Azerbaycan dili Türk dilli halkların ortak dili olabilir mi?

[Aynura79]

Azerbaycan dilinin ortak Türk dili olmaya elverişli özellikleri:

1. Yazı
Bugün Azerbaycan'da kullanılan Latin Alfabesi, 1991 yılnda Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü tarafından düzenlenen "Milletlerarası Çağdaş Türk Alfabeleri Sempozyumu"nda Türk Cumhuriyetlerinden gelen delegelerin imzaladıkları 34 harfli Ortak Türk Alfabesine en çok uyan alfabedir. Sadece Azerbaycan dilinde ḳ > ġ (ḫ) değişimi olduğu için ḳ için kullanılacak olan "q" harfi ġ sesini temsil etmek için kullanılıyor. Bu durumda örneğin ḳara kelimesi Azerbaycan dilinde ġara olarak söylendiği halde "qara" yazılıp bir bakıma kelimenin aslî şekliyle de uyum göstermektedir. Bir de "ä" harfinin yazımı pratik olmadığı için Azerbaycan'da Latin Alfabesine geçtikten bir yıl sonra onun yerine "ǝ" harfini kullanmaya başlamışlar. "Türk dili ortak dil olmalıdır" diyenler de var fakat "Türkiye'deki alfabeyi değiştirip Ortak Türk Alfabesine geçebilir miyiz?" diye sorduğunuzda ya "Atatürk'ün yaptığı alfabeye dokunamazsınız" ya da "80 yıldır kullanılan alfabeyi bırakmak zordur" gibi cevaplarla sık sık karşılaşabiliyorsunuz.

Arap harfli metinler açısından bakarsanız Azerbaycan dilinin pratik bir özelliği yazıda temsil edilmeyen kısa ünlülerin hemen hemen hepsinin ince sırada telaffuz edilmesidir. Bunun istisnaları çok azdır. Dolayısıyla İran'daki Türkler'in yazdıklarını okumak Osmanlı Türkçesi metinleri okumaktan bu yönüyle daha kolaydır.

2. Yaygınlık
Azerbaycan dili, Türk dilleri arasında en çok konuşulan 2. dil konumundadır. 1. sıradaki Türk dilinin Doğu ve Güneydoğu Anadolu'daki ağızları aslında Azerbaycan dili özellikleri göstermektedir. İran'daki Türklerin büyük çoğunluğunun ve Kuzey Irak'taki Türkmenlerin dili de Azerbaycan dilidir. İlham Aliyev bundan bir kaç yıl önce dünyada 50 milyon Azerbaycanlı olduğunu açıklamıştı.

3. Diğer Türk Dilleriyle Anlaşabilirlik
Oğuz grubu Türk dillerini konuşanların sayısı, nüfus bakımından aşağı yukarı bütün Türk Dünyasının yarısı kadardır. Azerbaycan dili bu gruptaki diğer dillerle büyük benzerlikler göstermektedir ve karşılıklı anlaşabilirlik seviyesi yüksektir. Hatta Azerbaycan Türklerinin, Oğuz grubu dışındaki bazı Türk dillerini de (örneğin Özbek ve Uygur Türkçelerini) yüksek seviyede anlayabildikleri görülmektedir. Türkiye Türkleri için bu oranın biraz daha düşük olduğu söylenebilir. Bunun nedeni Azerbaycan dilinde Türk diline kıyasla Orta Asya ve Doğu Türkistan'daki Türk dilleri ile daha fazla ortak kelimelerin ve eklerin bulunması olabilir.

Mesela:
Özbek T. siz degan so'zlar
Azerbaycan T. siz deyən sözlər
Türkiye T. sizin dediğiniz sözler.

Bu yapı Türk dilinde kullanılmadığı halde, deganin karşılığı olarak diyen partisipi vardır. Azerbaycan dilinde ek aynı Türk dilindeki gibidir ve Özbek Türkçesindeki gibi bir kullanımı da vardır. Buna benzer diğer bir örnek -(y)ib gerundium ekiyle yapılan öğrenilen geçmiş zamandır.

4. Kolaylık
Azerbaycan dilinin son derece düzenli bir dilbilgisi vardır. Hatta Azerbaycan dilinin gramerinin Türk dilinden daha düzenli olduğu söylenebilir. Örneğin Türk dilinde geniş zamanda -r, -Ar ve -Ir/-Ur olmak üzere üç ayrı ek kullanılırken, Azerbaycan dilinde sadece -(y)Ar eki kullanılmaktadır: yazaram "yazarım" - qalaram "kalırım".

Türk dilinde şimdiki zamanda /a/ ve /e/ ünlüleriyle biten fiillerde bu ünlüler /ı/, /i/, /u/, /ü/ ünlülerine dönüşmektedir. Azerbaycan dilinde ise şimdiki zaman eki ünlüyle biten fiillerde bir değişiklik yapmamaktadır. başlayır "başlıyor", gözleyir "bekliyor / gözlüyor".

Türk dilinde "dolar" hem "dol-" fiilinin hem "dola-" fiilinin geniş zaman 3. teklik şahıs çekimidir. Azerbaycan dilinde ikisi farklıdır: dolar, dolayar.

Türk dilinde "adamım" hem "ben adamım", hem de "benim adamım" anlamına gelebilir. Azerbaycan dilinde ise ikisi farklıdır: adamam, adamım.

Türk dilinde "bilmem" hem "bil-" fiilinin geniş zaman 1. teklik şahıs olumsuzluk hem de "bilme" isminin 1. teklik şahıs iyelik biçimidir. Azerbaycan dilinde ikisi farklıdır: bilmərəm, bilməyim.

Türk dilinde "başlar" hem "baş" isminin çokluğudur hem de "başla-" fiilinin geniş zaman 3. teklik şahıs çekimidir. Azerbaycan dilinde ikisi farklıdır: başlar, başlayar.

Azerbaycan dili büyük ünlü uyumu kuralına Türk dilinden daha bağlıdır. Türk dilinde saat kelimesinin çokluğu saatler, Azerbaycan dilinde saatlardır. Türk dilindeki saat gibi kelimeler sözlüklerde saat, -i şeklinde gösteriliyor. Yabancılar Türk dilini öğrenirken bütün bu kelimeleri tek tek öğrenmezlerse hata yapabilir. Bunun gibi kitap, -bı vb. var. Azerbaycan dilinde böyle bir durum da yok. Bu tür sözcükler ek almadıkları zaman bile yumuşak ünsüzlerle yazılıyor: kitab, ehtiyac, dörd vb. İlgi eki ki'nin kı şekli de vardır: dünyadakı.

Bu durumda Azerbaycan dilinin makine çevirisinde bile Türk dilinden daha pratik olduğu söylenebilir.

Aslında Özbek Türkçesi de ses uyumunun olmaması nedeniyle çok kolay görünüyor. Özbek Türkçesinde eklerin çoğu tek şekillidir. Ancak Özbek Türkçesinde zamanların çok olması ve tasvir fiilleriyle yapılan şimdiki zamanlar bu dilin öğrenilmesini zorlaştırmaktadır.

Konuyla ilgili Filolog Gövhər Baxşəliyeva'nın söyledikleri:

"Heç şübhəsiz ki, mən ortaq türk dilinin əsasında Azərbaycan dilinin dayanmasını istərdim.
Hiç şüphesiz ki, ben ortak Türk dilinin temelinde Azerbaycan dilinin durmasını isterdim.

Ona görə yox ki, özüm azərbaycanlıyam, öz dilimi daha çox sevirəm. Mən məsələyə daha çox dilçilik aspektindən, dilin öyrənilməsi səviyyəsindən, təmizliyindən, norma və qanunları gözləməsindən, tarixi-ənənəvi keyfiyyətləri qoruması baxımından yanaşıram.
Kendim Azerbaycanlı olduğum, kendi dilimi daha çok sevdiğim için değil. Ben meseleye daha çok dilcilik açısından, dilin öğrenilmesi seviyesinden, temizliğinden, kural ve kanunları gözetmesinden, tarihî-geleneksel nitelikleri koruması bakımından yaklaşıyorum.

Təxminən min il bundan öncə yazıya alınmış "Kitabi-Dədə Qorqud" dastanı ilə bugünkü Azərbaycan dili arasında çox az fərq var. Müasir Azərbaycan oxusucu "Dədə Qorqud"u oxuyur və asanlıqla başa düşür. Yəni müasir Azərbaycan dili türk dilləri içərisində öz təmizliyini, genetik xüsusiyyətlərini ən yaxşı qoruyub saxlamış dildir.
Tahminen bin yıl önce yazıya geçmiş "Kitab-ı Dede Korkut" destanı ile bugünkü Azerbaycan dili arasında çok az fark var. Çağdaş Azerbaycan okuyucusu "Dede Korkut"u okuyor ve kolaylıkla anlıyor. Yani çağdaş Azerbaycan dili Türk dilleri içerisinde kendi temizliğini, genetik özelliklerini en iyi koruyup saklamış dildir.

Digər tərəfdən, Azərbaycan dili kifayət qədər ciddi öyrənilib, dil materialı linqvistik baxımdan təhlil edilib. Adi bir misal deyim, Mahmud Kaşğarinin hələ 12-ci əsrdə türk dillərində kəşf etdiyi ahəng qanunu bu gün ən çox Azərbaycan dilində izlənilir. Bu da dilin axıcılığında, rəvanlığında özünü göstərir. Ona görə də Azərbaycan dili tez anlaşılır və başa düşülür.
Diğer taraftan, Azerbaycan dili yeterince ciddi öğrenilmiş, dil malzemesi lingüistik bakımdan çözümlenmiştir. Basit bir örnek söyleyeyim, Kaşgarlı Mahmud'un daha 12. yüzyılda Türk dillerinde keşfettiği uyum kanunu bugün en çok Azerbaycan dilinde görülüyor. Bu da dilin akıcılığında, okunaklılığında kendisini gösteriyor. Onun için de Azerbaycan dili çabuk anlaşılıyor ve anlanıyor.

Dilimizin bu xüsusiyyətini nəzərə alaraq bir vaxtlar M.Y.Lermontov yazırdı ki, fransız dili Avropa üçün nədirsə, azərbaycanlıların da dili Şərq üçün həmin şeydir. Hesab edirəm ki, ortaq türk dilinin əsasında Azərbaycan dilinin dayandığı təqdirdə onun bütün türkdilli xalqlar üçün ümumişlək dilə çevrilməsi problemi olmayacaq.
Dilimizin bu özelliklerini göz önüne alarak bir zamanlar M.Y.Lermontov (Rus yazarı, şairi ve ressamı) Fransız dili Avrupa için neyse, Azerbaycanlıların da dilinin Doğu için aynı şey olduğunu yazıyordu. Hesap ediyorum ki, ortak Türk dilinin temelinde Azerbaycan dili durduğu takdirde onun bütün Türk dilli halklar için yaygın dile dönüşmesi problemi olmayacak."

Sonuç olarak dilci gibi düşünürseniz Azerbaycan dilinin Türk dilli halkların ortak dili olabilmek için Türk dilinden daha fazla özelliklere sahip olduğu görülüyor.

[sezo]

Öncelikle iyi geceler.
Her Millet icin kendi dili daha kendine yakin gelirki,biz 2 Millet degil,tek kan kardesiz.
Dil konusuna gelince,bildiginiz gibi Türkce 1920lerden sonra Latince harflere gecmis,Türkce bir bakima avrupalilistirilmisitir.
Ben bu saatten sonra Türkcenin gene geriye adim atacagina ihtimal vermedigim gibi,dogruda bulmuyorum.Cünkü,Azerbaycanda Türkce rahatlikla anlasilabilecegini ama Türkiyede Azericenin o kadarda kolay anlasilabilecegini sanmiyorumki,birde buna Osmanlinin yüksek istanbul lisani eklenince,ortak dil zaten kendini ortaya cikaracaktir.
Bazi konularda uyusma olabilir.Mesela Türkcede Q (q), X,W harfleri yoktur.Bu harfler yanlis hatirlamiyorsam,Türk dil kurumu tarafindanda düsünülmekde idi.

Ben Boardunuza Almanyadan katiliyorum.Boardunuzu cok güzel ve aydinlatici buldum.Bütün Azeri kardeslerime Almanyadan selam gönderiyorum ve elimden geldigince Türksat üzerinden Azeri Kanallarina bakmaya calisiyorum,hanimin dizilerinden zaman buldukca

Saygilarimla
Team´den Admin -=sezo=-
Yasasin kardeslik.

[Aynura79]

Öncelikle iyi geceler.
Her Millet icin kendi dili daha kendine yakin gelirki,biz 2 Millet degil,tek kan kardesiz.
Dil konusuna gelince,bildiginiz gibi Türkce 1920lerden sonra Latince harflere gecmis,Türkce bir bakima avrupalilistirilmisitir.
Ben bu saatten sonra Türkcenin gene geriye adim atacagina ihtimal vermedigim gibi,dogruda bulmuyorum.Cünkü,Azerbaycanda Türkce rahatlikla anlasilabilecegini ama Türkiyede Azericenin o kadarda kolay anlasilabilecegini sanmiyorumki,birde buna Osmanlinin yüksek istanbul lisani eklenince,ortak dil zaten kendini ortaya cikaracaktir.
Bazi konularda uyusma olabilir.Mesela Türkcede Q (q), X,W harfleri yoktur.Bu harfler yanlis hatirlamiyorsam,Türk dil kurumu tarafindanda düsünülmekde idi.

Anlamadım, ne olursa Türkçe geriye gidecekmiş? Azerbaycan dili ortak Türk dili olursa mı? Türkiye'de Azerbaycan dilini anlamayanlar olabilir. Ama Azerbaycan dilinin ortak Türk dili olması kararına gelinse o zaman Azerbaycan dilini anlamayan kimseler Azerbaycan dili eğitimi alabilirler. Zaten ortak Türk dilini herkes öğrenecek ve herkes kendi dilini bırakıp o dilde konuşacak diye bir beklenti yok. Sadece beynelhalk toplantılarda ve ilmi çalışmalarda Rus dili veya İngiliz dili yerine bu ortak Türk dili kullanılabilir.