla İslamiyyətin yayılması üçün çalışmışlar.

İnkar edənlərin, Müsəlmanlara böyük əziyyət etdikləri, möminlərin aclıq, susuzluq, soyuq, xəstəlik, qorxu, hər cür hədələmə, təzyiq və işgəncə riski altında yaşadıqları bu dövrdə İslamın yayılması səbəbiylə çox böyük bir əzm və dayanıqlılıq göstərmişlər. Kimiləri bağını, bağçasını, su quyusunu; kimisi evini, yeməyini, kimisi də malını infak edərək Müsəlmanlara dəstək olmağa çalışmışdır. Əvvəlki hissədə Peyğəmbərimiz (s.ə.s.)ı qorumaq üçün əlini sipər etdiyindən bəhs etdiyimiz Hz. Talha da bu mövzuda nümunə bir rəftar sərgiləmişdir. Müsəlmanların ən ehtiyac duyduqları dövrlərdən birində əlindəki imkanlarla bir quyu almış və bunu möminlərin istifadəsinə təqdim etmişdir. Rəvayətlərdə Hz. Talha bin Ubeydullahın infak mövzusundakı üstün əxlaqı və göstərdiyi fədakarlıqlar belə izah edilməkdədir:

Hz. Talha, Zəng-Quruda Döyüşündə Müsəlmanların susuz qalmaması üçün quyu alıb onu möminlərə vermişdir. O zaman quyu almaq və infak etmək çox böyük comərdlik idi. Zü'l-Usra səfərində isə döyüşə qatılanları tək başına doyurmuşdur. Gündəlik gəliri min qızıl idi. Yetimləri saxlayar, kasıbların ehtiyaclarını görər, biçarələrə kömək edər. Möhtac olanlara pul verərdi. Teymoğullarının bütün möhtacları, onun hizməti altında idi. Hz. Talha, bunların dullarını evləndirər, borclularının borclarını ödəyərdi. 69

Mədinənin ən varlı ailələrindən birinə mənsub olan və sahib olduğu hər şeyi Allahın razılığını qazana bilmək üçün fəda edən Hz. Əbu Talha da eyni üstün əxlaqı göstərən səhabələrdəndir. Hz. Əbu Talhanın infak mövzusunda göstərdiyi fədakarlıq isə belə rəvayət edilməkdədir:

Əbu Talha, Mədinədə xurmalıq mal cəhətdən Ənsarın ən zəngini idi. Özü tərəfindən mallarının ən sevimlisi də "Beyruha" (deyilən bostanı) idi. Beyruha, Məscidi Nəbəvi qarşısında idi. Rəsulullah (s.ə.s.) də Beyruhaya girər və onun içindəki gözəl sudan içərdi. Ənəs (r.a.) demişdir ki: “(Ey möminlər! Malınızın sevdiyiniz qisimindən tasadduk etmədikcə tam mənasıyla xeyirə, Allahın razılığına nail ola bilməzsiniz” ayəsi nazil olunca, Əbu Talha doğrudan Rəsulullah (s.ə.s.) yanına gəlib demişdir ki:

-Ya Rəsulullah! Allah Təbarəkə və Təala: (Ey möminlər! Malınızın sevdiyiniz qisimindən Allah rizası üçün infak etmədikcə tam mənasıyla xeyirə, Allahın razılığına nail ola bilməzsiniz!) buyurur. Malımın mənə ən sevimli olanı "Beyruha"dır. Beyruha' Allah üçün sədəqədir. Bu sədəqənin xeyirini və Allahu Təala Qatında bostanımın axirətdəki görünüşünü ümid edirəm. Ya Rəsulullah! Bu bostanımı Allahu Təalanın sənə göstərdiyi uyğun olan şəkildə, Allahın razı olacağı istiqamətdə istifadə et! 70

Comərd əxlaqıyla önə çıxan səhabələrdən bir başqası da, Mədinəyə hicrət etdiyində yeddi ay Peyğəmbər Əfəndimiz (s.ə.s.)i evində qonaq etmiş olan Sad bin Ubadədir. "Allahım mənə comərdlik edə biləcəyim mal ver" deyərək dua etdiyi bildirilən Sad bin Ubadənin fədakarlıqları rəvayətlərdə belə izah edilməkdədir:

Sad bin Ubadə, qıtlıq və quraqlıq illərində xalqa yemək təmin edər, yolda qalanlara kömək edər, qonaqları ən gözəl şəkildə qarşılayar, müsibət və ehtiyac zamanlarında kömək edər, qəbilələrin yurdlarına çatmasına kömək edərdi.

627 ilində baş verən Gared səfərində, orduya ərzaq olaraq on dəvə yükü xurma, Xəndək Döyüşündən dərhal sonra edilən Bəni Kurayza qəzasında bütün orduya yemək vermişdir.

Sad bin Ubadənin qala şəklində bir evi vardı. Burada hər gün Əshabı Kiram içində Əshabı Suffa deyilən kimsəsiz, yoxsul Müsəlmanlardan hər gün 80 adama yemək və içəcək verərdi. Hz. Sad bin Ubadə ayrıca Mədinədə "Sikayəsi al-Sad" adını verdiyi bir quyu açdırmış və bu su quyusunu Müsəlmanların istifadəsinə təqdim etmişdir.

Ərəb qəbilələri içində ənsardan olan Evs və Hazrəc qəbilələrinin ən irəli gələnlərindən olan Sad bin Ubadə və Sad bin Muazın İslama çox böyük xidmətləri olmuşdur. Hər ikisinin də İslamiyyətə xidmətləri və Müsəlmanlar üçün göstərdikləri fədakarlıqları, ağılları çaşdıracaq dərəcədə idi. Mallarıyla, canlarıyla ən çoxuyla çox xidmət etmiş, bu uğurda fəda etmədikləri heç bir şeyləri qalmamışdı. Ənsar arasında ən qabaqda gələn səhabələrdən biri olan Sad bin Ubadə daim İslamiyyətə xidmət etmiş, Mədinəli Müsəlmanları İslam dini üçün fədakarlıq və xidmət etməyə təşviq etmişdir. 71

O dövrdə Məkkənin ən zəngin və ən söz sahibi ailələrindən birinə mənsub olan və Peyğəmbərimiz (s.ə.s.)in təbliğinə uyğun gələn ilk Müsəlmanlardan biri olan Ərkam b. Əbil Ərkam isə, ilk Müsəlmanların böyük hədələmə və təzyiq altında olduqları; ən yaxın qohumlarından belə əziyyət gördükləri, ibadətlərini gizlicə yerinə yetirdikləri bir dövrdə, Peyğəmbərimiz (s.ə.s.)a, evini Müsəlmanların xidmətinə açdığını bildirmişdir. Hz. Ərkamın Kəbəyi Muazzamanın qərb tərəflərindəki bu evi, Müsəlmanlar üçün çox böyük bir nemət olmuşdur. Peyğəmbər Əfəndimiz (s.ə.s.) və o dövrdə ədədləri 10-15i keçməyən möminlər bura yerləşmiş; bu ev vəsiləsiylə ibadətlərini rahatlıqla yerinə yetirə bilmə və İslamiyyətin yayılması üçün çalışa bilmə imkanı tapmışlar. Üç ilə qədər qaldıqları bu evdə edilən təbliğlər, bir çox adamın İslamiyyəti qəbul etməsinə vəsilə olmuş, Ərkam b. Əbil Ərkamın evi İslam tarixində çox əhəmiyyətli bir rol oynamışdır. İlk Müsəlmanlar özlərinə edilən əziyyət və işgəncələrdən xilas olmaq üçün bu evə sığınmış, Hz. Ömərin qatılmasıyla 40 adam olana qədər Səhabəyi Kiram burada qalmışlar. 72 O dövrdə Müsəlmanların necə çətin şərtlər altında olduqları düşünüləcək olunsa, Ərkam b. Əbil Ərkamın bu rəftarının əhəmiyyəti çox daha yaxşı aydın ola biləcək.

İslam tarixində, Peyğəmbərimiz (s.ə.s.)a olan sevgisi və sədaqətiylə, şərəflə xatırlanan səhabələrdən bir başqası isə Hz. Əbubəkrdir. Hz. Əbubəkr, göstərdiyi bir çox üstün əxlaq xüsusiyyətinin yanında infak mövzusundakı ixlasıyla da Müsəlmanlar üçün gözəl bir nümunə olmuşdur. Tarixi qaynaqlarda Hz. Əbubəkrin, Müsəlmanların güclənməsi və İslamiyyətin yayılması üçün, bəlkə də dəstəyə ən çox ehtiyac olan bu dövrdə sahib olduğu bütün malını böyük bir şövq və istəklə infak etdiyi, hətta ilk sədəqəni Hz. Əbubəkrin infak etdiyi izah edilməkdədir:

Hz. Əbubəkr, barış zamanlarında və səfərdə Rəsulullahdan heç ayrılmadı. Ona hər vaxt yoldaşlıq etdi. Hər vaxt, malını, canını fəda etməyə hazır halda yanında gözləyərdi. Peyğəmbər Əfəndimiz (s.ə.s.)in ilk xəlifəsi olan Əbubəkr dini qüvvətləndirmək üçün malını verməkdə, düşmənə qarşı mübarizə etməkdə, həmişə qabaqda olmuşdur. Təbuk Döyüşündə, Rəsulullah, hər kəsin kömək etməsini əmr buyurunca, hər kəs malının bir qisimini gətirib verdi. Sonra Hz. Əbu Bəkir də malını gətirib təslim etdi. Peyğəmbər Əfəndimiz (s.ə.s.) Hz. Əbu Bəkirə dönüb soruşdu:

- Ya Əbubəkr, sən evinə nə buraxdın?

- Ya Rəsulullah, evimə bir şey buraxmadım. Hamısını bura gətirdim. Onlara Allah və Rəsulunu buraxdım.

Hz. Peyğəmbər malının yarısını gətirib verən Hz. Ömərə də "Ailənə bir şey buraxdınmı?" deyə soruşdu. O isə "Bəli malımın yarısını gətirdim; digər yarısını isə onlara buraxdım" dedi. Sonra Hz. Əbubəkrin malının hamısını gətirdiyini eşidincə də "Onunla yarışdığımız bütün xeyr işlərində o məni keçmişdir" dedi. 73

Əshab-ı kiramın ən zənginlərindən olduğu halda, mala qarşı heç bir sevgisi olmayan Əbdürrəhman bin Avf da gözəl əxlaqıyla İslam tarixinə keçmişdir. Əbdürrəhman bin Avf dünya həyatında sərvət və mal sahibi olmağa əhəmiyyət verməmiş, Müsəlman olaraq yaşamağı hər şeyin üstündə tutmuş səhabələrdəndir. Peyğəmbərimiz (s.ə.s.) ilə birlikdə bütün döyüşlərə qatılan Əbdürrəhman bin Avf, Allah yolunda çox çox mal infak etmiş, Uhud Döyüşü əsirlərini azad etdirmiş və hər birinə yüksək miqdarda qızıl paylamışdır. Təbuk Səfərində yenə çox çox miqdarda at və yüklü dəvə vermişdir. 74 Əbdürrəhman bin Avfın Təbuk Döyüşündə infak mövzusunda göstərdiyi fədakarlıqlar, İbn Abbasdan belə rəvayət edilməkdədir:

İbn Abbas belə izah edir: Taifdən dönüşündən altı ay sonra Hz. Peyğəmbərin yanına getdim. Allahu Təala ONA, Təbuk Döyüşünü əmr etdi, bu, Hicazda istiliyin ən şiddətli olduğu bir zamana rast gəlirdi. Münafiqlərin sayı çox idi. Dahası o sırada Suffe səhabələri də bir xeyli artmışdı. Bunlar məscidə bitişik bir evdə qalırdılar. Hz. Peyğəmbərin və digər möminlərin verdikləri sədəqələrlə dolanırdılar. Döyüş çıxdığında Müsəlmanlar onları öz aralarında paylaşardılar. Müsəlmanlardan vəziyyəti yaxşı olanlar ya onlardan birinin döyüş təchizatını ya da içlərindən dörd adamın yemək ehtiyacını üzərinə agötürərdi. Sonra da birlikdə döyüşə gedərdilər. Hz. Peyğəmbər bu döyüşdə də Müsəlmanlara mallarını Allah yolunda və ONun razılığı üçün xərcləmələrini əmr etdi. Onlar da bu əmrə uyğun gələrək Allahın razılığını qazana bilmək üçün mallarını infak etdilər. Kasıb Müsəlmanlardan bir qisiminə minik təmin edilə bildi; ancaq bəziləri də piyada qaldı. O gün Əbdürrəhman bin Avf ikiyüz ukiyyə (1 ukiyyə 40 dirhəm dəyərində bir ağırlıq ölçüsüdür) pul köməyində oldu. Bu o gün Müsəlmanların vermiş olduqları sədəqələrin ən böyüyü idi. Hz. Peyğəmbər, Əbdürrəhmana "Ailən üçün bir şey buraxdınmı?" deyə soruşdu. O da "bəli infak etdiyimdən daha çoxunu buraxdım" dedi. Hz. Peyğəmbər "Yaxşı onlara nə buraxdın?" deyə soruşduğunda Əbdürrəhman "Allah və Rəsulunun vəd etdiyi ruzi və xeyiri buraxdım" dedi. 75

Rəsulu Əkrəm Əfəndimizin Təbuk Səfərindəki bu çağırışına bütün səhabələr kimi Hz. Osman da ən gözəl şəkildə cavab vermişdir. Hz. Osman ordunun üçdə birini təchiz etmiş, beləcə hər kəsdən çox daha çox infakta olmuşdur. Onun köməyindən sonra ordunun heç bir ehtiyacının qalmadığı rəvayət edilməkdədir. 76

Mədinədə qıtlıq olduğu bir dövrdə isə Hz. Osmanın Şamdan gələn yüz dəvə yükü buğda karvanını Əshab-ı kiram üçün satın aldığı daha sonra da bunları Mədinədə olan kasıblara, Səhabəyi Kirama pulsuz payladığı, yüz dəvəni də kəsib kasıblara yedirdiyi rəvayət edilməkdədir. 77

Dörd böyük xəlifədən Hz. Ömərin oğulu olan Abdullah bin Ömər də yenə comərdliyiylə tanınan səhabələrdəndir. Rəvayətlərdə Abdullah bin Ömərin bu əxlaqından belə bəhs edilməkdədir:

Abdullah bin Ömər, min adam azad etməyincə, ruhunu təslim etmədi. Sevməyə başladığı bir şeyi Allah rizası üçün, ehtiyacı olana verərdi. Beləcə, Allahu Təalanın; "Sevdiyiniz şeylərdən infak etmədikcə, yaxşılığa qovuşa bilməzsiniz!" (Al-İmran Surəsi, 92) bu ayəsi ilə əməl edərdi. 78

Allah Quranda Səhabəyi Kiram kimi bu əxlaqı göstərən bütün Müsəlmanları belə müjdələməkdədir:

Mömin olmaqla bərabər, yaxşı işlər görən kişilər və qadınlar Cənnətə daxil olarlar. Onlara xurma çərdəyi qədər haqsızlıq edilməz! (Nisa Surəsi, 124)
(məqalə harun yahya)