-
Gelecek Analar
QADIN ORQANİZMİNƏ HAMİLƏLİYİN TƏSİRİ
Qadın orqanizmi hamiləliyə hələ uşaqlıqdan hazırlaşır. Təxminən 9—10 yaşından qız uşaqlarının orqanizmi cinsi yetişkənlik dövrünə keçir. Həyatının bu dövründən başlayaraq yetkinliyə qədər qız inkişaf edərək qadına çevrilir. Dünyanın bir çox ölkələrində, o cümlədən bizim ölkəmizdə son 10—15 il ərzində uşaqların fiziki inkişafının sürətlənməsi qeyd edilmişdir. Buna akselerasiya deyilir. Oğlanların atalarına nisbətən daha hündürboy olması, qızlarda isə aybaşının tez başlanması da bununla izah olunur. Gənclərin boyu valideynlərinin boyundan 10—15 sm yüksək olur, qızlarda aybaşı təxminən 12 yaşında başlayır. Qızlarda cinsi yetginlik dövrü oğlanlara nisbətən 1,5—2 il tez başlanır. Cinsi yetkinlik dövrünün başlanması və gedişi cinsiyyət vəzilərinin cinsiyyət hormonları adlanan xüsusi maddənin ifrazından asılıdır. Qadının cinsiyyət vəziləri—yumurtalıq, kişinin cinsiyyət vəziləri isə xaya adlanır.
Yumurtalıqların ifraz etdiyi qadın cinsiyyət hormonlarının təsiri altında qızda cinsi yetkinlik inkişafı dövrünün başlanğıcında ikincili cinsi əlamətlər—süd vəzilərinin tədricən inkişaf etməsi, qoltuq altında və qasıqda tüklərin görünməsi, skeleton formasının, ələlxüsus çanağın dəyişməsi baş verir. Sağrı, qarın, budların dəri qatı altına piy toxumalarının yığılması nəticəsində qədd-qamət dəyişir. Cinsi yetkinliyin bu başlanğıç dövrü 1,5—2 il davam edir və ilk aybaşı başlanması ilə qurtarır. Deməli, bu dövr ərzində gələcək ana formalaşmağa başlayır. Lakin ilk aybaşının görünməsi, hətta normal aybaşı siklinin başlanması da qızın ana olmağa hazırlığına dəlalət etmir. Ana olmaq üçün o nəinki fiziki,həmçinin mənəvi və zehni cəhətdən də hazır olmalıdır.
Hər bir qadın ana olmağa hazırlaşarkən öz üşağının sağlamlığı və rifahının məsuliyyətini öz üzərinə götürür. Qadının uşaq doğmağa hazır olması 18 yaş sayılır. Normal aybaşı siklinin başlanması anından qızın cinsiyyət vəziləri yalnız hormonal deyil, həmçinin
ondan az mühüm olmayan digər bir funksiya daşıyır .Bu, nəsilartırma funksiyasıdır. Buraya döllənməyə hazır olan yetişmiş cinsiyyət hüceyrələrinin törədilməsi, uşaqlığın döl yumurtasını qəbul etməyə və hamiləliyi gəzdirməyə hazırlanması daxildir.
Hər aybaşı siklinin ortasında sağlam qadının bir yumurtalığından (ya sağından, ya solundan) cinsiyyət hüceyrəsi—yumurta hüceyrəsi düşür. Hamilə olmaq üçün bu yumurta hüceyrəsi yumurtalıqdan çıxandan bir az sonra kişi cinsiyyət hüceyrəsi spermatozoidlə göruşməlidir. Bu, baş vermədikdə yumurta hüceyrəsi məhv olur və qadında həmişəki vaxtda ay-başı başlanır. Uşaqlığın hamiləliyin başlanmasına hazırlığı prosesi aşağıdakılardan ibarətdir: hər aybaşıdan sonra cinsiyyət hormonlarının təsiri altında uşaqlığın daxili qişası böyüyür, qalınlaşır və yumşalır, uşaqlığın qanla təmini artır. Döllənmə baş vermədikdə növbəti aybaşı başlanır: uşaqlığın daxili qişası qopur ki, bu da ya az, ya da çox qanaxma ilə müşayiət olunur. Bundan sonra aybaşı tsikli təkrar olunur. Bu, qadının bütün uşaqdoğma dövrü baş verir. Beləliklə, aybaşının görünməsi hamiləliyin ol mamasına dəlalət edir. Cinsi yetkinlik dövrünün gedişi ilə sonrakı nə~ silartırma funksiyası arasında bilavasitə əlaqə vardır. Məlumdur ki, bəzi qızlarda aybaşı 11—12 yaşında, bəzilərində isə 15—16 yaşında başlanır, bəzilərində aybaşı tsikli müntəzəm olaraq birdənbirə müəyyən edilir, digərlərində isə bir çox aylar ərzində qeyri-müntəzəm, bəzən ağrılı, bəzən də sürəkli olur. Aybaşının müəyyən olunması və cinsi yetkinlik dövrünün gedişi xüsusiyyətləri bir çox amillərdən— qızın keçirdiyi soyuqdəymə və yoluxucu xəstəliklərdən (qızılca, qızılazar, su çiçəyi), məişət şəraitindən, yeməkdən, əsəbilikdən və digər səbəblərdən asılıdır. Qida qıtlığı, qidada vitaminlərin az olması, maddələr mübadiləsinin pozulması, zehni yorğunluq və gün rejiminin pozulması, yaxud düzgün qurulmaması, ələlxüsus fiziki işlərlə az məşğul olması və həmçinin yoluxucu xəstəliklər qızlarda aybaşının pozulmasına gətirib çıxarır. Uşaq idman dərnəklərində məşğul olan qızlarda, əksinə, belə pozğunluqlara çox az təsadüf edilir. Cinsi yetkinlik dövrunun gedişində normadan
cüzi kənara çıxdıqda—aybaşı muntəzəm olmadıqda, bərk qanaxma baş verdikdə, ağrı ilə müşayiət edildikdə, 15—16 yaşda aybaşı olmadıqda, piylənmədə və s. həkim endokrinoloqla məsləhətləşmək lazımdır.
Vaxtında təyin və müalicə olunmamış xəstəlikdə- uşaqlığın inkişafdan qalması və sonradan uşağın düşməsi ilə, bətndənkənar hamiləlik və sonsuz-luqla nəticələnə bilər.
Üşaqlıqda keçirilmiş yoluxucu xəstəliklər nəinki aybaşının pozulmasına, həmçinin uzun müddət ya-taqda qalmaq nəticəsində uşaq və yeniyetmə zamanı sümük və əzələ sistemlərində dəyişikliklərə səbəb ola bilər. Hər bir qız harmonik—həm zehni, həm də fiziki inkişaf etməlidir. Gələcəkdə uşaq doğması ilə əlaqədar qızın düzgün fiziki inkişafı xüsusilə vacibdir, burada skeletin forması və ölçüsü böyük əhəmiyyət kəsb edir.
Çanağın foğmalaşması uşaqlıqda və cinsi yetkinlik dövründə baş verir. Bu prosesə müdaxilə etmək olar. Əvvəla, qızı raxitdən qorümaq lazımdır. Üşaq poliklinikalarının həkimləri üşaqlara nəzarət edərək bu xəstəliyin ilk günündən ona qarşı profilaktika keçirirlər. Bu tədbirlərin səmərəliliyi çox yüksəkdir. Hazırda raxitin ağır forması aradan qaldırılmışdır və mama-ginekoloqlar son zamanlar çanağı raxit nəticəsində deformasiya olunmuş hamilə qadınlara nadir rast kəlirlər.
Skeletin dəyişməsinə səbəb olan dikər ciddi xəs-təlik—sümük vərəmidir. Lakin vərəmə qarşı ümum-dövlət xidmətinin böyük işi .nəticəsində bu xəstəliyə nisbətən az təsadüf edilir. Vərəmə qarşı tədbirlərin görülməsi uşaq anadan olan kimi, o hələ doğum evində ikən başlanır. Ancaq yenə də kiçik, ya da ölçüsü də-yişmiş çanağı olan qadınlara hələ də təsadüf edilir ki, bu da normal doğuşa əngəl törədir. Hamilə qadının məsləhətxanaya ilk müraciəti zamanı həkim onun çanağının ölçüsünü təyin edir. Həm qadın məsləhət-xanasında, həm də doğum evində çanağı dar olan qadı-nın normal doğması üçün hər bir tədbir görülür.
Beləliklə, qadın ana olmağa başlamamışdan xeyli əvvəl onun orqanizmi bu mühüm ,məsuliyyətli rola hazırlaşır, Hər bir qadın qızının səhhəti və tərbiyəsinin qayğısına qalarkən unutmamalıdır ki, onun körpə qızı da bir vaxt ana olacaqdır. Qızların ən sevimli oyuncağı—gəlincikdir. Biz, böyüklər ona bu oyuncağı alarkən qeyri-iradi lap körpə yaşlarından onu ana olmağa hazırlayırıq. Düzgün tərbiyədə bu, təbiidir.
Bundan başqa, qızı körpə yaşından təmizkar ol-mağa alışdırmaq lazımdır. Üşaqları əl-üzünü, dişlərini, boynunu yumağı öyrədərkən irəlidə dediyimiz kimi gündə 2 dəfə altını yumağı da öyrətmək lazımdır. Bunun üçün uşaq sabunu və ilıq sudan istifadə edilir. Aftafadan su tökərək qabaqdan arxaya doğru yuyunurlar ki, düz bağırsaqdan mikroblar uşaq yoluna düşməsin. Ləyəndə yuyunmaq olmaz.
Təmizliyə ən çox aybaşı zamanı riayət etmək lazımdır, çünki paltarın və xarici cinsiyyət orqanlarının, çirklənməsi nəticəsində uşaqlıq yoluna uşaqlığa xəstəliktörədici
-
HAMİLƏLİYİN BAŞLANMASI
Qadının nəsilartırma dövrü 15 yaşından 49 yaşına kimi olur. Məhz bu dövrdə follikullarda yumurta hüceyrəsi inkişaf edir. O, aybaşı başlanmasının ilk 2 həftəsində yetişir. Yumurta hüceyrəsinin mayalanması ancaq ovulyatorönü dövrün 6—8 günü ərzi baş verir. Bu vaxt yumurta hüceyrəsinin 1 sutka, spermatozoidlərin isə 3 sutka həyat qabiliyyətini mühafizə etdiyini nəzərə almaq lazımdır. Qalan günlər qadın uşağa qala bilməz.
Üşağaqalma dövrünü dəqiq təyin etmək üçün ovulyasiyanın, (yumurta hüceyrəsinin qopması dövrü) nə vaxt baş verdiyini bilmək lazımdır. Adətən, belə qəbul olunmuşdur ki, ovulyasiya dövrü aybaşıdan 14 (+_2) gün sonra olur. Bəzi qadınlarda aybaşı 28 gün bəzilərində 30 gündən, bəzilərində isə 35 gün, bir olur. Deməli, hər .qadının öz aybaşı tsikli olduğundan onların ovulyator günü də başqa-başqadır. Aşağıdakı cədvəldə həmin günlər göstərilmişdir.
Aybaşıtsiklləri Üşağaqalma günləri Uşağa qalmayan günlər
24 günlük 8— 15-ci günlər aybaşıdan sonra 7 gün və 16-cı gündən aybaşıya qədər
30 günlük 10— 17-ci günlər aybaşıdan sonra 9 gün və 18-ci gündən aybaşıya qədər
35 günlük 12 — 19-cu günlər aybaşıdan sonra 11 gün və 20-ci gündən aybaşıya qədər
Cədvəldən göründüyü kimi aybaşıdan sonra 7 gün cinsi əlaqəyə sərbəst girmək olar .8-ci gündən 15-ci günə qədər uşağaqalma günləri gəlir.Uşağa qalmaq istәmәyәn qadınlar bu günlәrdә özlәrini qorumalı vә yaxud cinsi әlaqәyә girmәmәlidirlәr. 16-cı gündәn ta aybaşı başlanana qәdər yenә dә sәrbəst cinsi әlaqәyә girmәk olar. Lakin yuxarıda dediyimiz kimi, spermatozoid qadının uşaqlıq yolunda 3 gün һәyat qabiliyyәtini saxlayır, demәli, 7-ci gün cinsi әlaqәyә girsәniz, 8, 9, 10-cu günlәr ovulyator günlər olduğu үçүn siz yenә uşağa qala bilәrsiniz. Әvvәldә dediyimiz kimi, һamilәliyin başlanması üçün qadın cinsiyyәt һüceyrәsi—yumurta һuceyrәsi spermatozoidlә birlәşmәlidir. İki cinsiyyәt һüceyrәsinin görüşüb birlәşmәsinә döllәnmә, ya da mayalanma deyilir. Bu çox vaxt uşaqlıq borusunda baş verir, çүnki yumurtalıqdan qopmuş yumurta һüceyrәsi mәһz bura düşür. Sәrbәst һәrәkәt edәn spermatozoidlәr uşaqlıq yolundan uşaqlığa, oradan da uşaqlıq borularına keçir. Yumurta һüceyrәsi yumurtalıqdan aybaşı tsiklinin ortasında qopur. Qadınların çoxunda aybaşı tsiklinin uzunluğu, yәni bir aybaşının başlanması günündәn o birinin başlanması gününәdәk olan fasilә 28 günә bәrabәr olur. Demәli, mayalanma üçün әn münasib şәrait. siklin 11—18-ci günlərindә yaranır. Yumurta hüceyrəsinin spermatozoidlә mayalanması sayәsindә yeni orqanizm inkişaf etmәyә başlayır. Bu vaxt һüceyrәlәr bölünürr, ona görә dә onların miqdarı sürәtlә vә müntәzәm olaraq artır. Bölünәrәk artan һüceyrә yığını boru ilә uşaqlığa doğru һәrәkәt edir. Dölün inkişafı yalnız sadәcә hüceyrәlәrin bölünüb artması ilә bitmir. Bölünmәklә bәrabәr onun diferensiasiyası da baş verir. Әgәr һüceyrәlәrin xarici qatı dölü uşaqlığın divarına bәnd etmәklә onun qidalanmasını tәmin edirsә, daxili qatın hüceyrәlәrindәn döl özү inkişaf etmәyә başlayır.
9 ay, ya da 40 һamilәlik һәftәsi әrzindә mürәkkәb inkişaf prosesi sayәsindә iki birlәşmiş cinsiyyәt һüceyrәsindәn mүrәkkәb insan orqaiizmi formalaşır. Riyaziyyatçılar һesablamışlar ki, doğulandan sonra da insan bәdәni bәtndaxilindә artan kimi artsaydı, böyük yaşlı adamın çәkisi Yer kürәsinin çәkisindәn qat-qat artıq olardı. Döl uşaqlıq divarına bәnd edildikdәn sonra nә baş verir? Dölwn inkişafı vә sonralar insan orqanizminin bütün orqan vә sistemlәrinin formalaşması üçün ona çoxlu müxtәlif maddәlәr lazım olur. Јumurta һüceyrәsi uşaqlığın divarına bәnd olmamışdan əvvəlki birinci mәrһəlәdә döl yumurta һüceyrәsinin daxilindәki qidalı maddәlәr һesabına inkişaf edir Sonralar isә inkişaf edәn döl bütün lazımi maddәlәri ciftdәn alır.
Ҹift gәlәçәk uşağın һәyatında nә kimi rol oynayır? Çox müһüm. O uşaqlıq divarının selikli qişa sına döl yumurtası daxil olandan sonra һüceyrәnin xarici qatından formalaşmağa başlayır. һamilәliyin, dördüncü ayında ciftin formalaşması prosesi qurtarır. Axı cift ana ilә inkişafda olan döl arasındakı maddәlәr mubadilәsindә böyük rol oynayır Bundan başqa, cift dә daxili sekresiya vәzisidir, yəni qana keçən xüsusi maddәlәr—һormonlar ifraz edәn
bir orqandır. Ciftin bu funksiyası sayәsindә һamilә qadının orqanizmindә çinsiyyət һormonlarının miqdarı yüz dәfәlәrlә artır. Bunun nәticәsindә uşaqlığın böyümәsi vә genişlәnmәsinə şәrait yaranır. Әgәr һamilәliyә qәdәr qadının uşağlığının çәkisi 50 q idisә
һamilәlik dövrü әrzindә onun çәkisi 1 kq-a çatır һәcmi isә 500 dәfə artır. Nәticәdә uşaqlıq boşluğunda bir, ya da bir neçә uşaq vә dölətrafı maye yerlәşir.
Formalaşmış cift ayrı-ayrı dilimlәrdәn ibarәt .«fәtir»ә oxşayır, һәr bir dilim isә saysız-һesabsız xırda, mikroskopik xovlardan ibarәtdir. Hәr bir xovda xırda kapilyarlar kәlәfi olur ki, bunlardan da dölün qanı axır, xov özü isә uşaqlığın damarlarında axan ananın qanı ilә yuyulur. Belәliklә, ciftin uşaqlıq divarına birlәşәn yerdә ana ilә döl arasında maddәlәr mübadilәsi gedir: ana qanından cift kapilyarları, oradan da köbәk damarları vasitәsilә dölün inkişafına lazım olan bütün maddələr (oksigen, zülal, vitaminlәr, kalsium, dәmir vә s.) gәlir, әks istiqamәtdә isә döldәn anaya mübadilәdə iştirak etmiş maddәlәr gedir.
Belә mübadilә prosesindә cift mürәkkәb kimyәvi laboratoriya işi görür, ananın qanı ilә daxil olan bütün qidalı maddәlәr burada yenidәn işlәnir. Bunun nәticәsindә һәmin maddәlәrin dölün qanına keçmәsi vә onların һәzm olunması yüngüllәşir. Demәli, dölün bütün bәtndaxili lnkişafı әrzindә cift döl üçün һәzm, tәnәffüs vә ifrazat orqanlarının işini görür. Buradan göründüyü kimi, dölün normal inkişafı ciftin vәziyyәtindәn, onun ölçü Vә salamatlığından asılıdır. Ciftin lәnk formalaşması, ya da onda baş verәn dәyişikliklәr, dölün inkişafdan qalmasına vә һәtta һamilәliyin kәsilmәsinә sәbәb ola bilәr.
Dölün inkişafı vә varlığına xidmәt edәn yuxarıda saydığımız funksiyalardan başqa, cift һәmçinin, uşağı lüzumsuz tәsirlәrdәn qoruyan özünәmәxsus sәdd rolunu oymayır. İnkişaf edәn döl üçün ana orqanizmi öz gәlәcәk uşağının bütün «tәlәbatlarını» һәssas
duyan әtraf müһitdir. Lakin digәr tәrәfdәn, ana orqanizmindә baş verәn bütün әyişikliklәr, az vә ya çox dәrәcәdә dölün inkişafına tәsir göstәrir. һazırda һansı maddә vә mikroorqanizmlәrin ciftdәn keçdiyini, һansıların isә keçmәdiyini göstәrәn bir
çox mәlumatlar toplanmışdır. Müәyyәn olunmuşdir ki ,bir sıra maddәlәr, o cümlәdәn dәrmanların çoxu çift sәddindәn keçir. Bunlar da dölün xәstәliyinә,
һәtta onun ölümünә sәbәb olur. һeyvanlar üzәrindә tәcrübә ilә təsdiq edilmişdir ki, bәzi dәrman maddәlәri dölü zәdәlәyir. Rüşeym üçün zәһәrli vә zәrәrli olan belә maddәlәrdən birinci yerdә nikotin durur. Papiros çәkәn qadınların qanında gәlәcәk uşağına ciddi zәrәr yetirәcәk qәdәr nikotin olur. Tәxminәn 20—25 il əvvəl Qәrbi Avropanın bir neçә ölkәsindә һamilә qadınların dәrman qәbul etmәsini qadağan edәn bir һadisә baş verdi. Almaniyanın bir farmasevtik firması sakitlәşdirici vә yuxugәtirici tәsir göstәrәn bir dәrman isteһsal etdi. Әmәlli-başlı yoxlamadan bu dәrman satışa buraxıldı. һamilә qadınlar da һәmişə dәrmanı qәbul edirdilәr. Nәticәdә Almaniyada, İsveçrәdә, İsveçdә vә һәmin dәrman satılan bir sıra digәr ölkәlәrdә әtraflarında eyni defekt olan neçә min uşaq doğuldu. Düzdür, bu dәrman daһa buraxılmadı vә һәmin firma cәzasını çәkdi, lakin uşaqlar; ömrü boyu әlil qaldılar. Odur ki, һamilә qadınlara ancaq bir mәslәһәt görә bilәrik: һamilə vaxtı һeç bir dәrman qәbul etmәsinlәr. Dölün bәtndaxili inkişafı dövründә (bu, 280 günә, ya da 40 һәftәyә bәrabәrdir) elә vaxtlar olur ki, onda gәlәcәk uşağın sağlamlığı һaqqında daһa çox
düşünmәk lazım gәlir. Buna kritik dövrlәr adı verilmişdir. Bu, döl yumurtasını uşaqlığın divarına bәnd olması, çiftin törәmәsi vә rüşeymin orqanlarının mayasının qoyulması vaxtıdır. Bu prossslәr mayalandıqdan 7 ilә 14-cü günlәr vә 3 ilә 12-ci һәftәlәr arasında baş verir. Kritik dövrlәrdә rüşeym böyuk sürәtlə inkişaf edir ki, bu da maddәlәr mübadilәsinin daһa intensiv getmәsi ilə müşayiәt olunur. İnkişaf edәn döl bu dövrdә çox tez zәdәlәnә bilәr. Odur ki, qadınlar һamilә olduğunu bilәn kimi, ağır işdәn vә gecә növbәsindәn, zәһәrli maddәlәrlә tәmasda olan işlәrdәn çәkinmәli, növbәti maddәlәrlә tәmasda olan işlәrdәn müraciәt etmәlidirlәr. Әvvәldә dediyimiz kimi, rüşeymin bәtndaxili inkişafı dövründә onun orqanlarının mayası qoyulur Әn әvvәl baş beyin, göz vә ürәk formalaşır. Tәxminən
10-cu һәftәdә gәlәcәk orqanların һamısının mayası formalaşıb qurtarır. Dölün orqanlarının sonrakı inkişafı әlbәttә, bu orqanın mayasının necә formalaşmasından asılıdır. Mәsәlәn, ürәyin mayasının formalaşması zamanı o zədələnmişsə onda uşaqda
anadangәlmә ürәk qüsuru olacaqdır. Hәr һansı bir orqanın mayasının qoyulması zamanı zәdәlәnmә baş verәrsә, bu, һәmin orqanın inkişafını saxlaya bilәr Bunun nәticәsindә uşağ bәzi iki böyrәk әvәzinә bir böyrәklә anadan olur.
Mәһz buna görә dә gәlәcәk uşağın orqanlarının mayasının formalaşması dövrü kritik dövr sayılır. Bәtndaxili inkişafın bu dövründә ciftin formalaşması baş verir, dölün sağlamlığı vә һәtta onun ölçüsü bundan asılı olur. Hamıya mәlumdur ki, vaxtında doğulmuş uşağın çәkisi—.2,5 kq-dan 5 kq-a qədәr vә daһa çox ola bilәr. Çəkinin belә tәrәddüd etmәsindә әsas rolu cift oynayır. Ciftin inkişafda qalması dölün mәһvinә sәbәb ola bilәr. Hәr bir qadın onun gәlәcәk uşağına nәyin zәrər yetirә bilәcәyini bnlmәlidir. Lazımi qidalı maddәlәrlә vә oksigenlә kifayət qәdәr tәmin olunmaması, dölә zәһәrli maddәlәrin təsiri, valideyilәrin yoluxucu və qeyri-yoluxucu xәstəliklәri, rentgen vә digәr şüalanmanın tәsiri r üşeymin düzgün inkişafını pozmağa şәrait yaradır.
-
HAMİLƏ QADIN NƏ YEMƏLİDİR
Hamilə qadının qidası tamdəyərli olmalı və düz-gün təşkil edilməlidir. Qida məhsullarının kəmiyyət və keyfiyyəti nəinki hamilə qadının orqanizminin fizioloji tələbatını ödəməli,- həmçinin dölün düzgün inkişafını təmin etməlidir. Axı, bütün «tikinti» materiallarını: zülalı, yağı , karbohidratları, vitaminləri, mikroelementləri (mis, yod, kobalt, marqans və s.) döl anadan alır.
Dölün inkişafının hər bir mərhələsində o, muəyyən tərkibli qida maddələrinə ehtiyac duyur. Bu da onun çəkisinin qeyri-bərabər artması ilə izah olunur. Belə ki, bətndaxili inkişafın 4-cü ayının axırına dölün çəkisi cəmi 70 q olursa, 5-ci ayın axırında artıq 230 q-a çatır. Yəni bir ay ərzində çəkisi demək olar 3 dəfə artır. Sonradan bu proses daha da sürətlənir. Bətndaxili inkişafın son 3 ayı ərzində isə ən yüksək nöqtəsinə çatır. Hazırda vaxtında doğulmuş çağaların orta çəkisi 3200—3500 q-dır.
Çoxdan məlumdur ki, dölun inkişafı hamilə qadının qidasının keyfiyyətindən asılıdır. Qədim kitablarda hamilə qadınlara bal yemək məsləhət görülürdü. Doğrudan da, bal çox faydalıdır, çünki tərkibində dölün toxumalarının quruluşu üçün lazım olan çoxlu vitaminlər, mineral duzlar vardır. Qidanın kəsirliyi, bəzən isə hamilə qadınların aclıq çəkməsi dölün inkişafında müəyyən iz qoyur. Belə ki, ikinci dünya müharibəsi zamanı Avropa ölkələrində əmin-amanlıq dövrünə nisbətən 2 dəfə çox müxtəlif. qüsuru olan uşaqlar doğulmuşdur. Mühasirəyə alınmış Leninqradda çəkisi az və yaşamağa qabil olmayan uşaqlar doğulurdu.
Muasir şəraitdə texniki tərəqqi ilə əlaqədar istehsal proseslərinin mexanikləşdirilməsi və avto-matlaşdırılması, ictimai nəqliyyatın genişləndirilməsi, xalqın rifah halının və məişətinin nisbətən yaxşılaşdırılması nəticəsində insanların enerji sərfi çox azalmışdır ki ,bu da həm hamilə qadın, həm də döl üçün zərərli sayılan piylənməyə səbəb olur. Hamilə qadın yüksək kalorili və asan həzm olunan yeməklər yedikdə uşağın çəkisi artıq olur, bu da doğum zamanı yeni çətinliklər törədir. Bundan başqa, çəkisi 5 kq-dan artıq olan yeni doğulmuş uşaqlarda çox vaxt müxtəlif xəstəliklər, uşağın sonrakı inkişafında isə pozğunluqlar müşahidə edilir. Deməli, hamilə qadının yeməyinin düzgün, səmərə li olması hamiləlik zamanı, doğum vaxtı, doğumdan sonrakı dövrdə ağırlaşmaların və həmçinin yeni doğulmuş uşaqların xastələnməsinin qarşısını alan profilaktik tədbirlərdən biridir.
Bəzən hamiləliyin ilk həftələrindən qadının ağzının təmi dəyişir. Çox vaxt onlar diş tozu, təbaşir yeyirlər. Bu, hamilə qadının orqanizmindən dölün toxumalarının quruluşu üçün bəzi maddələrin artıq sərf olunması ilə izah edilir. Qadının təbaşir yeməsi onun orqanizmində kalsiumun çatışmamasına dəlalət edir, çünki dölün bətndaxili inkişafının 3-cü ayında sümük sisteminin inkişafı ilə əlaqədar kalsiuma tələbat artır. Kalsiuma tələbatın artması isə dişlərin xarab olmasına gətirib çıxarır. Hamilə qadının orqanizmindən kalsiumun çox sərf edilməsinə yol verməmək üçün yeməklə çoxlu kalsiumun daxil olmasına çalışmaq lazımdır. Kalsium duzları heyvani və bitki məhsullarının, demək olar, hamısında vardır. Lakin ən asan həzm olunan kalsium mənbəyi süd və süd məhsulları, yumurta sarısıdır. Bəzi qadınlarda hamiləlik başlayandan bir az sonra ürəkbulanma, ya da qusma olur. Ən çox bu, səhərlər acqarına başlanır. Çox vaxt həmin xoşagəlməz duyğu tezliklə keçib-gedir. Lakin bəzən ürəkbulanma və qusma iştahın pozulması ilə ,müşayiət olunur. Bundan başqa, hamilə qadın yenidən qusmamaq üçün çox vaxt yeməkdən imtina edir və hamiləliyin lap əvəlindən çox arıqlayır. Hamilə qadının yeməyinin kifayət qədər olmaması dölün yaşamaq qabiliyyətin azaldır. Hamilə qadının orqanizminin zəifləməsinə üzülməsinə yol vermək olmaz. Hamiləliyin lap əvvəllindən gələcək uşağın sağlamlığı haqda düşünmək lazımdır. Həm də indi hamilə qadınlarda qusma qarşısını alan yaxşı dərmanlar vardır. Bu mualicəni vaxtında başlamaq vacibdir.
Əgər hamilə qadın 1 —1,5 ay ərzində 10 kq və daha çox ərıqladıqdan sonra həkimə muraciət edirsə, belə hallarda qadının həyatını xilas etmək üçün hamiləliyi kəsməkdən başqa çarə qalmır. Hər bir qadının yeməyi fərdi qurulur. Burada vərdişi , iqlim şəraitini , qadının əmək fəaliyyətini və s. nәzәrә almaq lazımdır. Һamilәliyin әvvəlin-dә qadının vərdiş etdiyi һәmişәki pәһrizi saxlamaq olar, lakin yemәk dadlı, müxtәlif, yaxşı һazırlanmış vә vitaminlәrlә zәngin olmalıdır. Salınmış süfrәnin görünüşü özü dә qadının iştaһını artırmalıdır. Hamilәlik normal keçirsә, ilk aylar gündә 4 dәfә, һәmişә eyni vaxtda yemək lazımdır. Hamilәliyin ikinci yarısında uşaqlıq böyuyәrәk qarın boşluğunda çox yer tutur, o, mәdәni itәlәyib, yerindәn tәrpәdәndә artıq 5 vә һәtta 6 dəfәlik yemәyә keçmәk olar. Yemәyi tez-tez, ancaq az miqdarda yedikdә o, bağırsaqlara tıxanıb qalmır vә tez һәzm olunur,
һamilә qadının düzgün, sәmәrәli qidalanmasının əsas şәrti—onun müxtәlifliyidir. Hәmişә eyni şeylәr yeyәn qadının uşağı zaһırәn sağlam doğulsa da, bir qayda olaraq, onlar zәif böyüyür, tez-tez xәstәlәnir, һafizәsi olmur, çәtin oxuyurlar. һamilә qadının yemәyinin tәrkibindә әtdәn, balıqdan, süd mәһsulla-: rından, müxtəlif yarma vә tәrәvәzdәn, meyvә vә gilә-meyvәlәrdәn һazırlanan xörәklər olmalıdır. Onun qidasının 25—30%-ni zülallar, 25—30%-ni yağlar vә 40—45%'-ni karboһidratlar tәşkil etmәlidir, Belə nisbәtdә qurulmuş qida rasionu, һamilә qadının orqanizminin bütün tәlәbatını ödәyir vә һәzm sisteminin normal fәaliyyәtini tәmin edir.
Zülallar insan orqanizminin bütün toxumalarında mövcuddur. Onlar bәrk maddәlәrin 85%-ni təşkil: edir, bundan başqa zülallar bütün һәyat proseslәrində iştirak edir. Hamilә vaxtı uşaqlığın, dölün, ciftin süd vәzilәrinin böyümәsi ilә әlaqәdar zülala eһtiyac artır. Zülalları az olan yemәk һamilә qadınlarda qanazlığı törәdir, müxtәlif yoluxucu xәstəliklәrə qarşı onların müqavimәtini azaldır. Әt, balıq, yumurta, süd, kәsmik, pendir, buğda, kәlәm, kartof, lobya, düyü, qarabaşaq yarması kimi mәһsullar zülalla zәngindir. Bütün bu mәһsullar һamilә qadının yemәyinә daxil edilmәlidir. Hamilәliyin ikinci yarısında, xüsusilә. son ayında qida rasionunda әti azaltmaq və һәftәdә 2—3 dәfәyә qәdәr endirmәk, ümumiyyәtlә qızarmış әtdәn, әt bulyonundan vә balıq şorbalarından çәkinmәk lazımdır.
İnsanın yemәyinin çox һissәsini karboһidratlar tәşkil edir. Әgәr zülallar necә deyәrlәr, «tikinti» materiallarıdırsa, karboһidratlar, әsasәn һәyat, iş prosesi zamanı vә һamilәlik dövründә enerji sәrfi nin әvәzini ödәyәn maddәlərdir. Gün әrzində һamilə qadın 350—400- q karboһidrat almalıdır, bundan ar tıq olmaz. Karboһidratlar artığı dölün çәkisinin çoxalmasına sәbәb olur. Hamilә qadının qidalanma sına qoyulan xüsusi nәzarәt bunu tәsdiq edir. Әgәr һamilә qadın şirniyyat vә yağlı şeylər çox yeyirsə onun uşağının çәkisi 4 kq vә daһa artıq olur. Hamıya mәlumdur ki, çәkisi böyuk olan uşağın doğuşu ağır
keçir.
Karboһidratlar әn çox bitki mәnşәli әrzaqlardan çörәkdә, yarmalarda, qәnddә, meyvә vә tәrәvәzlərdә olur. Meyvә vә tәrәvәz һamilә qadın üçün daһa xeyirlidir ona görә ki, tәrkibindә vitaminlәr, mineral duzlar və bağırsağın funksiyasını yaxşılaşdıran sellüloz vardır.
Meyvә-tәrəvәzi çiy yemәk yaxşıdır.
İnsanın işlәtdiyi әrzaqlar içәrisindә әn yüksәk enerji dәyәrini yağlar verir. Onların tәrkibində yağı Һәll edәn A. D, E. K vitaminlәri olur. Hamilə qadının orqanizmi süddә vә süd mәһsullarında (kәrә yağı, .qaymaq, xama, pendir) olan yağları vә həmçinin bitki yağlarını (günәbaxan, qarğıdalı) daһa yaxşı һәzm edir. Lakin һamilәlik zamanı yağları az işlәtmək lazımdır, çünki yağın çoxluğu qadının və uşağın sağlamlığına zәrәr yetirә bilәr. Hamilә qadına qoyun vә inәk piyi, marqarin yemәk. mәslәһәt görülmür,
һamilәlik zamanı әn çox A. D, E, C vә bütün B qrupu vitaminlәri lazımdır.
A vitamini (boy vitamini) orqanizmin toxumaları nın çoxalmasına, boyun artmasına şәrait yaradır, or qanizmin infeksiyalara qarşı müqavimәtini artırır Demәli, A vitamini insanın һәm bәtn daxilindә, һәm də doğulandan sonra normal inkişaf etməsi , böyümәsi üçün vacibdir. Hamilә qadının qidasında bu vitami nin çatışmaması ciftin pis inkişaf etmәsinә və dölün böyumәsinin lәngimәsinә vә һәtta onun mәhv olmasına sәbәb ola bilәr. Hamilәlik zamanı A vita mininә gündәlik tәlәbat 2—2,5 dәfә artır.
Bu vitamin kәrә yağının, pendirin tәrkibində olur. O yumurta sarısında, qaraciyәrdә, balıq yağında, daһa çoxdur, Bir çox meyvә-tәrәvәzdә (yerkökü, kaһı göy soğan«, şüyüd, pamidor, turşәnk, әrik, itburnu) xüsusi maddә—karotin vardır ki, bu da insan orqanizmindә A vitamininә çevrilir.
B qrupu vitaminlәri (B,, B2 B6 B12 ) һamilә qadının orqanizmindә bir çox proses vә funksiyaların һәyata keçirilmәsindә iştirak edir. Hamilәlik zamanı bu vitamiilәrә tәlәbat 2—3 dəfә artır. B qrupu vitaminlәri һәm һeyvani, һәm dә bitki mәnşәli bir çox mәһsullarda olur. Bu vitaminlә һeyvanların qaraciyәri, mal әti, qara çörək, pivә mayası, qoz, vәlәmir, arpa, qarabaşaq yarmaları daһa zәngindir.
C vitamini. ya da askorbin turşusu һәrtәrәflk qәsirә malikdir. Maraqlıdır ki, meymun və dəniz donuzundan başqa bütün һeyvan vә bitkilәr bu vitamini özlәrinә lazımi qәdәr sintez etmәk qabiliyyәtinә malikdir. İnsan orqanizmi bu qabiliyyәtdәn mәһrumdur, odur ki, özünә lazım olan vitamini qida ilә alır. Gün әrzindә qadına 100—200 mq askorbin turşusu lazımdır. Bu vitamin tәzә meyvәlәrdә, tәrәvəzlәrdә gilәmeyvәlәrdә, (göy soğan, kәlәm, kaһı, pomidor, . qarağat, çiyәlәk, itburnu, limon, portağal, alma) olur. Qış vә yayda orqanizmi C vitamini ilә tәmin etmәk üçün gün әrzindә 1 stәkan itburnu dәmləmәsi içmәk, ya da tibb sәnayesinin buraxdığı askorbin turşusu һәblәri qәbul etmək mәslәһәt görülür (һәkimin tәyinatı vә nәzarәti altında).
D0 vitamini (kalsiferol) ancaq һeyvanı mәnşәli mәһsullarda olur. Bu vitamin kalsium ilә fosforun mübadilәsindә böyük әһәmiyyәt kәsb edir. һamilә qadının orqanizmindә bu vitaminin çatışmaması dölün sümüklәrinin düzgün inkişaf etmәmәsinә vә dişlәrin
mayasının düzgün qoyulmamasına sәbәb ola bilәr. Hamilә qadında bu vitaminin çatışmazlığı nәticәsindә qanazlığı, ümumi zәiflik, sümük vә әzәlәlәrdә ağrı
baş verir. һamilә qadının D2 vitamininә eһtlyacı qida maddәlәri һesabına ödәnilir. Kalsiferolla әn çox balıq yağı, iri balıqların kürüsü, kәrә yağı, yağlı pendirlәr, yumurta sarısı, mal vә treska balığının qaraciyәri, paltus, qızılbalığ, tunes kimi balıqlar zәngindir.
E vitamini (tokoferol) mayalanma prosesinə şərait yaradır, döllәnmiş uşaqlığın böyümәsinә, dölün bәtndaxili inkişafına, doğumdan sonra südün çoxal-masına yaxşı tәsir göstәrir. Buna görә dә E vitaminini nәslin artırılması vitamini adlandırırlar. Bu vitamin bitki yağlarının, yumurta sarısının,göy noxudun, kaһının, ğarğıdalının, qaraciyәrin . vә böyrәklәrin tәrkibindә olur.
K qrupu vİtamİnlәri qanın laxtalanması prose-.sindә iştirak edir ki, bu da doğum vaxtı böyük әһә-miyyәtә malikdir. Bundan başqa, һәmin vitaminlәr һamilә qadının bağırsaqlarının peristaltikasının yaxşılaşmasına kömәk edir. Qadın һәr gün müxtәlif cür yemәklәr yedikdә bu vitaminә olan gündәlik tә-lәbat tamamilә ödәnilir, çünki bu vitamin bir çox məһsulların tәrkibindә olur. Onunla әn çox әt, qara-ciyәr, iribuynuzlu mal-qara böyrәyi, dana әti, treska balığı, göy noxud, pomidor, yerkökü, cәfәri vә s. zәn-gindir. Qışda vә yazda tәzә meyvә, tәrәvәz çatışma-dıqda һamilә qadına draje şәklindә buraxılan kompleks vitaminlәrdәn «Pentovit», «Dekamevit-1», «Dekamevit-2»ni qәbul etmәk mәslәһәt görülür. Polivitaminlәri nә vaxt vә nә qәdәr qәbul etmәk һaqqında qadın mәslәһәtxanasının һәkimi ilә mәslәһәtlәşmәk lazımdır.
Bütün һamilәlik dövrü spirtli içkilәr içmәk qa-dağandır. Bundan başqa, һamilәliyin ikinci yarısında tünd tәamlı duzlu yemәklәr yemәk olmaz, һamilәlik artdıqca һamilә qadının bütün orqanlarına, әlәlxüsus ürәk, qaraciyәr vә beyrәklәrinә düşәn yük dә artır. Qida ilә daxil olan maddәlәr qaraciyәrdә asan һәzm edilәn birlәşmәlәrә çevrilir. Böyrәklər nәinki hamilә qadının, һәmçinin dölün mübadilәdә iştirak etmiş mәһsullarını xaric edir. Qadının vә gәlәcәk uşağın sağlamlığını qorumaq üçün çalışmaq lazımdır ki, һamilә qadının qaraciyәri vә böyrәyi һәmişә saz olsun vә çox yüklәnmәsin. Һamilә ğadın biroturuma çox yemәmәlidir, yemәklәrarası fasilә 4—5 saat olmalıdır. Tünd tәamlı vә duzlu yemәklәr susuzluğu artırır, maye isә һamilә qadının toxumalarında asan yığılır. Nәticәdә һamilә qadının çәkisi һәftәdә normada olduğu kimi 250—300 q. yox, 600—800 q vq daһa çox artır. Çəkinin һәddәn ziyadә çoxalması һәm ananın sәhһәtinә, һәm dә dölün sağlamlığına tәһlükə törәdәn ağırlaşmalar verә bilәr. İnsanın suya olan gündәlik tәlәbatı tәxminәn 2—2,5 l-dir ki, bunun da çox һissәsini o qida ilә alır. һamilә qadının orqanizmindә su mübadilәsi xüsusiyyәtlәrini nәzәrә alaraq һamilәliyin ikinci yarısında maye qәbulu gündә 0,8— 1 l-ә qәdәr azaldılmalıdır. Gündә içilәn süd, çay kimi, kompot, şorba da bura daxildir. һamilә qadının çәkisi çox artdıqda vә ödemә (şişmәyә) tәmaјül ol
duqda isә gündәlik maye qәbulunu 0,7—0,8 l-ә qәdәr endirmәk olar. һamilәlik zamanı ağırlaşmaların qarşısını alan tәdbirlәrdәn biri dә qadının düzgün yemәk qay
dasına riayәt etmәsidir. Alimlәrin çoxu xüsusi olaraq һamilә qadınların
qida rasionu, gündәlik menyusu ilә mәşğul olur. S. L . Lopovskinin mәlumatına әsasәn һamilә qadın һamilәliyin ikinci yarısında gündә tәxminәn 100- 150 q ağ çörәk, 150—200 q qara çörәk, 40 q kәrә yağı
30 q bitki yağı, 1 yumurta, 40—45 q şәkәr, 200 q. әt, yada balıq, 150—200 q tәzә meyvә, 500 q kartof, 200 q digәr meyvәlәr, 50 q yarma, 30 q un, 30 q xama qәbul et mәlidir
-
HAMİLƏ QADININ DAVRANIŞI
Hamiləliyin başlanması bir sıra hallarda, qadının alışdığı vərdiş və gündəlik qayda-qanunların dəyişməsini tələb edir. Qadınların çoxunda hamiləlik başlandıqda yuxuculuğun artması muşahidə olunur. Bu da təbiidir, çünki hamiləlik zamanı mərkəzi sinir sistemində bəzi dəyişikliklər baş verir. Bununla əlaqədar, ən əvvəl, yuxunu qaydaya salmaq lazımdır. Hamilə qadın gündə 8—9 saatdan az yatmamalıdır. Az yatdıqda o əsəbi və yorğun olur.
Əgər həyat şəraiti hamilə qadına gecə lazımi qədər yatmağa imkan vermirsə, onda o, gündüzlər 1,5— 2 saat istirahət etməlidir. Hamilə qadının yatdığı otağın havası yatmamışdan əvvəl dəyişdirilməlidir. Hamiləliyin lap əvvəlindən qadın sağ böyrü üstə yat-sa yaxşıdır. Yataq rahat, ancaq çox yumşaq olmama-lıdır.
Gəzintiyə daha çox diqqət yetirilməlidir. Təzə hava hamıya, lakin hamilə qadına daha çox lazımdır. Təzə havada gəzərkən orqanizm oksiken ilə yaxşı təmin olunur. Gündə bir neçə dəfə gəzmək lazımdır. Ümumiy-yətlə Hamilə qadın gündə 2—3 saat təmiz havada ol-malıdır. İşə gedərkən və gələrkən ya yolun yarısını, ya da mümkünsə hamısını ayaqla getmək məsləhətdir. Mağazalara girmək, ya da nəqliyyatda getmək təmiz havada gəzmək sayılmır. Yatmamışdan əvvəl təmiz ha-vaya çıxmaq çox faydalıdır. Ona görə də hamilə qadın gününü elə qurmalıdır ki, axşam şam yeməyindən son ra 1—1,5 saat təmiz havada gəzəbilsin. Gəzinti üçün gediş-gəlişli böyük küçələri yox, bulvarları, bağları, parkları seçmək lazımdır. Gəzinti çox yormalıdır, qadın bir az gəzdikdən sonra oturub istirahət etməlidir. Gəzinti zamanı tələsmək, tez-tez getmək məsləhət görülmür.
Bütün hamilə qadınlara hava vannaları xeyirlidir, bunlar orqanizmin ümumi tonusunu artırır bədəni möhkəmlədir. Hava vannalarını həm otaq həm də açıq havada qəbul etmək olar. Yay vaxtı havanın temperaturu +18°C-dən aşağı olmadıqda hava vannasını bayırda da təşkil etmək yaxşıdır, lakin həmin yer küləkdən və düzünə düşən günəş şuaların- dan qorunmuş olmalıdır. Hava vannalarını 8—10 dəqiqədən başlayıb 15—20 dəqiqəyə qədər artırmaq olar. Cavan hamilə qadınların çoxu maraqlanır ki, onlara çimmək və gündə qaralmaq olarmı və bu gələcək uşağa zərər yetirməz ki?
Günəş vannaları qəbul etməmişdən əvvəl hər bir hamilə qadın məsləhətxananın həkimi ilə məsləhət- ləşməlidir. Hamiləliyi normal keçən saqlam qadın səhərlər və axşamlar qısa müddətə gündə ola bilər Saat 8 və 11, 17, və 19 radələrində günəş şualarında ultrabənövşəyi şualar daha çox olan vaxtlardır.Bu da hamilə qadınlar üçün çox xeyirlidir, ona görə ki , belə şualar arterial təzyiqi aşağı salmağa, vitaminləri daha yaxşı mənimsəməyə kömək edir. Şualar orqanizmdə kalsium və fosforu saxlayaraq dölün sümük quruluşuna da yaxşı təsir göstərir. Lakin yer kürəsinə gəlib çatan günəş şualarında ultrabənövşəyi şualardan başqa çoxlu istilik enerjisi verən infraqırmızı şualar da vardır. Bu da ən çox saat 11 17 arasında muşahidə edilir. Belə qızmar havada vaxtından artıq qaldıqda qadının bədəni həddindən çox qıza bilər ki, bu da inkişaf edən dölə zərər yetirər.
Su proseduraları maddələr mübadiləsinə yaxşı təsir göstərir, hal-əhvalı yaxşılaşdırır və orqanizmi möhkəmləndirir. Hamiləlik normal keçdikdə həkim qısa müddətə ilıq dəniz, çay, göl suyunda çimməyə icazə verə bilər. Qalan vaxtlar hamilə qadın bədənini soyuq su ilə silə, duş qəbul edə, ya da üstünə soyuq su tekə bilər. Soyuq suya alışmamış qadınlar su proseduralarını әvvәl 36—34°S temperaturlu sudan başlamalı, sonralar bunu tәdricәn 29°—28°S-yә qәdәr endirmәlidirlәr. əgәr һәr gün duş qәbul etmәk, ya üstünә soyuq su tökmәk imkanı yoxdursa, onda һәr gün bədәnini belә qәdәr silә bilәr. Hәr dәfә 5—6 dәqiqә çәkәn su prosedurasından sonra tiftikli dәsmalla yaxşı-yaxşı silinmәk lazımdır. Su proseduraları keçirilәn otağın һavası 18—19°S-dәn aşağı olmamalıdır. Belә qәdәr bütün һamilә qadınlara sәrin su ilә silinmәk mәslәһәt görülür, gündәlik vannanı, ya da duşu һәkimin icazәsi ilә qәbul etmәk olar.
Bәdәnin vә әllәrin tәmizliyinә çox fikir verilmәlidir. Qadının һәm һamilәlik zamanı, һәm dә doğandan sonra sağlamlığı әsasәn dәrinin vәziyyәtindәn vә onun təmizliyindәn asılıdır. Piy vәzilәrinin ifrazatı dərini yumşaldır, onu çox yüksәk temperatur, güclü kimyәvi, mexaniki qıcıqlandırıcılara dözә bilәcәk qәdәr elastik edir. Dәri qatı dәrindә yerlәşәn toxumaları vә daxili orqanları xarici tәsirlәrdәn qoruyur. Tәr vәzilәri sayәsindә orqanizmdәn lazım olmayan maddәlәr xaric olunur. Demәli, tәr vәzilәri һamilәliklә əlaqәdar işi artmış böyrәklәrә bu yükün öһdәsindәn gәlmәyә kömәk edir. Bundan başqa, tәmiz dәri tәnәffüs aktında da iştirak edir. Әgәr dәri üzәrindәn piy vә tər vәzilәrinin ifrazatı kәnar edilmәzsә, onda dәrinin bütün funksiyaları pozular. Tərlә çirklәnmiş yağlı dәridәn pis iy gәlir vә irinli xәstәliklәrә asan tutulur. Gündәlik su proseduralarından başqa, һamilә qadın һәftәdә әn azı 2 dәfә isti su vә sabunla yuyunmalıdır. Duş altında yuyunmaq daһa yaxşıdır. һamamda isә ilıq su ilә yuyunmaq mәslәһәt görülür. Özünü və ayaqlarını buğa vermәk, isti vannada uzanmaq qәti qadağandır.
һamilәlik vaxtı әn çox xarici cinsiyyәt orqanla-rının tәmizliyinə fikir vermәk lazımdır, çünki uşaqlıq yoluna xәstәliktörәdici mikrobların düşmәsi doğuşdan sonra ağır xәstәliklәrin törәnmәsinә sәbәb ola bilәr. һamilә qadın һәr dәfә ayaqyoluna get-dikdәn sonra vә gündә 2 dәfә sәһәr vә axşam altını ilıq su vә sabunla yumalıdır. Suyun şırnağı qabaqdan-dala, yәni qasıqdan gödənә doğru verilmәlidir ki, mikroblar düz bağırsaqdan uşaqlıq yoluna düşmәsin-lәr. һamilә qadınların çoxunu cinsi-әlaqәnin. mümkün-lüyü maraqlandırır, һәr bir qadın bilmәlidir ki, cinsi әlaqә zamanı cinsiyyәt orqanlarına qanın gәl mәsi çoxalır. Qanın belә çox gәlmәsi ilә mexaniki qıcıqlanmanın birgә tәsiri һamilәliyin lap әvvәlindәn döl yumurtasının uşaqlığın divarına bәnd, olması prosesini poza bilәr ki, bu da uşağın düşmәsinә gәtirib çıxarır. Hamilәliyin ilk ayı cinsi әlaqәdәn çәkinmәk la
zımdır. Bu әn çox әvvәllәr uşaq salmış, ya da süni abort etmiş qadınlara aiddir. Hamilәliyin son iki ayında cinsi әlaqәdәn tam çәkinmәk mәslәһәtdir. Hamilәliyin bu son aylarında cinsi әlaqə dölәtrafı mayenin xaric olmasına, vaxtından әvvәl doğuşu
başlanmasına vә uşaqlıq yoluna müxtәlif xәstәlik törәdici mikrobların düşmәsinә sәbәb ola bilәr. Әgәr cinsi әlaqәdәn bir az sonra doğuş başlanar sa, onda bu mikroblar uşaqlıq yolundan uşaqlıq boş luğuna, oradan da dölә keçә bilәr ki, bu da һәm ana һәm dә uşaq üçün tәһlükәlidir.
Ana olmağa һazırlaşan qadın bilmәlidir ki, yeni doğulmuş uşaq üçün әn yaxşı qida—ana südüdür. Onun tәrkibindә uşaq üçün lazım olam bütün qidalı mad dәlәr vardır. Ana südü ilә uşaqlar antitel adlana spesifik birlәşmәlәr alırlar ki, bunlar da körpəni bir sıra yoluxucu xәstәliklәrdәn qoruyur. Demәli uşağın һәyatının ilk aylarında onun sağlamlığı ana südü vә ya süni yedizdirmәdәn asılıdır. һamilә qadının orqanizmindә gedәn һormonal də
yişikliklәrlә әlaqәdar olaraq süd vәzilәri süd ifraz etmәyә һazırlaşır. Vәzili toxumanın artması ilә süd vәzilәri böyüyür ki, bunlar da artıq һamilәlik zaman
öz şirә ifrazetmә funksiyalarını yerinә yetirirlәr. Bunun nәticәsindә һamilә qadının süd vәzilәri bәr kiyir, bәzәn ağrıyır, sıxdıqda mәmәdәn ağuz kәlir. Gәlәcәkdә uşağı әmizdirmәk üçün süd vәzilәrinin һazırlığını görmәk lazımdır. Bunun üçün onları һәr
gün sabunla yuyur, cod dәsmalla silir vә yatmamışdan qabaq 10—15 dәqiqә açıq saxlayırlar. Bundan başqa büstһalteri dә elә seçmәk lazımdır ki, o süd vәzilə
rini saxlasın, ancaq sıxmasın. Büstһalter pambıq parçalardan olmalı, tez-tez dәyişilmәlidir. Uşağı әmizdirmәk üçün һamilәlik zamanı mәmə lәrin düzgün һazırlanmasının böyük әһәmiyyәti vardır. Mәmә nazik, zәrif dәri ilә örtülmüşdür, uşaq һәr gün әmmәyә başlayan kimi onun tamlığı pozulur. Nәticәdә mәmәlәrdә çatlar әmәlә gәlir, bu da doğumdan sonra süd vәzilərinin xәstәliyinә—mastitә gәtirib çıxarır. Hamilәlik zamanı mәmәlәrin һazırlı-
ğı görüldükdә isә mәmәnin dәrisi daһa dözümlü, özü isә daһa möһkәm olur. Bunun üçün süd vәzilәrini yu-yandan sonra mәmәlәri bir dәqiqә әrzindә tәmiz, cod dәsmalla silirlәr.
Bәzi qadınların mәmәlәri yastı vә һәtta içәri keçmiş olur. Yeni doğulmuş uşaq belә mәmәni ağzına götürә bilmir, uşağı әmizdirmәk çәtinlәşir. Bu cür mәmәlәri eһmallıca dairәvi һәrәkәtlәrlә masaj etmәk vә onları dartmaq lazımdır. Belә proseduranı һamilәliyin 34—35-ci һәftәlәrindәn başlamaq olar. Masaj 3—4 dәqiqә çәkir. Masaj etmәmişdәn әvvәl әllәri tәmiz yuyurlar.
һamilәlik zamanı mәmәlәrin və süd vәzilәrinin һazırlığını düzkün vә müntәzәm keçirәn qadınlar nadir һallarda mastitlә xәstәlәnirlәr.
Dırnaqlara xüsusi qulluq etmәk lazımdır. Uzun dırnaqlara nә qәdәr qulluq etsən dә fәrqi yoxdur, al-tına çoxlu mikrob yığışır. Bundan başqa, uzun dır-naqlarla süd vəzilərinin dәrisinә, mәmәlәrә, çağanın zәrif dәrisinә gözәgörünmәz xәtәr yetirmәk olar. Ana olmağa һazırlaşan һәr bir qadın dırnaqlarını qısa saxlamalıdır.
-
HAMİLƏ QADININ GEYİMİ NECƏ OLMALIDIR
Hamilə qadının geyimi təmiz, yumşaq, rahat və gen, hərəkətə mane olmayan və əlbəttə, mövsumə uyğun olmalıdır. Qadın alt paltarını tez-tez dəyişməlidir. Süd vəziləri böyüdükcə büsthalteri də dəyişmək lazımdır. Hamilə qadın sıx, süd vəzilərini, döş qəfəsini basan büsthalterlər geyməməlidir. Girdə corab bağları da geymək olmaz, çünki onlar ayaqların Venoz damarlarını sıxır, qan dövranını pozur və venaların varikoz genişlənməsinə şərait yaradır. Corabları xüsusi rezinlə ya belbağıya, ya da xüsusi bandaja bənd etmək olar. Alt darbalağın rezini də sıx olmamalıdır. Böyüyən uşaqlığın və onun içində inkişaf edən dölun sıxımasına yol vermək olmaz. Hamiləliyin artması ilə uşaqlığın ön qarın divarına təzyiqi də artır, bu da hərdən əzələlərin çox kenişlənməsinə, qarının sallanmasına və dölün uşaqlıq boşluğunda düzgün vəziyyətdə olmamasına gətirib çıxarır. Bütün bu ağırlaşmaların qarşısını almaq üçün hamiləliyin ikinci yarısında xüsusi bandaj geymək lazımdır. Onu uzanmış halda geyirlər. Bandaj uşaqlıq üçün daha bir dayaq rolunu oynadığından o qarnı yaxşı tutmalı, ancaq sıx olmamalıdır. Bandajın ipləri hamiləlik artdıqca onu genişləndirməyə imkan verir. Bandajı vaxtında (hamiləliyin 28—30 həftəliyində) və düzgün geyən qadınlarda qarın sallanmır və «hamiləlik çapıqları» az-az olur. Qadınların çoxu hamiləlik dövründə qədd-qamət-lərini və gözəlliklərini mümkün qədər çox saxlamağa çalışırlar. Bu tamamilə təbii və aydındır. Qarının ölçüsünü koketkalı paltarlar və köynəklər yaxşı gizlədir, onlar həm rahat, həm də gendir, bundan başqa, müasir dəbdə olan gen canlıqlar, gen yubkalar və örtüklər geymək olar. Dar, paltarlar, əksinə, hamilə qadının qəddinin bütün xüsusiyyətlərini qabarıq nə-zərə çarpdırır. Bəzi moda jurnallarında «gələcək analar üçün» olan paltarların fasonları verilir. Paltar və köynəkləri yaxşı yuyulan parçalardan tikmək lazımdır.
Hamiləliyin vaxtı artdıqca qadının bədənin ağırlıq mərkəzi qabağa keçir. Müvazinəti saxlamaq üçün qadın gəzərkən bədəninin yuxarı hissəsini dala əyir, bu da fəqərə sütununun bel şöbəsinin daha da əyilməsinə gətirib çıxarır. Əgər hamilə qadın hündürdaban çəkmə geyirsə, onun ağırlıq mərkəzi daha çox qabağa çıxır, kürək əzələləri isə daha da gərginləşir. Bundan başqa, belə vəziyyət dölün başının çanağa düzgün düşməsinə mane olur. Hündürdaban ayaqqabılar az dayanıqlıdır, Hamilə qadın belə dabanda asanlıqla burxulub yıxıla bilər. Bu da çox vaxt dölətrafı mayenin vaxtından qabaq xaric olmasına, qanaxmaya və vaxtından əvvəl doğuşa gətirib çıxarır. Bu isə həm ana, həm də uşaq üçün qorxuludur.
-
VALİDEYNLƏRİN SAĞLAMLIĞININ UŞAĞA
TƏSİRİ
Uşağın anadan olması, ələlxüsus ilk körpənin olması həmişə sevincdir. Valideynlər üçün uşağın inkişafına, onun oyunlarına baxmaqdan böyük səadət yoxdur. Uşaqlar ailəyə nə qədər sevinc, təbəssüm, mehr ribançılıq gətirir! Onlar həyatımızın rəhni, qoca-
lığımızın dayağıdır. Ancaq ailədə fiziki, ya da zehni cəhətdən qüsuru olan uşağın böyüməsi həm ətrafdakılar, həm də ailənin özü üçün böyük dərddir! Lakin bilmək lazımdır ki, anadan olan uşağın sağlamlığı əsasən valideynlərin sağlamlığından, onların həyat tərzindən asılıdır.
Qusurlu uşaqların doğulmasına əsas səbəb—sər-, xoşluqdur. İçkiyə mübtəla olan valideynlərin uşaqla rı zahirən sağlam uşaqlardan fərqlənməsələr də tezliklə onların zehni cəhətdən geri qaldıqları aşkar olur, onlar adi məktəbdə oxuya bilmirlər. Spirtli içkiləri .müntəzəm və uzun müddət içən adamların (həm kişilərin, həm də qadınların) cinsiyyət hüceyrələrində dəyişiklik əmələ gəlir. Bu dəyişikliklər müvəqqətidir, səmərəli müalicədən sonra, içkidən tamam əl çəkdikdə belə valideynlərin də sağlam uşaqları ola bilər.
Cavanların səhhətini pozan və gələcək uşağa bəzən çarəsi olmayan zərər yetirən ikinci səbəb—papiros çəkməkdir. Tütünün tərkibində olan nikotin zəhərli maddədir. Papiros çəkərkən o ağciyərlərə, oradan da qana keçir. Qanda nikotin çox olduqda (uzun müddət və tez-tez çəkdikdə) orqanizm nikotinlə zəhərlənir, bunun nəticəsində cavan, sağlam adamın cinsiyyət hüceyrələri də zəhərlənir; Nikotinin—hamilə qadının qanına keçməsi isə inkişaf edən dölün səhhətinə ; ciddi zərər yetirir. Buna görə sağlam uşaq istəyən adam zərərli vərdişlərdən əl çəkməlidir.
Hamıya məlumdur ki, insan oksigensiz yaşaya bilməz. nəfəsi verib belə dayanmağa çalışın. 20—30 saniyədən sonra mütləq nəfəs almaq istəyəcəksiniz. Ancaq xüsusi məşq keçmiş adamlar nəfəslərini 2—3 dəqiqəyə saxlaya bilərlər.
Hamilə qadının hamiləlik dövrü artdıqca, nəfəsalma dərinliyi bir qədər azalır, əvəzində tənəffüsün tezliyi artır. Bunun sayəsində inkişaf edən döl kifayət qədər oksigen alır.
İnsan orqanizmində oksigeni eritrositlər, yəni qırmızı qan kürəcikləri daşıyır. Qan ağciyərdəki kiçikqan damarlarında—kapilyarlarda axaraq nəfəsalma zamanı ağciyərlərə dolmuş Havadan oksigeni özünə çəkir. Oksigen ilə zənkinləşmiş (arterial) qan bədənə yayılaraq oksigeni bütün orqan və toxumalara paylayır. Bətn daxilində inkişaf edən döl oksigeni ciftə axan ana qanından alır, hamiləlik baş verən kimi qadın orqanizminin oksigenə olan tələbatı əhə-miyyətli dərəcədə artır, bir sözlə, hamilə qadın «iki nəfərin» əvəzinə həm yeyir, həm də nəfəs alır.
Rüşeym oksigen aclığına çox həssasdır, ələlxüsus il k 2—3 aylığında.. Dölün orqanlarının zədələnməsinə, zəifləşmiş və hətta ölü uşaqların doğulmasına səbəb olan amillərdən biri də oksigen aclığıdır. Bu məsələ heyvanlar üzərində təcrübədə hərtərəfli öyrənilmişdir. Əlbəttə, təbiidir ki, heyvanlar üzərindəki təcrübə ilə insan üzərindəki müşahidələr tam uyğun gəlməyə bilər. Buna baxmayaraq, hamilə qadının oksigen aclığı ilə keçən hər bir xəstəliyi dölün səhhətinə təsir edir. İlk növbədə, belə xəstəliyə aydın görünən anemiya, ya da qanazlığı aiddir. Bu vaxt oksigeni daşımaq üçün qadın orqanizmində «nəqliyyat vasitəsi» olan eritrositlər çatışmır. Qanın oksigenlə zənginləşməsinin azalmasına ürək və ağciyərlərin, yəni oksigenlə mübadilədə əsas rol oynayan orqanların bəzi xəstəlikləri, eləcə də hipertoniya xəstəliyi, ağır infeksion və digər xəstəliklər səbəb ola bilər.
Hamiləliyin erkən dövrlərində oksigenin çatış-mazlığı rüşeymin tələf olmasına, onun qusurla inkişaf etməsinə ,ya da ciftdə defektın olmasına gətirib çıxarır. Bu da, öz növbəsində, hamiləliyin gedişinə və doğuşa təsir göstərir.
Bətndaxili inkişafın sonrakı dövrlərində də dölün oksigen aclığı çəkməsi gələcək uşağın səhhəti üçün izsiz keçmir. Belə halda döl inkişafdan qala bilər, ya da çəkisi az olan uşaq doğular. Sonradan uşağın zehni cəhətdən də geri qaldığı üzə çıxır.
Deməli, ananın xəstəliyi ilə əlaqədar dölün oksigen aclığı çəkdiyi bütün hallarda, ən əvvəl, hamilə qadını müalicə etmək lazımdır. Bunun üçün çox vaxt qadın məsləhətxanasının həkimi hamilə qadını muayinə və müalicə edilmək üçün xəstəxanaya göndərir. Qadının xəstəxanada qalma müddəti xəstəliyin xarakterindən asılı olaraq müxtəlifdir.
Hər bir adam, o cümlədən hamilə qadınlar infek-sion xəstəliklərlə—qrip, angina, tənəffüs yollarının kəskin xəstəlikləri və s. ilə xəstələnə bilərlər. Təəssüf ki, bəzi hamilə qadınlar bu xəstəlikləri saya almır və həkimə muraciət etmədən özləri müalicə olunmağa səy göstərirlər. Halbuki, saysız-hesabsız eksperimentlər göstərir ki, boğaz adadovşanlarının, siçovulların vә digәr laboratoriya һeyvanlarının süni sürәtdә 41—42°S-yә kimi qızdırılması onlarda dölün inkişafında pozğunluqlara, artmanın lәngimәsinә, «bәzәn һәtta onların bәtndaxili tәlәfinә sәbәb olur. Boğaz һeyvanın bәdәninin soyudulması zamanı da buna oxşar mәlumatlar alınmışdır. Bәdәnin temperaturunun dәyişmәsi әn çox әvvәllәrdә tәsvir etdiyimiz «kritik dövrdә» dölün inkişafına pis tәsir göstәrir. Sağlam һamilә qadınlarda bәdәnin temperaturunun az tәrәddüdü dölә pis təsir etmir, ona görә ki, temperaturun düşüb-qalxmasına cavab olaraq һamilә qadında tәnzimetmә mexanizmlәrinin kömәyi ilә uşaqlığın damarlarının mənfəzi dә müvafiq olaraq ya genәlir, ya da daralır. Belәliklә, döl üçün nisbәtәn, daimi temperatur şәraiti yaradılır. Lakin bәzi lnfeksion xәstәliklәr zamanı һamilә qadının damar divarlarının tonusunu tәnzimetmә mexanizmi pozulur. Bu, әsasәn titrәtmә vә üşütmә ilә müşayiәt olunan ağır formalı xәstәliklәrdә baş verir. Ananın xәstәliyi nә qәdәr uzanır vә ağır olursa, döl bir o qәdәr çox zәrәr çәkir. Dölün orqanlarının mayasının qoyulması vә ciftin formalaşması qurtaran dövrlәrdә qadının infeksion xәstәliyә tutulması onun һamilәliyinin kәsilmәsinә sәbәb ola bilәr.
İnfeksion xәstәliyә tutulmuş һamilә qadında dölün inkişafında qüsurlar, ya da vaxtından әvvәl doğuşlar olduqda bu ancaq yüksәk temperaturun deyil, һәmçinin xәstәliktörәdici mikrobların mәnfi tәsirinin nәticәsi ola bilәr. Hazırda sübut edilmişdir ki, cift dölü bir sıra infeksion xәstәliklәrdәn, o cümlәdәn virusların törәtdiyi xәstәliklәrdən qoruya bilmir. Çox tәsadüf olunan belә xәstəliklәrә qrip, ikfek-sion sarılıq( һepatit), mәxmәrәk, su çiçәyi aiddir.Viruslar—- ciftdәn dölә keçәn kiçik mikroorqanizmlәrdir. Әgәr һamilә qadınһәr һansı viruslu infeksion xәstәliyә tutulursa, dölün dә xәstәlәnmәsinә şәrait yaranır. Belә һalda һәm ananı, һәm dә dölü müalicә etmәk lazımdır. Demәli, dölün normal inkişafı üçün xәstәlәnmiş һamilә qadının vaxtında һәkimә müraciәti çox vaçibdir.
Virus xәstәliyi dölün bәtndaxili iikişafının ilk aylarında xüsusilә tәһlükәlidir. Bu, onunla izaһ olunur ki, orqanların mayası qoyulanda rüşeym virusların vә onların zәһәrlәrinin (toksinlәrin) dağıdıcı tәsirinә daһa һәssas olur. Bәtndaxili inkişafın
ikinci dövründә virusun dölә tәsiri әһəmmyyәtli dәrәcәdә azalır.
Avstraliya һәkimlәri görmuşlәr ki, 1941-ci ildə mәxmәrәk epidemiyasından sonra ölkәdә anadangәlmә defekti olan (ürәk qüsuru, karlıq vә s.) çoxlu uşaq doğulmuşdur. Mәxmәrәk virusu aydın görünәn zәdәlәyici tәsirә malikdir.
Payız-qış aylarında şәһәr әһalisi qrip vә yuxarı tәnәffüs yollarının kәskin xәstәliklәri ilә xәstәlәnirlәr. Bu xәstәliklәr dә virus xәstәliklәrinә daxildir. Onlar da tez yayılır vә bәzәn epidemiya xarakteri daşıyır.. Һamilә qadınlar belә dövrdә bütün profilaktik tәdbirlәrә riayәt etmәlidirlәr. Әn çox da epidemiya zamanı eһtiyatlı olmaq lazımdır. Onlar, әn әvvәl, bәdәnlәrini möһkәmlәtmәli, özlәrini tәdricәn һava vannalarına vә su proseduralarına alışdırmalıdırlar. Xәstәlәrlә tәmasda olmamaq, lazım gәldikdә tәnziflә burun vә ağızı bağlamaq lazımdır, çunki xәstəlәr danışdıqda, öskürüb-asqırdıqda çoxlu tüpürcәk vә selik ifraz edirlәr ki, bunların da tәrkibindә saysız-һesabsız mikrob olur. Bu mikroorqanizmlәr һavada yayılır vә sağlam adam nәfәs alarkәn onun nәfәsi ilә orqanizmә daxil olur. Xәstә yatan otağın һavasını tez-tez dәyişmәk lazımdır.
İnfeksion xәstәliklәrin törәdicilәri nəinki viruslar, һәmçinin digәr mikroorqanizmlәr dә ola bilәr. Onlar çox vaxt xәstәliklәrin törәdicilәrini yayan ev һeyvanlarında, quşlarda olur.
Sifilis, malyariya; yatalaqlar kimi xəstәliklәr bәtndaxili inkişafın ikinci yarısında döl üçun xüsusilә qorxuludur. Respublikamızda sifilislә xәstәlәnmә һallarına nisbәtәn az tәsadüf olunmasına vә bu xәstәliyin tamamilә aradan qaldırılmasına sәy göstәrilmәsinә baxmayaraq, һamilәlik zamanı bütün qadınların qanı iki dәfә Vasserman reaksiyasına (gizli gedişli sifilisi aşkar etmәk üçün) tәdqiq edilir.
Piodermiya, çiban, korçiban, dolama kimi irinli dәri xәstәliklәrinә çox tez-tez tәsadüf olumnur. Bütün bunları vә buna oxşar xәstәliklәri әtraf müһitdәn zәdәlәnmiş dәrinin üstünә duşәn irintörәdici mikroblar әmәlә gәtirir. Bәzәn çibanın әmәlә gәlmәsi üçün kiçicik bir zәdoə kifayət edir. Dәrinin һәr bir xırda zәdәsini yodun spirtli mәһlulu ilә silmәk lazımdır.
һamilә qadın vә onun gәlәcәk uşağı üçün irinli xәstәliklәr bir sıra ağırlaşmalar törәdir. İrin
ocağı yerindәn asılı olmayaraq һәmişә infeksiya mәnbәyidir. Buradan irintörәdici mikroblar uşaqlıq yoluna, uşaqlığa düşüb ordakı dölә tәsir edә bi lәrlәr. Düzdür, һamilә qadının orqanizmi infeksiyanın yayılmasına qarşı yaxşı müһafizә olunmuşdur,
lakin iakişaf edәn döl və yeni doğulmuş uşaq һәlә belә müһafizә qabiliyyәtinә malik deyildir. Dölün sәһһәtinә bilavasitә zәrәr yetirmәkdәn savayı, irin törәdici mikroblar—һamilәliyin sonunda meydana çıxdıqda ananın doğuşdan sonrakı ağır xәstәliklә rinә sәbәb ola bilәr. Son zamanlar süd vәzisinin iltiһabı—mastit çox yayılmışdır, bu da әksәr һallarda operasiya təlәb edir. Qadının doğuşdan sonrakı һәr bir, һәtta әn yüngül xәstәliyi dә yeni doğulmuş uşağa tәsir göstәrir.
İrinli xәstәliklәrin çoxunu stafilokokk mikrobları törәdir. Onlar әksәr һallarda, һәmçinin badamcıqların iltiһabına, ya da anginanın törәmәsinә dә; sәbәb olur. Stafilokogk iifeksiyasına qarşı һamilә qadının vә onuı gәlәcək uşağının orqanizminin müqavimәtini artırmaq üçün qadın mәslәһәtxanalarında vә doğum evlәrindә bәzi qadınlara һamilәliyin axırında xüsusi zәrdab vurulur, necә deyәrlәr, o stafilokokk anatoksini ilә immunizasiya edilir.
Hәr һansı xәstәliktörәdici mikrobla yoluxmasına, qarşı insan orqannzminin müqavimәt reaksiyalarından biri dә antitel adlanan xüsusi maddә һasiletmә qabiliyyәtidir. Әgәr xәstәliktörәdici mikrobun artmasının qarşısını almaq vә mәnfi tәsirini dәf etmәk üçün orqanizmdә bu antitellәr kifayәt qәdәrdirsә, onda adam yoluxduqda ya xәstәlәnmir, ya da xәstәliyi yüngül formada keçirir. İnkişaf edәn döl özü antitellər törәtmir, onları o, cift vasitәsilә anadan alır. Demәli, һamilә qadının orqanizmi baş verә bilәcәk infeksiyadan nәinki özünü, һәm dә gәlәcәk uşağını müһafizә etmәlidir.
һamilә qadının orqanizmindә stafilokokka qarşı antitelin kifayәt qәdәr olması çox vacibdir. һamilә qadına stafilokokk anatoksini vurulduqda, onun qanında antitellәrin miqdarı һәmin zәrdab vurulmamışlara nisbәtәn 8—10 dәfә çox olur; bu da stafilokokk infeksiyalı xәstәliklәrlә xәstәlәnmәlәrin azalmasına gәtirib çıxarır. Yuxarıda təsvir etdiyimiz stafilokokk infeksiyasına qarşı yönәldilmiş spesifik profilaktika tәdbirlәrindәn başqa, burada qadının sağlamlığı uçün şәxsi gigiyena, gәzinti bәdәnin möһkәmlәndirilmәsi, günәş vannalarını qәbul edilmәsi dә böyük rol oynayır,
Bəzi infeksion xәstәliklәr—angina, qrip vә başqaları һәrdәn ağırlaşmalar verir. Hamilә qadınlarda әksәr һallarda böyrәklәr zәdәlәnir ,bu da һamilə
qadının sidik kanalının bir sıra xüsusiyyәtləri ilə әlaqәdardır. Əmələ gәlmiş xәstәliklәr—pielitlər (böyrәk lәyәnlərinin iltiһabı), ya da pielonefritlər (böyrәk yumaqcıqlarının zәdəlәnmәsilә böyrәklәrin
iltiһabı) dә: öz növbәsindә, ağırlaşmalar verir, Bunlardan әn çox tәsadüf olunanı bәtndaxili yoluxma, һa miləliyin kәsilmәsi, bәzәn isә һәtta dölün tәlәf olmasıdır. Hamilә qadınlarda pielonefritlәrin müalicәsi xәstәxanada aparılır, bәzәn bu çox uzun çәkir
Demәk olmaz ki, һәr bir infeksiya pielonefritә, da öz növbәsindә, һamilәliyin kәsilmәsinә sәbәb olur. Lakin ağırlaşmaların qarşısını almaq üçün һər bir xәstәlik zamanı һamilә qadın mәslәһәtxananın
һәkiminә müraciәt etmәlidir. Dölü bәtn daxilindә zәdәlәyә bilәcәk infeksion
xәstәliklәrdən biri dә toksoplazmozdur. Bu xәstәlik vaxtından әvvәl doğuşla da nәticәlәnә bilәr. Xәstəliyi 1908-ci ildә kәşf edilmiş toksoplazma törәdir. Toksoplazmozu göyәrçinlәr, xәstə pişiklәr, itlәr və digәr һeyvanlar yayırlar. Onların ağız suyu, südü
sidiyi, nəcisi vasitәsilə toksoplazma ifraz olunur. İnsan һeyvanların yoluxdurduğu qida vә sudan istifadə etdikdә, xәstә һeyvanlardan alınmış әrzağı çiy, ya da yaxşı bişmәmiş һalda (әt, süd, yumurta) işlətdikdə ya da çirk әllәrdәn -yoluxurlar. İnsan orqanizminə
düşәn toksoplazma müxtәlif xәstәliklәr törәdә bilər. Әn çox gizli kedişli, ya da latent formalı xәstәlik qorxuludur, çünki bu zamzan xәstәliyin simptomları һeç görünmür. Qadın һamilә olmayınca onda toksoplaz moz olduğunu Һeç һiss etmir. Toksoplazmozun gizli
formalarını üzә çıxartmaq üçün qadın mәslәһәtxana larında xüsusi diaqnostik tәcrübә keçirilir. Xәstәlik müәyyәnlәşdirilәn kimi, һamilә qadına xüsusi müalicə
tәyin olunur. Әgər qadında әvvәllәr һamilәliyin müxtәlif dövrlәrində öz-özünә uşağdüşmә ya da ölü uşaq doğmaq һalları olmuşsa, onda yeni һamilәlik başlanmamışdan
əvvəl ər-arvad müayinə edilməlidir.
Toksoplazmoz müalicә olunduqdan sonra qadın sağlam uşaq doğa bilər.
İnsanın cinsiyyәt vәzilәri endokrin sistemә aiddir, bundan başqa һәmin sistemә qalxanvari vәzi, mәdәaltı və böyrәküstü vәzilәr dә daxildir. Cinsiyyәt vәzilәrinin normal funksiyası vә cinsiyyәt һüceyrәlәrinin tamdәyәrli olması bütün endokrin orqanların fәaliyyәti ilә әlaqәdardır. Bu orqanların (һәmin orqanlara daxili sekresiya orqanları da deyirlәr), elәcә dә cinsiyyәt orqanlarının işi beyin artımının һipofizin ifraz etdiyi һormonlardan asılıdır. Sağlam adamda endokrin sistem müvazinәtdәdir. Bir vәzin xәstәliyi o biri vәzilәrin dә fәaliyyәtinә tәsir göstərir.
İndi mәdәaltı vәzin xәstәliyinә—diabetә, ya da xalq arasında deyildiyi kimi, şәkәr xәstәliyinә tez-tez tәsadüf olunur. Bәzәn belә xәstәlәr (һәm qadınlar, һәm dә kişilәr) ciisiyyәt һüçeyrәlәrinin tamdәyәrli olmaması üzündәn sonsuzluğa düçar olurlar. Xәstәliyın yüngül formasında xәstәlәr һәkim-endokrinoloqun nәzarәti altında olmur vә müalicә almırlar. Belә һallarda valideynlәrin xәstәliyi dölün bәtndaxili vә sonrakı inkişafında öz әksini tapır. Bunu daxili sekresiya vәzilәrinin zәdәlәnmәsi ilә әlaqədar olan digәr xәstәliklәr һaqqında da demәk olar. Mәsәlәn, qalxanabәnzәr vәzinin funksiyasının ya artması, ya da azalması ilә gedən xәstәlik qüsurlu uşağın doğulma-sına sәbәb ola bilәr. Vaxtında qoyulan diaqnoz, һəkim-endokrinoloqun müntәzәm nәzarәti altında olma, yaxşı müalicә adәtәn, sağlam uşağın doğulmasını tәmin edir.
Endokrin xәstәliklәrdәn savayı, һәtta әn cavan qadınlarda da digәr orqanların ciddi zәdәlәnmәlәrinә—ürək qüsuru, ağciyәrlәrin, qaraciyәrin böyrәklәrin müxtәlif xәstәliklәrinә tәsadüf edilir. Öz xәstəliyini bilən һәr bir qadın һamilә olduğunu duyan kimi, һamilәliyi gәzdirә bilәcәyi һaqda һәkimlә mәslәһәtlәşmәli, bәzәn isә lazımi müayinәdәn keçib müalicə olunmalıdır.
Elә xәstәliklәr vardır ki, onlarda һamilə olmaq yaramır.
Bәzәn һәr һansı bir xәstәliyә tutulan qadın gözlənilmәdәn һamilә olur, ya da görürsәn ki, öz xәstәliyi һaqda һeç nә bilmir, Belә һallarda qadın mәslәһәtxanasının һәkiminә müraciәt etmәk lazımdır. Lazım gәldikdә һamilә qadını dәqiq müayinәdәn keçirmək
uçün xәstәxanaya göndәrirlәr, burada һamilәliyi saxlayıb-saxlamamaq mәsәlәsi һәll olunur. Yaddan çıxarmaq olmaz ki, һamilәlik xәstә orqana әlavә, bәzәn gücü çatmayacaq yükdür. Bu һamilәliyi saxlamaq üçün һeç vәcһlә sağlamlığı zәrbә altına qoymaq olmaz. Bununla yanaşı, öz xәstәliyini bilәn və һamilə
olduğunu duyan, bilә-bilә һәkimә gec müraciәt edən (mәzuniyyәtdәn bir az әvvәl), ya da dәfәlәrlә xәstəxanaya getməkdәn imtina edən qadınların psixologiyası
nı başa düşmək olmur. Ananın xəstәliyi nә qәdәr ciddidirsә, onu vә onun gəlәcәk uşağını һәdәləyən təhlükә dә bir o qәdәr qorxuludur. Demәli, ana vә qadın
mәslәһәtxanasının һәkimi bu tәһlükәni azaltmaq üçün әllәrindәn gəlәni etmәlidirlәr. Bәzi xәstәliklәr zamanı һamilә qadın bütün һamilәlik dövrünü xәstəxa
nada keçirmәli olur. Hәkimin müntәzәm nәzarәti altında olan qadın uşağı böyütmәyә vә ona qulluq etməyə lazım gәlәn sağlamlığını qoruya bilir.
Azәrbaycanda һamilәliyi qadının istәyi ilə vaxtından әvvәl kəsmәk üçün qoyulmuş qadağan 1956-cı ildәn lәğv edilmişdir.
Tәәssüf ki, ginekoloqlar gündәlik tәcrübәlәrində bәzi qadınların һamilәliyi kәsmәyә çox yüngül yanaşmalarının şaһidi olurlar, lakin bu yüngüllük әslindә yanlış tәәssüratdır. İlk һamilәliyini kәsәn qadının üzәrinә böyuk mәsuliyyәt düşür, ona görә ki, bu onun gәlәcәk uşaqları üçün bir sıra xoşagәlmәz nəticәlәrә gәtirib çıxara bilәr. İlk növbәdə bu, qanı rezus-mәnfi olan qadınlara aiddir. Gәlәn bölmәdə bu һaqda әtraflı danışılacaq. Bundan başqa, һamiləliyin süni kәsilmәsi üzrә operasiya һәtta xәstәxana şәraitindә, ixtisaslı һәkim tәrәfindәn edildikdə belә, uşaqlığın divarına az-çox zәdә dәymәklә keçә bilәr ki ,bu da sonradan ciddi ağırlaşmalara səbəb olur.
Abort operasiyasından sonra törәyәn әn ciddi və faciәli ağırlaşma—sonsuzluqdur. Ginekoloqlar həmişә sağlam qadında ilk һamilәliyin süii kəsilməsinә qarşı etiraz edirlәr. Abort operasiyasından sonra baş verәn ikinci ağırlaşma—һamilәlik zamanı uşaq düşmәsidir. Bu, һamilәliyin һəm erkәn, həmdә sonrakı dövrlәrindә baş verir. Bәzi qadınlarda abortdan sonrakı hamilәlik ağrı vә qanlı ifrazatla müşayiәt edilir. Bir sıra һallarda bu, döl yumurtasının düzgün bәnd olmaması ilә bağlı olur. Bunun ,sayәsindә dә dölün bәtn daxilindә inkişafı üçün yaxşı şәrait yaranmır, qadın isә çoxlu qan itirdiyinә görə uzun müddәt xәstәxanada müalicә olunur. Süni abort operasiyası sonrakı doğuşlara da tәsir göstәrir, hamilәlik uzun çәkir vә qadın çoxlu qan itirir.
Dediklәrimizdәn savayı, abort operasiyası uşaqlığın vә onun artımlarının iltiһablı xәstәliyinә ya da әvvәllәr gizli gedәn iltiһabın şiddәtlәnmәsinә sәbəb ola bilәr. Belә xәstəlәrdә bir qayda olaraq, sonralar sonsuzluq yaranır. Әgәr һәr һalda ,һamilәlik baş
vermişsә, onda iltiһabi proses döl yumurtasına da tәsir edәrәk onun xәstәlәnmәsi ilә nәticәlәnә bilәr.
Demәli, süni abort operasiyası sağlam qadın üçün, sonrakı һamilәlik vә doğum üçun, gәlәcәk uşağın saqlamlığı üçün izsiz keçmir. Әgәr һәr һansı bir səbәbdәn һamilәliyin baş vermәsi arzusu yoxdursa, müasir әks-rudiment (һamilәliyә qarşı), ya da kontra-septiv vasitәlәrdәn istifadә etmәk lazımdır. Hazırda һamilәliyin qarşısını alan әn sәmәrәli vә tamamilə tәһlukәsiz metod—uşaqlıqdaxili spiral qoymaq sayılır. Onu uşaqlıq boşluğuna qadın məslәһәtxanasının һәkimi sala bilәr, Bir dәfә salınmış spiral uşaqlıq boşluğunda 2—3 il qala bilәr vә öz sәmәrәliliyini itirmәz. Әgәr qadın uşaq istәyirsә, spiralı çıxarırlar vә bir aybaşıdan sonra qadın uşağa qalır.
Belәliklә, ana olmaq sәadәti vә gәlәcәk uşağın sağlamlığı valideynlәrin sağlamlığından asılıdır.
-
HAMİLƏL1YƏ REZUS-AMİLİN TƏSİRİ
Hələ keçmiş zamanlarda müşahidə etmişlər ki, cavan və tam sağlam valideynlərdə də hərdən qeyri-adi avazımış, ya da saralmış uşaqlar ola bilər. Belə uşaqlar, adətən, anadan olandan bir az sonra ölürdü-lər. Sağ qalmış belə uşaqlar baş beynin ciddi zədə-lənməsi nəticəsində əlil olurdular. Sonradan aşkar oldu ki, uşağın ana bətnində belə ağır xəstələnməsinə səbəb, necə deyərlər, rezus-uyğunsuzluqdur.
1940-cı ildə müəyyən edildi ki, insanın eritrosit-lərinin tərkibində xüsusi zülali maddə vardır, sonralar bunu rezus-amil adlandırdılar. Tədqiqatların davamı göstərdi ki, bu maddə insanların hamısında
olmur. Yer kürəsinin əhalisinin 15%-də eritrositlərinin tərkibində rezus-amil yoxdur, bunlar rezus-mənfidir, eritrositlərində rezus-amil olan qalan 85%-isə rezus-müsbətdir. Beləliklə, eritrositlərində rezus-amilin olub-olmamasından asılı olaraq adamlar 2 qrupa bölünürlər.
Qanında olan rezus-amil adamların saqlamlığı na, onların səhhətinə, zehin qabiliyyətinə və s. heç bir təsir etmir. Bu əlamət insanın irsən ötürülən bioloji xüsusiyyətidir. Qan qrupu kimi, adamın rezus mənsubiyyəti də ömrü boyu dəyişmir.
Əgər rezus-mənfi adama rezus-amil olan qan köçü rülərsə.onda rezusa görə uyğun gəlməyən qan almış adamın orqanizmində spesifik maddələr əmələ gəlir Bu maddələr antitellər adlanır və onların rolu da adamı yad eritrositlərdən qorumaqdır. Bu maddələr həmin eritrositləri parçalayır.
._ Gələcək uşağın valideynlərinin qanı rezus-amilə görə uyğun gəlmədikdə də hamiləlik zamanı buna oxşar proses gedir. Əgər ananın qanında rezus-ami yoxdursa, atanın qanında isə varsa, onda uşaq da re zus-mənfi, ya da rezus-müsbət olacaqdır. Əgər dölün eritrositlərində anadan olduğu kimi rezus amil yox dursa, onda bətn daxilində böyüyən döl ilə ana orqa nizmi arasında münaqişə baş verməyəcəkdir, yəni hamilə qadında antitellər əmələ gəlməyəcək, uşaq normal inkişaf edəcək və sağlam doğulacaqdır.
Yox, əgər uşaq irsən ata tərəfə keçib rezus-amilli olarsa, onda döl ana orqanizmi ilə rezus-amilə görə uyğun gəlməyəcək. Buna cavab olaraq hamilə qadının orqanizmi qan köçürməsində olduğu kimi, rezusa qarşı xüsusi antitellər hasil etməyə başlayacaqdır. Antitellər ciftdən dölün qanına keçərək onun eritositlərini parçalayacaqdır. Nəticədə rüşeym zədələnə; bəzən hətta bətn daxilində öə də bilər. Bəzi qadınlarda uşaq diri doğulur, ancaq onlarda aydın görünən qanazlığı və sarılıq olur. Belə uşaqları xilas etmək üçün doğum evində anadan olan kimi onlara qan köçürülür və xüsusi müalicə aparılır. İlk günlər onu anaya əmizdirməyə vermirlər, çünki ananın orqanizmində Hamiləlik zamanı əmələ gəlmiş rezusa qarşı antitellər ana qanı ilə uşağa keçib onu eritrositlərini parçalaya bilzr.
Lakin rezus-müsbət döl ilə rezus-mənfi ana ara sındakı münaqişə heç də həmişə belə kəskin olmur. һәr şey һamilә qadının rezus-mәnfi orqanizminin
dölün rezus-müsbət olmasına һәssaslığından asılıdır. Әgәr rezus-amili olmayan qadına һeç vaxt rezus- amili olan yad qan vurulmayıbsa, onda birinci һamilәlik zamanı onun orqanizmi, bir qayda olaraq, dölün rezus-amilinә çox һәssas olmur, Onda һamilәlik
dövrü әrzindә antitellәr әmәlә gәlmir vә ana ilә döl arasında «münaqişә» baş vermir, uşaq sağlam doğulur Hәrdən һamilә qadııın orqanizminin rezus-amilә qarşı həssazlığı ilk һamilәlik dövründәn, əlәlxü-sus qadın azad olanda, yәni doğuşdan, ya da abortdan sonra artmağa başlayır. Bu da sonrakı һamilәliklәr üçün tәһlükә törәdir, çünki orqanizmin rezus-amilә qarşı һәssaslığı һeç vaxt itmir. Әgәr sonrakı һamilәlnk zamanı döl yenә dә rezus-müsbәt olursa, onda anada mütlәq antitellәr һasil olmağa başlayır ki bu da dölә tәsir göstәrir.
Hamilәlik zamanı rezus-münaqişәnin tәһlükәsini azaltmaq üçün rezus-mәnfi qadınlar ilk һamilәliyi kәsmәkdәn çəkinmәlidirlәr. Әgәr qadının һәr һansı sәbәbdən һamilә olmağa könlü yoxdursa, onda uşaqlıq-daxili kontraseptiv vasitzlәrdәn istifadə etmәk mәslәһәt görulür. Rezus-mәnfi qadınlarda rezus-müsbәt uşaq doğulan һallarda gәlәcәk һamilәliyi qorumaq üçün rezus-münaqişәyә qarşı profilaktika keçirilir. Bunup üçün doğuşdan sonra qadına xususi zülal prepa-aratı vurulur.
Hәr bir һamilә qadın məslәһәtxanada müayinә olunarkәn onun rezus-mәnsubiyyәti, әgər rezus-mənfidirsә, onda onun әrinin rezus mensubiyyәti yoxlanılır һamilә qadının qanında rezusa qarşı antitellәrin müәyyәn edilmәsi dә böyük әһәmiyyәt daşıyır. Belә һallarda һamilә qadınlara doğum evlәrinin doğuşa qәdәr şöbәlәrindә bir neçә dәfә müalicә aparılır, bәzәn isә uşağı xilas etmək üçün vaxtından əvvәl doğuş keçirilir.
Respublikamızın bir çox şәһәrlәrindә xüsusi doğum evlәri yaradılmışdır ki, buraya rezus-münaqişәli qadınlar daxil olurlar. Bu, qadınlara ixtisaslı yardım göstәrmәyә, gәlәcәk һamilәlik zamanı rezus-uyğunsuzluğun qarşısını almağa, uşaqların sonrakı inkişafına nәzarәt etmәyә şәrait yaradır.
Bütün dünyanın- alimlәri һamilәlik zamanı gәlәcәk uşağın sağlamlığı naminә rezus-uyğunsuzluğu tәdqiq edirlәr. Lakin bu problemin һәll edilmәsinin
Müvəffәqiyyәti qadınların özlәrindәn asılıdır qanı rezus-mәnfi olan qadınlar ilk һamilәliyi kəsmәmәlidirlәr.
-
İRSİYYƏT XƏSTƏLİKLƏRİ
İrsiyyət haqqında elm genetika adlanır. İnsanda irsi əlamətləri genlər daşıyır. Genlər özləri xromosomda yerləşir. Xromosomlar orqanizmin hər bir hwceyrəsinin nwvəsinə daxildir. Hər bir heyvan növünə və insana hüceyrə nüvəsində sabit miqdarda xromosom olması xasdır. İnsanda xromosom dəsti 46-dır, bu da 23 cüt təşkil edir.
İnsanın irsi əlamətlərini valideynlərdən uşaqlara ötürən cinsiyyət hüceyrələri yetişdikdən sonra bölünürlər, bunun sayəsində cüt xromosomlar ayrı-lırlar. Bir neçə fazadan sonra yarım xromosom dəs-tindən ibarət yetişmiş hüceyrə əmələ gəlir. Deməli, hər bir yetişmiş, yə'ni mayalanmağa hazır yumur-hüceyrəsi və hər bir yetişmiş kişi toxumu 23 xro-mosomdan ibarət olur. Mayalandıqda, yəni iki cinsi hüceyrə bitişdikdə insana xas 46 xromosomlu yəni orqanizm əmələ gəlir.
Yetişmiş cinsi hüceyrələrin nüvəsindəki xromo-somların tərkibində 22 somatik xromosom—irsi əla-mət daşıyıcıları və 1 cinsi xromosom olur. Somatik xromosomları rəqəmlərlə (1-dən 22-yə qədər). cinsi xromosomları isə X, ya da Y hərfləri ilə işarələyirlər. Qadın cinsi daşıyıcısı olan xromosom Y adlanır. Bütün qadınların cinsi hüceyrəsi bircinsli, yəni ancaq X-xromosomlu, kişilərin spermatozoidi isə müxtəlif cinsli olur. Onların bir qismi X—xromosomu, digər qismi isə Y—xromosomu daşıyır. İki cinsi hüceyrə birləşdikdə yumurta xromosomu və spermatozoid xromosomu cüt-cüt birləşirlər, yəni 1-ci 1-ci ilə, 2-ci 2-ci ilə və i. a. Beləliklə, rüşeym xromosom dəstinin bir hissəsini anadan, o biri hissəsini .atadan alır.
Gələcək uşağın cinsi—yumurta hüceyrələrinin X-, ya Y-xromosom ilə mayalanmasından asılıdır. Əgər yumurta hüceyrəsi X-xromosomlu spermatozoidlə birləşmişsə qız, Y-xromssomla birləşmişsə oğlan ola-caqdır.
Hərdən gələcək ana həkimdən soruşur ki, uşağa-qalma prosesində dölun mayalanmasına müdaxilə edib istәyәn cinsdәn olan uşaq doğmaq olarmı? Vә yaxud uşağın oğlan vә qız olduğunu әvvәlcәdәn bilmәk olarmı?
Uşağın cinsinin müәyyәn edilmәsi prosesinә müda-xilә etmәk çox cazibәli olsa da, demək lazımdır ki, bu, çox çәtin problemdir. Lakin alimlәr bu cəhһddәn әl çәkmirlər. Bu yaxınlarda çox maraqlı müşaһidәlәr әldә edilmişdir, Müәyyәn edilmmşdir ki, spermato-zoidlәr qadının uşaqlıq yoluna ovulyasiyadan (ye-tişmiş yumurta һüceyrәsinin qopması) 2—24 saat әvvәl düşәrsә, çox vaxt oğlan, ovulyasiyadan 25—36 saat әvvәl düşdükdә isә qız olur. Ovulyasiyanın vaxtını әvvәldә verdiyimiz cәdvәl vasitәsilә vә bazal temperaturun qalxması ilә müәyyәn edirlәr. Uşaqlıq yolunda temperaturun qalxmasını bilmәk üçün onu yataqda ikən düz bağırsaqda ölçürlәr. Lakin daһa dәqiq mәlumatlar göstәrir ki, uşaqlıq yolunda temperaturun qalxması nәinki ovulyasiya ilә birlikdә, һәmçinin ondan 1—3 sutka әvvәl dә baş verir. Buna baxmayaraq, ovulyasiyanı düzgün tәyin etmәk üçün dәqiq nişanәlәr mövcuddur. Yumurtalığın maye ilә dolu follikulu yetişmiş yumurta һüceyrәsi ilə birlikdә partlayarkәn qasıq maһiyәsindә ya sağda, ya da solda deşici ağrı һiss olunur. Bәzәn ağrı çox da güclü olmur vә qadınlar ona mәһәl qoymurlar. Lakin әgәr ovulyasiya gününü tәyin etməyi qarşınıza mәqsәd qoy-musunuzsa, onda orqanizminizdә baş verәn һәr bir ağrıya fikir vermәlisiniz. Әgәr aybaşı tsikli (cәd-vәldә göstәrildiyi kimi) sabitdirsә (bununla isә һər qadın fәxr edә bilmәz) onda bu üsuldan istifadә edərәk istәdiyiniz cinsdәn olan uşaq doğa bilәrsiniz.
Lakin artıq uşağa qalmısınızsa, onun oğlan vә ya qız olduğunu xeyli əvvәl tәyin etmək olar. Bunun uçün dölətrafı mayeni xüsusi laboratoriyalarda tәdqiq edirlәr .
Müasir genetik tәdqiqatlar göstәrir ki, insanın xromosomları çox dözümlü vә sabitdir. Lakin bəzən xarici tәsirlәrin (ağır zәһәrlәnmә, şüalanma vo s.) altında irsiyyәt daşıcısı olan genlәrin zәdәlәnmәsi baş verә bilәr. Nәticәdә sağlam valideynlәrdәn anadangәlmә qusuru, yәni xromosom xәstәliyi olan uşaqlar doğula bilәr ki, bu da sonradan irsәn bütün nәslә tәsir göstәrir.
Bundan başqa һәlә elmә bәlli olmayan səbәblər üzündәn bәzәn cinsiyyәt һüceyrәlәrinin bölunmәsi pro-sesi pozulur. Bu vaxt xromosomların һansı cütü isә ayrılmır vә nәticәdә nüvәsindә artıq xromosom olan yetişmiş yumurta һüceyrәsi әməlә gәlir. Mayalandıqdan sonra rüşeymin һüceyrәlәrindә 46 deyil, 47 xromosom olur. Bu artıq xromosom uşağın һәm fiziki һәm də zeһni inkişafının pozulması ilә nәticәlənə bilər. Nüvәnin xromosom aparatında baş verәn , dəyişikliklәr һәrdәn öz-özünә uşaqsalmaya gәtirib çıxarır.
Әgәr qadında öz-özünә uşaqdüşmә halları olmuşsa, ya da ailәdә qüsurlu uşaq doğulmuşsa, onda növbəti һamilәlik baş vermәmişdәn әvvəl әr-arvad һәkimlə mәslәһətlәşmәlidirlәr. Bunun üçün böyük şәһərlərdə xüsusi tibbi genetik mәslәһәtxanalar yaradılmışdır, burada lazımi tәdqiqatlar aparılır.
-
HAMİLƏ QADIN MƏSLƏHƏTXANAYA NİYƏ GETMƏLİDİR
Əvvələn, ona görə ki, burada hamilə qadını müayinə edirlər, ikincisi hamiləliyin vaxtını təyin edirlər, üçüncüsü, ağırlaşmaların qarşısını almaq üçün müxtəlif tədbirlər görürlər, dördüncüsü, hamilə qadını doğuşa hazırlayırlar.
Bu vəzifələri yerinə yetirən həkim çalışır ki, hamilə qadın vaxtında və sağlam uşaq doğsun. Deməli, həm hamilə qadının , həm də həkimin niyyəti eynidir, odur ki, onların hərəkətləri də bir-birinə uyğun qurulmalıdır.
Əgər qadın müntəzəm olaraq məsləhətxanaya gedirsə və həkimin bütün göstərişlərinə əməl edirsə, onun hamiləliyi də normal keçir. Hətta birinci dəfə hamilə olan qadın da hami.ləliyini özü təyin edə bilir. Hamiləliyin ən əsas əlaməti aybaşının olmamasıdır. Aybaşının gecikməsi və uşaqlığın böyüklüyü ilə həkim nəinki hamiləliyin müddəti, həmçinin onun inkişafının düzgünlüyü haqda muhakimə yürüdür. Hər bir qadın son aybaşının başlanması tarixini düzgün bilməlidir: bunun üçün qadınlar aybaşı başlanan günü təqvimdə qeyd etməlidirlər,
İşləyən bütün qadınlar doğuşa təxminən 8 həftə qalmış məzuniyyət alırlar. Tam gəzdirilmiş uşağın çəkisi çox tərəddüd etdiyindən (2500-dən 5000 q və daha çox), uşaqlığın böyüklüyü də hamiləliyin eyni dövrün də müxtəlif olur. Bundan başqa, uşaqlığın ölçüsü dölətrafı mayenin miqdarından (normada bu, 500-dən 2000 ,ml-dir), uşaqlıqda böyüyən dölün kütləsindənasılıdır. Demәli, uşaqlığın ölçüsü ilә һәkim һamilәliyin vә gözlәnilәn doğuşun vaxtını düzgün tәyin edә bilməz. һamilәliyin vaxtını müәyyәnlәşdirәrkәn dölün sәһһәtinә tәsir edә biləcәk sәһvlәrin qarşısını almaq üçün һәkim qadında son aybaşının nә vaxt olduğunu dәqiq bilməli vә aybaşıdan dәrһal sonra onu müayinә etmәlidir.
Son zamanlar uşaqlar çox vaxt böyuk doğulur, ona görә dә һamilәliyin ikinci yarısında uşağının ölçüsü һamilәliyin vaxtı ilә uyğun gәlmir, uşaqlıq daһa böyük olur. Әgәr һamilә qadın ilk dәfә qadın . mәslәһәtxanasına gec müraciәt edirsә, һәm dә axı-rıncı aybaşının vaxtını düzgün göstәrә bilmirsә, onda һәkim dә doğuş gününü düzgün һesablaya bilmir. Hamilәliyin Əsl vaxtı ilә uşaqlığın böyüklüyü ara-sındakı uyğunsuzluğu müәyyәnlәşdirmәk üçüN qadın axırıncı aybaşının vaxtını düzgün demәli vә һamilәliyin ilk aylarından müntәzəm olaraq muayinə edilmәlidir.
Һamiləlik baş verdikdә aybaşının olmamasından başqa, qadının ağzının tәmi dә dәyişir, ürәyi bulanır, qusur, (әləlxüsus sәһәrlәr), süd vәzilәri böyüyür, onlardan ağuz gәlmәyә başlayır. Lakin bütün bu әla-mәtlәr һamilәlik olmadan başqa bir xәstәlik zamanı da ola bilәr. Qadının һamilәmi, ya xəstәmi olduğunu ancaq һәkim tәyin edə bilәr. Qadın һamilә olduğunu tez, ya gec müәyyәn etsә dә, һamilәliyin düzgün gedişi barәdә o һeç bir şey deyә bilmәz.
Әvvәllәrdә dediyimiz kimi, gәlәcәk uşağın sağ-lamlığı üçün һamilәliyin ilk һәftәlәrindә rüşeymin salamat inkişafı böyük rol oynayır.
һamilәlik müәyyәn edilən kimi, qadının sidiyini, qanını, qurd yumurtalarının olub-olmamasını bilmәk üçün nәcisini tәdqiq edir, rezus-mәnsubiyyәtini öyrә-nirlәr, һamilә qadını terapevt, diş һәkimi, lazım gәldikdә isә digәr һәkimlәr dә müayinә edirlәr. Bu ilk tәdqiğatın nəticәlәri әsasında һәkimdә һamilә . qadının sağlamlığı һaqda müәyyәn tәsәvvür yaranır, sonrakı müntәzәm müşaһidәlәr isә onun orqanizmnndә gedәn dәyişikliklәrә nәzarәt yetirmәyә imkan verir.
İlk günlәrdәn һamilәlik qadının bütün orqanizmi uçün artıq vә ciddi yükdür. Әn çox yük dә ürәk və böy-rәklәrә düşür. Cavan qadının sağlam orqanizmi bu yükün öһdәsindən asanlıqla gәlir, lakin һər һansı daһa da ağırlaşması tәһlükәsi törәdir. Çox vaxt bu anadangәlmә, ya sonradan qazanılmış ürәk qüsurunda, ağciyərlәrin ciddi zәdəlәnmәlәrindә, qaraciyәr, böyrək xәstәliklәrindә olur. Belә qadınlar, ançaq xәstәxanada ciddi müayinәdәn sonra һamilәliyi saxlaya bilәrlәr. Әgәr һamilәliyi saxlamaq mümkün deyilsə ondar ilk 3 ayda azad olmaq lazımdır. Bundan gec azad olmaq çox çәtindir vә dölü belə һallarda, adәtәn keser kәsiyi ilә (dölü çıxartmaq üçün qarın vә uşaqlıq divarını kәsmәk lazım gәlir) çıxarırlar. 3 aydan böyük һamilәlikdәn azad olmağı qadınlar çox pis keçirirlәr.
Әgәr xәstә qadına һamilәliyn saxlamağa icazә ve rilibsə, onda o, bütün dәrmanları, һәtta һamilәlikdən әvvәl qәbul etdiyi dәrmanları da һәkimә köstәrmәlidir. Өz-özünü müalicәyә qәti yol vermәk olmaz.
Hamilәliyin dövrü artdıqça və xüsusәn onun ikinci yarısında dölün intensiv artması ilə әlaqәdar qadının bütün orqan və sistemlәrinә düşәn yük (әsasən 20—24-cü һәftәlәrindən sonra) çoxalır. Bu dövr ərzindә qadının çәkisi 10—11 kq artır, bu da bütün һamilәlik dövrü әrzində eyni bәrabәrdə olmur, İlk 3 ay әrzindә qadının iştaһası küsdüyü, ürәyi bulandığı, qusduğu üçün onun çәkisi һәtta azalır, sonra isə һәr dәfә qadının çәkisi 200—300 q artır. Bu, әsasən dölün çәkisinin, ciftin, dölәtrafı mayenin artması sayәsindә baş verir; bundan başqa, әvvәllәrdə dedi yimiz kimi, uşaqlıq, süd vәzilәri vә nәһayәt, qadının özünün dә çәkisi 3—4 kq artır. Dәrialtı piy texumaları vә dövran edәn qanın miqdarı әһәmiyyətli dәrәcәdә çoxalır. һamilәlik dovrü әrzindә qadının qanı tәdricən 20% artır.
Bu dediklәrimizdən savayı, butun һamilә qadınla-rın orqanizmindә su yığılmasına meyillik yaranır ki, bu da bәdənin çәkisinin artmasına, bəzәn isә ayaqların şişməsinә sәbəb olur. Belə һallarda әn çox һamilәliyin sonuncu 1,5—2 aylarında müşaһidә olunur. һәr dәfә qadın mәslәһәtxanasına gәlәndә һamilә qadını çәkirlәr, ona görә də ona һәmişә eyni paltarda gәlmәk mәslәһәt görülür.
Çәkinin çox artmasına vә һәtta cüzi şişlәrin әmәlә gәlmәsinә һәkim böyük әһәmiyyәt verir, ona görә ki, bu, һamilәliyin ağırlaşmasının, yәni gecikmiş toksikozun ilk әlamәti ola bilәr. Toksikoz zamanı qadının orqanizmində və ciftdә bu vә ya digər dәrә-cәdә dәyişiklik baş verir, bu da dölün oksigen aclığına gәtirib çıxarır. Toksikozun yüngül formaları qadının sәһһәtinә һeç bir xәləl gәtirmәyә bilәr, lakin onları da müalicә etmәk lazımdır. Әgәr һamilә qadın һәkimin tövsiyәlәrinә әmәl etmirsә, toksikoz artmağa başlayır, bu da sonra onun vәziyyәtini ağırlaşdırır, Belə xəstәlәri uzun müddәt xәstәxanada müalicә etmәk lazım gәlir.
Gecikmiş toksikozu olan qadınların һamilәliyinin gedişini müşaһidә edәrkәn görmüşlәr ki, belә qadınların dölü doğuş prosesşini pis keçirir vә onlarda çox vaxt ağırlaşmalar olur. Toksikozun erkәn dövrlәrindә aşkar vә müalicә edilmәsi onun sonrakı inkişafının qarşısını alır.
Respublikamızda yaradılmış doğuşa kömәk, göstә-rәn qadın mәslәһәtxanaları vә feldşer-mama punkt-larının geniş şәbәkәlәri һamilәliyin kedişini müşaһidә edәrәk gecikmiş toksikozun ən ağır forması olan eklampsiyanı, demәk olar ki, tam aradan qaldırmağa imkan vermişdir. Eklampsiya şüurun itmәsi vә qıc olmalarla keçәn ağır xәstәlikdir.
Hamilәliyin ikinci ciddi ağırlaşması—vaxtından әvvәl doğuşdur. Normal inkişaf zamanı rüşeymin orqan və sistemlərinin formalaşması bәtndaxili dölün 6-cı ayının sonunda qurtardığına baxmayaraq, dölün orqanları һәlә uzun müddәt müstәqil vә tamdә-yәrli fәaliyyәt göstәrә bilmir. Vaxtından әvvәl doğuş tәһlükәsi yarandıqda mәsləһәtxananın Һəkimi müalicə olunmaq üçün һamilә qadını xәstәxanaya göndәrir.
Vaxtından әvvәl doğulan uşağa qulluq etmәk üçun xüsusi şәrait vә texniki avadanlıqlar lazımdır ki. bunlar da һәr bir doğum evindә olmur.
һamilә qadınların çoxu soruşur ki, kəndә, bağa, istiraһәtә gedә bilәrlәrmi? Bunu һәr bir һamilә qadın öz saһә һәkimi ilә һәll etmәlidir. Hamilәlik normal keçdikdә qadının şәһәrdәn çıxmasını qadağan etmәyә Һeç bir әsas yoxdur. Lakin tәzə yerә gәlәn kimi һamilә qadın mәslәһәtxananın yerıni öyrәnmәli və orada qeydiyyatda durmalı, müntәzәm ora getmәlidir Doğuşa az qaldıqda isә һamilә qadın yaxınlıqdakı doğum evinin yerini, ora gedәn nәqliyyatı, tәcili yar dım maşınını һarada vә necә çağırmaq mümkün oldu-ğunu öyrәnmәlidir.
Çәkisi 1000 q-dan az (27—28 һәftәlik) olan uşaq-lar nadir hallarda sağ qalırlar. Belә uşağları ye dizdirmәk çox çәtindir, axı, onlar һәlə uda bilmirlәr
Belә uşaqları burnundan mәdәyә salınmış zond la yedirdirlәr. Yarımçıq doğulmuş uşaqlar istini saxlaya bilmirlәr, onlara tez soyuq dәyir və xostәlә-nirlәr, bununla әlaqәdar belә uşaqları xüsusi kame ralarda—güvәzdә saxlayırlar. Burada һavanın nәm-liyi vә temperaturu һәmişә eyni olur, lazımi qədәr oksigen verilir. Sağ qalmış yarımcıq uşaqlar birinci il öz yaşıdlarından һәm fiziki, һəm dә zehni cәһәtdәn geri qalırlar.
Camaat arasında belә bir yanlış fikir gәzir ki guya 7 aylıq uşaqlar 8 aylığa nisbәtәn yaşmağa daһa çox qabildir. Bu yalandır VƏ һeç bir dәlillә tәsdiq olunmamışdır. Dölün orğanlarının ana orqanizmindən kәnarda müstәqil fәaliyyət göstәrmәk qabiliyyәti ya da onun yetişkәnliyi dölün ana bәtnindә inkişafı dövründәn bilavasitә asılıdır, һamilәlik dövru nә qәdәr uzun çәkәrsә, uşaq da yaşamağa bir o qodәr qabil olur. Buradan belә bir sual meydana çıxa bilәr: bәs niyә onda һamilәlik 42—43 һәftә olanda qadın mәslə һәtxanasının vә doğum evinin һәkimlәri әl-ayağa dü-şür vә qadını suni doğdurmağa һazırlayırlar? һә-kimlərin tәlaşı әbәs deyildir. Hamilәlik 42 һәftәdәn çox çәkdikdә döl üçün bәtndaxili ölüm tәһlükәsi yaranır. Bu, onunla әlaqәdardır ki, artıq «yetişmiş» ya da vaxtını ötmüş uşağın orqan vә toxumları daһa anadan ciftә gәlәn oksigenin miqdarı ilә kifayət-lәnmir, Vaxtı ötmüş һamilәlik zamanı uşağın һәyatını qorumaq üçün bir yol vardır ki, o da qadının tezliklә azad olmasına kömәk etmәkdir.
һamilәliyin ikinci yarısında һəkim mәslәһәt-xanaya gәlmiş һamilə qadının çәkisini, arterial
tәzyiqini, uşaqlığın ölçüsünü öyrәnmәkdәn savayı, dölün uşaqlıqdakı vәziyyәtini dә müәyyәn edir və onun ürәyinә qulaq asır. Dölün ürәyi çox tez—bәtndaxili inkişafın 2-ci ayında işlәyәmә başlayır, ancaq ona qulaq asmaq 21—22-ci һәftәdә mümkün olur. Ürәyin tonlarının sәsi, onların tezliyi vә aһәngdarlığı sa-yәsindә һәkim dölün vәziyyәtini müәyyәn edir.
Bәtndaxili inkişafın 28-ci һәftәsinәdək döl uşaqlıq daxilində öz vәziyyәtini asan dәyişir, çünki onun һәcminin 2—3 һissәsini maye tutur. Doğuma qәdәr qalan 12 һәftә әrzindә dölun çәkisi 3,5—4 dәfә artır. Dölün belә sürәtlә artması nәticәsindә onun һәrәkәti azalır. Hamilәliyin 34—35 һәftәliyindә dölün tut-duğu vәziyyәt çox vaxt doğuma qәdәr qalır. Qadınların çoxunda döl düz vәziyyətdә, yәni başıaşağı olur. Dö-lün vәziyyәtinin düz olmaması, yәni eninә, ya da çәpi-nә yerlәşmәsi doğuş vaxtı çәtinlik törәdә bilәr. Buna görә dә belə vәziyyәti vaxtında düzәltmәk lazımdır. Qadın mәslәһәtxanalarının һәkimlәri dölün vәziyyztinә çox fikir verir vә lazım gəldikdə onu düzәltmәk üçün tәdbir görürlәr. Әgәr һamilәliyin sonuna kimi dölün vәziyyәti düzgün deyilsə, onda doğuşa 2—3 һәftә qalmış һәmin qadını doğum evinin doğuşaqәdәr şöbәsinә göndәrirlәr.
Hәr bir qadın һamiləliyin sonunda sәbirsizliklә doğuşu gözlәyir vә onun normal,, tez vә ağrısız keç-mәsini arzulayır. Gәləcәk uşağın sәһһәti vә sağlamlığı doğuşun gedişindәn asılı olur. Doğuş aktı döl üçun bir növ sınaqdır. Bәtndaxili inkişaf dövründә o nә qәdәr az «әziyyәt çәkmişsə» sınağı da bir o qәdәr yüngül keçirir.
Doğuşa һazırlaşan bəzi qadınlar, әlәlxüsus ilk dә doğanlar, çox ğorxurlar. Bu, ondan irәli gәlir ki, ilҝ dәfә doğan qadınlar doğuşun nə olduğunu vә bu vaxt özunü necә aparmaq qaydasını bilmirlәr. Bundan başqa, әһali arasında belә bir yanlış fikir gәzir ki, guya qadın doğanda bәrk ağrılar keçirir. Qadınların çoxu doğarkәn, ümumiyyәtlә, ağrı һiss etmir, bir də ki, indi ağrını aradan qaldıran çoxlu dәrmanlar vardır.
Akademik İ. P. Pavlov sübut etmişdir ki, ağrı , һissi adamı әn cüzi ağrıya qarşı da һәssas edir. Ha mıya məlumdur ki, adam paltar tikәrkәn barmağa batan iynәnin ağrısını qan götürәrkən barmağa batırılan iynәnin ağrısından yüngül keçirir. Hamilə qadın doğuşa һazırlaşan dövrdә qadın mәslәһәtxanasının һәkimi onunla ağrı һissini azltmaq üçün xüsusi mәşğәlә keçmәlidir.
Doğuşa һazırlığın psixi-profilaktik mәşğәləsi zamanı һamilә qadınlar uşaqlığın quruluşu, һamilәlik dövru әrzindә onda baş verәn dәyişikliklər dölün bәtndaxili inkişafı һaqda әtraflı mәlumat alır. Eyni zamanda һamilә qadın doğuş zamanı özünü aparmaq qaydası ilә vә һәmçinin ona və uşağa kömək göstәrәcәk xüsusi üsullarla tanış olur. Mәşğәlәlərdә aldığı biliklәr һamilә qadına öz һisslәrini başa düşmәyə vә doğuşda fәal olmağa kömәk edir..
Qadınların çoxunda doğum uşaqlığın əzələlərinin nadir, lakin müntәzәm olaraq yığılması ilә başlanır. Xalq arasında buna sancılar deyilir. Bunu qadın qarının ağrı vermәdәn gәrkinlәşmәsi vә yığılması kimi һiss edir. Getdikcә uşaqlığın yığılması daһa tez-tez, daһa güclü vә uzunçәkәn olur ki, bu da qarının aşağısında vә beldә ağrılarla müşayiət edir. Әgәr sancılar ilk dәfә doğan qadında һәr 5-7 dәqiqәdən bir olursa, onu tezliklә doğum evinә çat dırmaq lazımdır.
Uşağlığın tez-tez vә bərk yığılması nәticәsində uşaqlıq boynu açılır. Sancılar lap bәrk olanda döl -әtrafı maye xaric olur. Çox vaxt bundan sonra qadın gücənmәk istәyir vә uşaq doğulur. Lakin bəzәn maye ilk sancılarda vә һәtta sancılardan əvvәl dә xaric olur. Belә һallarda һamilә qadın sancıların baş lanmasını gözlәmәdən tezliklә doğum evinә getməli dir.
Bәzәn maye doğum gözlәnilәn vaxtdan bir neçә gün ya bir һәftә әvvəl xaric olur. «Quru doğuş» adlan belә vәziyyәt qadın vә döl üçün qorxuludur, ona görə ki, belə vәziyyәtdә infeksiya çox tez inkişaf edə bilәr. Maye xaric olduqdan sonra qadın һәkimin daimi nәzarәti altında olmalıdır.
İlk dәfә doğan qadınlarda doğum 16—18 saat çə kir. Tәkrar doğuşlar, bir qayda olaraq, az çәkir. Uşaqlıq һәr dәfә yığıldıqda uşaqlıq divarı damarları daralır, mәnfәzi kiçilir. Nәticәdә sancılar zamanı ciftә gәlәn qan azalır. Doğuş vaxtı döl oksigen aclığı çәkmәsin deyә, qadın dәrindәn vә aһәng dar nәfәs almalıdır. Bu, ananın qanının oksigenlә yaxşı tәmin olunmasına vә dölün doğuşu sağ-salamat keçirmәsinә kömәk edir.
Doğum prosesindә qadın çoxlu mәnәvi vә fiziki qüvvә sәrf edir, әlәlxüsus bu, әn çox gücәnmә baş-layan axırıncı mәrһәlәdә baş verir. Әgәr uşaqlığın yığılma gücü qadının iradə vә şüurundan
asılı deyilsә, gücәnmә onun aktiv iştirakından çox asılıdır. Gücәnmәdә qadının qüvvәsi boş yerә sәrf olunmasın deyә, o düzgün gücәnmәyi vә son mәrһәləyә lazımi qәdәr qüvvә saxlamağı bacarmalıdır. Qadın mәslәһәtxanasında vә doğuş prosesi zamanı doğum zalında һamilә qadına gücәnmәdə qüvvәdәn düzgün istifadә etmәyi, gücәnmә qaydasını, kücәnmәlәrarası fasilәdә özünü boş tutmağı vә istiraһәt etmәyi öyrədirlәr. Qadın nә qәdәr güclü vә sәmәrәli gücәnirsə, uşaq bir o qәdәr tez olur.
Sağlam qadın üçün doğum xüsusilә son mәrһәlәdə müәyyәn gәrginlik tәləb edәn, normal fizioloji pro-sesdir. Hәr bir qadın bilmәlidir ki, әgәr doğum vaxtı o uzun müddәt yemәsә, sonra gücәnmә başlayanda gücü çatmaz. Nәticәdә doğum uzanar vә onun sağ-salamat qurtarması tәһlükә altına düşәr. Bu baş vermәsin deyә, düzgün nәfәs almaq, gücü qorumaq vә sancılararası fasilәdә özünü boş buraxıb, bir az yemәk lazımdır. Doğum şöbәsinә adına şokolad, qüvvәtli yemәklәr, meyvә aparmağa icazə verilir.
Qadının bәzi xәstәliklәrindә, ya da һamiləlik ağırlaşma verdikdә һәkim һәr һansı mamalıq əmə-liyyatına әl atmalı olur. Bu әmәliyyatlar ciddi nәzarәt altındadır. Çox-çox qadınlar vә uşaqlar bu əmәliyyatlar nәticәsindә xilas edilmişlәr. Lakin eyni bir әmәliyyatı һәr uşaq başqa cür keçirir, bu„ bir çox sәbәblәrdәn, o cümlәdәn uşağın bәtndaxili inkişafının bütün mәrһәlәlәrinin nә qәdәr salamat keçmәsindәn asılı olur. Әgәr döl qәnaәtbәxş inkişaf etmişsә, o һәr bir mamalıq zmәliyyatını yaxşı keçirir, bu әmәliyyat uşağın sonrakı inkişafına təsir göstәrmir. Salamat keçmәmiş şәraitdә isә
һәtta normal doğum belә uşaq üçün ağır sınağa çev-
rilir.
һәr bir saһә ginekoloqu һamilәliyin gedişini diqqətlә müşaһidә edir vә һamilә qadınlardan onun mәslәһət və tövsiyәlərini yerinә yetirmәyi tәlәb edir. <<<
-
TƏBİİ YOLLA DOĞUŞ
Mən sizə Diana Valester Foltenin təbii yolla necə sağlam körpə dünyaya gətirdiyindən danışmaq istəyirəm. O hamilə olan zaman nə edib və onun uşağı Erik çiy qida ilə qidalanaraqnecə sağlam olub.
Oxuyun bunu və gələcəkdə sizdə belə edin!
“Mən 1966-cı ilin iyun ayında hamilə idim. Mənim 33 yaşım var idi. Mən ilk uşağımı dünyaya gətirməli idim. Tətilə bir ay qalmışdır, mən məktəbdəki dərslərdən , imtahanlardan artıq yorulmuşdum. Bir gün tərəvəz salatları , hansıları ki , mən çox sevirdim , onlar mənim üçün çox tamsız oldu. Mən başqa bir dietaya keçdim.
DİETA:
Hamiləliyin I , II , III-cü ayları mən heç bir şey yeyə bilmirdim, ancaq bir gündə 3 dəfə xırda meşə fındığı ( qoz) və qreypfrut yeyirdim.
Hamiləliyin IV , V, VI-cı qreypfrutdan başqa meyvələri: gavalı , armudlar, almalar və giləmeyvələr yeyirdim, hansılar ki , kimyəvi kübrəsiz yetişdirilmişdir.Biz eşitdik ki, moruğun yarpaqlarının çayı bal ilə hamiləlik vaxtı çox xeyirlidir. Onun üçün biz moruğun yarpaqlarını yığdıq və qurutduq.
Bütün qış mən hər gün yarpaqların şirəsini ( cövhər) bal ilə içirdim və içinə kökün şirəsini əlavə etməklə. Məndə sidik yubanması olanda mən həmin vaxt tez ananas yeyirdim. Səhhətim o dərəcədə yaxşı idi ki, mən hamiləliyimin VI-cı ayına kimi həkim yanına getmədim. Qohumlarım , dostlarım bütün hamı başladı narahat olmağa ki, nə üçün mən həkimə getmək istəmirəm və mən həkimə getdim. Həkim çox təəcübləndi uşağın möhkəm döyünməsinə və mənim artıq çəkim olmamasına və məndə toksikoz olmamadığına. Həkim təbii doğuş və natural qida qəbul etməyi ilə razılaşanları dəstəkləyirdi.Mən gündəlik gəzintiyə çıxırdım, lazım olan tapşırıqları yerinə yetirirdim və ev işlərini görürdüm.Martın 1-də güclü ( qulaq batıran ) qışqırıqla Erik dünyaya gəldi. Onun saçları qara , uzun və qıvrım idi. Bu çox böyük marağa səbəb oldu, çünki bizim indiki zamanda uşaq doğulanda onun saçları seyrək və ya uşaq keçəl doğulur. Onun dərisinin rəngi həkimləri və tibb bacılarını çox təəcübləndirdi.
Mən Eriki döşümlə yedirtməyə imkanım var idi yəni vəziyyətim yaxşı idi. Birinci dəfə süd zəif gəlirdi, sonra isə yağlı və çöx miqdarda gəlməyə başladı və hər dəfə artırdı. Onun keyfiyyəti həddindən artıq əla idi, hətta normadan artıq. Belə vəziyyətdə həmişə südün rəngi göyümtül və sulu olur.Həkimlər narahat olurdular ki, mən lazımi qədər ( miqdarda ) zülal almıram , ona görədə onlar məni eynən hər 3 saatdan bir məni məcbur edirdilər pasterizə edilmiş ( süddə , konservlərdə və s. ) mikrobların inkişafının qarşısını almaq üçün onları müəyyən dərəcəyə qədər qızdırmaqla zərərsizləşdirmək üsulu)süd içməyi.
Ancaq onlar nə verirdilər mən içmirdim tasa axıdırdım.Mənim yoldaşım və bacım hər gün mənə 1 litr təzə kök şirəsi və bir balaca torba təzə sındırılmış , təmizlənmiş qoz ( fındıq ) yeməyə əlavə etmək üçün gətiriredilər. Qurumeyvələr hansıları ki , mən qəbul edirdim həkimlər məsləhət görmürdülər, deyirdilər ki , uşaqda ishal olur. Mən onlarla razılaşmırdım. 10 il mən quru meyvələr yeyirdim. Ancaq bütün 9 ay Erik mənim bətnimdə yaxşıca inkişaf edirdi. Evdə həmişə olduğu kimi mən yenə çox miqdarda qurumeyvələr qəbul etməyə davam elədim, pis nəticə vermirdi. Demək olar ki, mən qəbul etdiyim bitkili qidanın 60 faizini meyvələr təşkil edirdi. Qəflətən mən qorxdum , çünki Erikin doğulandan bir neçə gün sonra bağırsağının fəaliyyəti dayandı. Bircə beşinci gün mənim oğlumun birinci normal kiçik qarnı işlədi qəbəliksiz və ishalsız. Nə üçün bu gec baş verirdi , mənə elə gəldi ki, bu normal deyil. Hər dəfə imalə etdikcə mən narahat olurdum.Mən bir kitab tapdım , südəmər uşaqların qidalanması haqqında və biz bütün suallarımıza cavab tapdıq. Orada yazılmışdır ki, hərdən qidanın hamısı körpələr tərəfindən tamamilə həzm olunur , onun üçün də bağırsağın bir həftə ərzində işləməməsi adi haldır. Nadir halda baş verən Erikin qarnının işləməsi döş ilə qidalanana kimi davam etdi.Erik altı aylıq olanda ona kök şirəsi verməyə başladılar. Ən birinci “möhkəm qida”ibarət idi xırdalanmış bananlardan və kiçik miqdarda avokadodan , hansını ki, Erikə verdilər doqquz aylıq olanda. Sonra onun qarnı müntəzəm işləməyə başladı. Bir yaşına kimi Erikə ana südündən başqa banan , avokado və birdə kök şirəsi verirdilər. Sonra biz ona tədricən yumşaldılmış ( isladılmış ) və sürtülmüş ələkdən keçirdilmiş tər gavalılar və əriklər verdik. Bir neçə vaxtdan sonra başladıq onu mövsümlə ( fəsillərlə ) bitən tər meyvələr verməyə. Sonra biz gördük ki, Erik özü özünə qida seçir.Hərdən o bir neçə gün dalbadal alma yeyirdi. Sonra o avokado və s. Yeməyə başladı. İki yaş yarımına kimi Erikə südlərdən ancaq ana südü verirdim, yəni başqa süd yox.İndi o kök şirəsi içir,qozlu süd və meyvələr yeyir. Erik heç vaxt şişmiş olmurdu. Heç vaxt onda selik ifraz olmurdu və onun böyük qarnı və şişmiş dəmirləri yox idi.Tanışlarımın çoxu uşaqlarını kaşa ilə və pasterizə olunmuş südlə butulkadan qidalandırırdılar, onların yaşlarında onların orqanizmi kraxmalı həzm edə bilmədiyinə görə,onlar tez-tez soyuqlayırdılar, qrip olurdular, ağciyərin soyuqlaması, alergiya və s.Bizim oğlumuz heç vaxt xəstələnmirdivə bütün xəstəliklərdən uzaq idi , çünki biz adi üsulla yəni təbiətin bütün qanunlarına riayət edirdik. İndi Erikin üç yaşı var. Onun qidası bunlardan ibarətdir: qurudulmuş meyvələrdən , çiy tərəvəzlərdən və onların şirəsindən, qozlardan və toxumlardan və baldan.O fiziki və əqli çox yaxşı inkişaf edib, enerjili və hər şeyi öyrənmək istəyirdi.
Buna görədə mən öz böyük təşəkkürümü Doktor Uokera bildirirəm
-
DOĞUŞDAN SONRAKI DÖVR
Zahılıq dövrü cift düşəndən sonra başlayır və 8 həftə davam edir. Bu müddət ərzində qadının or-qanizmində ciddi dəyişikliklər baş verir. Bu dəyi-şikliklər daxili cinsiyyət orqanlarının, çanaqdibi əzələlərin, qarın divarının əks-inkişafından ibarətdir.
Bu proseslər zahılıq dövrünün gedişini xarakte-rizə edir və zahı qadının sanitar-gigiyenik rejimini müəyyənləşdirir.
Ən əvvəl, əks-inkişafa uşaqlıq başlayır. Doğuşdan sonra bu, çəkisi 1000 q-a yaxın olan içiboş bir əzələ orqanıdır. Uşaqlığın yuxarı sərhədi köbəkdən 2—3 sm aşağıdır. Uşaqlığın daxili səthi (boşluğun daxili divarı) geniş yaraya oxşayır. Doğumun ilk saatlarından uşaqlıq kiçilməyə başlayır. Birinci həftənin axırına o, 2 dəfə azalır, 6—7 həftədən sonra isə hamiləliyə qədər olan ölçüsünə gəlir, Uşaqlığın çəkisi 50—70 q, uzunluğu isə6—7 sm olur. Zahılıq dövrü ərzində uşaqlıq 15—20 dəfə azalır, Uşaqlıq boşluğunun yaralı səthi zahılıq dövrünün sonunadək yeni selikli qişa ilə örtülür. Tədricən uşaqlıq boynu öz formasına qayıdaraq bağlanır, doğuşdan 2 həftə sonra boyun kanslı ensiz dəliyə oxşayır.
Doğuşdan sonra 2—3 həftə ərzində hər bir qadın-da uşaqlıq yolundan ifrazat gəlir, əvvəl qanlı və gur xarakter daşıyır, 4—5-ci günlər ifrazatın rəngi daha açıq olur, 3-cü həftənin sonunda şəffaf seliyə oxşayır. İfrazatın miqdarı və onun xarakteri uşaqlığın əks-inkişafının tempindən asılıdır.. Əgər uşaqlıq yaxşı yığılırsa, onda ifrazat da çox gəlir.
Ana uşağa döş verəndə uşaqlıq daha tez yığılır. Uşaq əmizdirən qadınlarda uşaqlığın əks-inkişafı uşaq əmizdirməyən qadınlara nisbətən daha tez gedir. İfrazat gələn müddət ərzində qadın gigiyenik kəmər geyməli və gün ərzində çirkləndikçə əskini dəyişməlidir.
Çanaqdibi və qarındivarı əzələləri hamiləlik və doğum zamanı bərk dartılır. Doğuşdan sonrakı dövr-də bu qrup əzələlərin normal tonusu bərpa olunur. Aralıq əzələlərin yaxşı yığılması üçün sağlam zahı qadın tez, yəni doğuşdan 2 gün sonra durmalıdır. 2—3 gündən sonra zahı qadına durmağa, öz çarpayısını, şkafını yığışdırmağa, yuyunmağa icazə verilir. Zahı qadın tez durduqda, fəal olduqda çanaqdibi əzələlərin tonusu tez bərpa olunur, siyimə və bağırsaqların boşalması tez normaya düşür. Lakin aralıq və qarındivarı əzələləri hələ yığılmamışkən zahı qadın böyük fiziki gərginlikdən, ağır yükdən çəkinməlidir.
Doğuşdan sonra bəzən zahı qadının siyimə təkanı olmur, bunun üzündən sidik kisəsində çoxlu sidik yı-ğılıb qalır, dolu sidik kisəsi isə uşaqlıqdan ifrazatın gəlməsinə və onun yığılmasına mane olur. Hər bir zahı qadın gündə 2—5 dəfə siyiməlidir. Əgər siyimə çətinlik törədirsə, onda həkimə muraciət etmək lazımdır. Bundan başqa, hər dəfə uşağı əmizdirmə-mişdən əvvəl siyimək məsləhət görülür.
Doğumdan 3—4 gün sonra qadın böyük bayıra çıxır. 'Sonradan hər gün bağırsaqların boşalmasına fikir vermək lazımdır, çünki bu da uşaqlığın əks-inkişafına kömək edir.
Süd vəziləri doğuşdan 3—4 gün sonra bərkiyir. Bu vaxtadək süd vəzilərindən ağuz deyilən maddə gəlir. 4-cü gündən sonra süd ifrazı artır və əsl süd gəlməyə başlayır. Doğuşdan 3—4 gün sonra maye az içmək tövsiyə olunur, bu, süd vəzilərinin çox bərkiməsinin qarşısını alır.
Hər dəfə uşaq əmizdirməzdən əvvəl zahı qadın özünü və yatağını səliqəyə salmalıdır. Tumboçkanın üstündə uşağı əmizdirmək və süd sağmaq üçün lazım gələn şeylərdən başqa heç nə olmamalıdır. Zahı qadın saçlarını ləçəyin altına yığır, tənziflə ağzını və burnunu bağlayır. Sonra əllərini sabunla yuyur və uşaq qoyulacaq yerə əski salır. Uşağa döşü vermə-mişdən əvvəl məməni dezinfeksiyaedici məhlulla is-ladılmış pambıq, ya da tənziflə silir və döşü sıxıb bir neçə damcı süd axıdır. Süd axdıqdan sonra məməətrafı dairə yumşalır və uşaq məməni daha asan götürür. Hər bir sağlam qadın uşağı özü əmizdir-məyə çalışmalıdır, ona görə ki, ana südü ilə uşaq boy atmaq və inkişaf etmək üçün lazım olan hər şey alır. Bundan başqa uşaq ana südü ilə həyatının ilk aylarında onu bir çox yoluxucu xəstəliklərdən qoru-yacaq xüsusi maddələr əxz edir.
-
”Bitki tərəvəzlərinin şirəsinin müalicəvi əhəmiyyəti” M . V. Uoker. 1991.
( bu kitab rus dilindən azərbaycan dilinə Bayramova Ülviyyə İsa qızı tərəfindən tərcümə edilmişdir.)
SÜD
Ana südündən başqa bişirilməmiş çiy keçi südünü yaşından asılı olmayan bütün insanların orqanizminə çox böyük xeyri var.Onu heç bir zaman 47 dərəcə temperaturdan yuxarı qaldırmaq olmaz, çünki 54 dərəcədə bütün onun içindəki fermentlər məhv olur.Ona görə də heç vaxt pasterizə süd qəbul etmək məsləhət görülmür.Keçini sağan kimi südünü içmək lazımdır.Keçi südünü yalnız 2 gün soyuducuda qapaqlı qabda saxlamaq olar. Körpə üçün ən xeyirli ana südüdür,ancaq əgər zəruridirsə onda çiy bişirilməmiş təzə keçi südü də vermək olar.
Bir dəfə mən bir fakta nəzər saldım.
Mənim dostumun iki aylıq qızı bir yaşına kimi ana südü ilə qidalanıb və bu vaxta kimi o sağlam olub. Sonra ona pasterizə olunmuş keçi südü verdilər və o başladı tez-tez xəstələnməyə: iki gündən sonra qızın burnu axmağa başladı, uşaqda narahatçılıq və əsəbilik başlandı.Atası iki keçi aldı və keçiləri sağdı. Keçinin südünü çiy bişirilməmiş uşağa verdi və uşaqda olan bütün xəstəliklər yox oldu. İndiyədək o uşaq bişirilməmiş keçi südü və kök şirəsi içir.Çiy keçi südü ən təmiz , faydalı ərzaqlardan biridir.İnək südü haqqında onu demək olmaz, çünki o çoxlu selik əmələ gətirir. Təəsüf ki , bəşəriyyət hər zaman lazımi , faydalı ərzaqları qəbul etmir , çünki bu iqtisadiyyatla bağlıdır.Ən yaxşı üsul odur ki, torpaq sahəsi almaq, özün öz istədiyin meyvələri və tərəvəzləri üzvi kübrələrlə becərəsən , bir neçə arı pətəyi ( təknəsi) , 2-3 keçi alasan və sağlam , xoşbəxt və uzun ömürlü yaşayasan.Bu arzunu həyata keçirmək çox asandır əgər insanda həfəs olsa. İndi isə qayıdaq südün keyfiyyətinə. Yuxarıda deyilənlərə
Görə keçi ən təmiz ev heyvanıdır. Onun ifraz edən orqanları ideallığa daha çox yaxındır. Ona görə də keçi südü inək südündən daha çox yaxşıdır.İçki qəbul edən və siqaret çəkən ananın südündən çox üstündür.Keçi heç vaxt vərəm, bruselyoz və başqa xəstəliklərlə xəstələnmir, hansılar ki, bütün inəklərə xasdır. Keçi südünün keyfiyyəti inək südündən çox keyfiyyətlidir.Başqa qidalardan fərqli olaraq keçi südü həmcinsdir.Çox miqdarda niatin və tiamindən ibarətdir. Körpələrdə ishal olan zaman keçi südünün çox böyük faydası var.Bu onunla izah olunur ki, onun tərkibində çoxlu tiamin var. Keçi südünün tərkibində olan tiamin ”B” qruppasından olan vitaminlərdən biridir.Bütün hamının həyatında doğulandan ölənədək baş verən əsas proseslərdə o çox böyük fəaliyyət göstərir.Diqqət , heç bir zaman keçi südünü 47 dərəcə temperaturdan artıq isitməyin .Həddindən artıq qızdırılmış pasterizə olunmuş və yaxud qaynadılmış süd uşağa vermək əvəzinə kanalizasiyaya axıdılmalıdır. Əgər keçilərə belə süd versək onlar 6 aydan artıq yaşamazlar.
-
ANANIN EVDƏ GÜNDƏLİK REJİMİ
Doğum və doğuşdan sonrakı dövr normal keçdikdə, eləcə də çağa sağ-salamat olduqda ana ilə uşağı doğuşdan 5—6—8 gün sonra evə yazırlar. Yaxşı olardı ki, zahı qadının doğum evindəki gündəlik rejimi evdə də saxlanılaydı.
Ana ilə uşaq evə yazılan vaxt ev səliqə-səhmanə salınmalıdır. Uşaq ilə ana olacaq otaqda artıq avadanlıq, xalçalar, ev heyvanları, quşları olmamalıdır. Otaq təmiz yuyulmalı, Havası dəyişdirilməlidir.
Hamiləlikdən sonrakı bütün dövr ərzində bədənin,. əllərin, camaşırın və otağın təmizliyinə xüsusi diqqət yetirmək lazımdır. Uşaq əmizdirən qadın hər gün duş altında çimməli, ya da belinə qədər sabun və isti su ilə yuyunmalıdır. Bunun üçün uşaq sabunundan, istifadə etmək məsləhət görülür.
Süd ifrazetmə dövründə döş vəziləri çox böyüyür.. Uşaq əmizdirən qadının büsthalteri pambıq parçadan olmalıdır. Büsthalter süd vəzilərini saxlamalıdır, çünki süd vəzilərinin sallanması və eləcə də onun tarım çəkilib bağlanması südün gəlməsinə maneçilik törədir və nəticədə süd azalır. Uşağı rahat əmizdirmək üçün büsthalterin, paltarın, köynəyin qabaqda düymələri olmalıdır.
Çox vaxt uşaq əmizdirən qadınlarda mastit, ya da döş vəzisinin iltihabı olur. Bu iltihabı xəstəlik süd vəzisinə məməətrafı dəridəki çatlardan və ya məmənin özündən düşən xəstəliktörədici mikroblardan baş verir. Bu xəstəlikdən necə qorunmaq olar? Zahı qadının .mastitdən qorunması üçün o döşlərini isti saxlamalıdır—fikri tamam yanlışdır. Ən əvvəl, şəxsi gigiyenaya ciddi riayət edilməlidir: bunun üçün qadın hər dəfə uşağı əmizdirməyə başlamamışdan əvvəl əlləri sabunla yumalı, dırnaqları qısa tutmalı, süd vəzilərini hər gün yumalı və alt paltarını dəyişməlidir.
Bundan başqa, məmələrdə çatların olmamasına çalışmaq səyi, uşağın düzgün əmizdirilməsi, əmizdirdikdən sonra sü dün sağılması texnikasına düzgün riayət edilməsi mastitin qarşısını alan tədbirlərdəndir.
Evdə uşağı rahat vəziyyətdə—stulda oturub əmiz-dirmək lazımdır. Döş veriləcək tərəfdəki ayağı alçaq kәtilin üstünә qoymaq olar. Uşaq tutan qol һәmin ayağın buduna dirsәklәnir. Döşü 20 dәqiqәdәn artıq .vermәk olmaz, ona görә ki, sağlam uşaq ona lazım gә.lәn. südü ilk 10—15 dәqiqәyә әmir. Әmizdirdikdәn sonda südü sağmaq lazımdır. Südü 10—20 dәqiqә әrzindә,. һәlә şırnaqla axarkәn sağırlar. Süd vәzisi tamam boşaldıqda yeni süd yaxşı gәlir, yәni süd vәzisinin boşalması südün daһa çox ifraz olmasına şәrait yaradır. Südü ya әllә, ya da әl südsoranı ilә sağırlar. Süd sağmağı doğum evinin doğuşdan sonrakı şöbəsində öyrәdirlər. Süd sağarkәn mikrob salmamaq üçün mәmәyә әllә toxunmaq, döş vәzisinin dәrisinә xәtәr yetirmək, vәzin toxumasını zәdәlәmәk olmaz,
Süd sağarkәn әllәr tәmiz yuyulmalı, dırnaqlar qırxılmalıdır. İki barmaqla mәmәәtrafı dairənin yaxınlığından basaraq südü sağırlar. Һәrәkәtlәr eyni aһәnkdarlıqla tәkrar olunur.
Doğuşdan sonrakı dövr әrzindә zaһı qadının temperaturu qalxmışsa, bir yeri ağrıyırsa, ya da һal-әһvalı dәyişmişsә, tezliklә qadın mәslәһәtxanasının һәkimini çağırmaq lazımdır. Belә vaxtlarda öz-özünü mualicә etmәyә icazә verilmir.
Süd VƏZISININ iltiһabı—mastit başlananda da һәkimә muraciәt etmәk mәslәһәtdir. Bu vaxt döşün birindә ağrı һiss olunur, һәmin yer bәrkiyir vә üstü qızarır, zaһı qadının temperaturu 39°-yә qәdәr qalxır. һәrdәn onda titrәtmә olur. һәkim gәlәnә kimi ağrıyan yerә һәr yarım-bir saatdan 5—10 dәqiqәliyә buz qoymaq olar, Belә vaxtlarda uşağa ancaq sağlam döş verilmәlidir. Ağrılı döşün südü isә sud-soranla sağılır. Sonradan һәkimin göstәrişlәrinә riayәt etmәk olar.
Doğum evindәn çıxan zaһı qadın özünü tam sağlam һiss edir, lakin yenә də o, ilk 10 gün ev işlәri nlә yox, yalnız uşaqla mәşğul olmalıdır. Bu müddәt әrzindә ana ilә uşaq bir-birinә vә yeni şәraitә alışır, Gecә ana tez-tez uşağın üstünә durmalı olur, buna görә dә o yuxusunu almaq üçün gündüzlәr yatmalıdır. Yorğun, yuxusunu almamış qadının südü azala bilәr, bu isә һәm ananın, Һәm dә uşağın sağlamlığına mәnfi təsir göstәrir.
Doğuşdan sonrakı dövrdә qadın ağır fiziki işlә mәşğul olmamalı, ağır yük qaldırmamalı, böyük paltarlar, döşәmә vә s. yumamalıdır. Birdәn әyildikdә, ya da ağır yük qaldırdıqda qarındaxili tәzyiq yüksәlir. Çanaqdibi vә qarındivarı әzәlәlәri möһkәmlәnmәdikdә, bu, əzәlәlәrin dartılmasına, qarının sal lanmasına, daxili cinsiyyәt orqanlarının aşağı düşməsinә, belin әyilmәsinә, köks qәfәsinin deformasiyasına gәtirib çıxarır. Doğuşdan sonra da qəd qamәtli, boylu-buxunlu qalmaq üçün gimnastika mәşğəlәlәrini davam etdirmәk, radio ilә verilәn idmanla mәşğul olmaq lazımdır. Qarındivarı әzəlәlәrinin tonusunu tezliklә bәrpa etmәk üçün doğuşdan sonra bandaj geymək, ya da adi geniş rezin kәmәr taxmaq mәslәһәtdir.
Uşaq әmizdirәn ananın yaxşı yemәsi çox vacibdir, Ona görә ki, qida qadın orqanizminin sәrfini ödəməli vә südün tərkibinin tamdәyərli olmasını tәmin etmәlidir. Uşaq әmizdirәn ana һeç bir pәһriz saxlamamalıdır, ancaq onun qidasına tәrәvəz, әt, süd, pendir, kәsmik, yumurta, yağ, meyvә daxil edilmәlidir. Tәzә tәrәvәz vә meyvә olmadıqda һәkimin tәyin etdiyi vitaminlә;ri qәbul etmәk lazımdır.
Uşaq әmizdirәn ana—tez-tez, gündә 5 dәfә, ən az-az vә һәr gün eyni vaxtda yemәlidir. Uşaq әmizdirən dövrdə duru xörәklәri bir qәdәr çox yemәk, mayeni çox içmәk lazımdır. Gündәlik maye qәbulunu 1 l-dәk artırmaq olar. Ananın müxtәlif yemәklәr yemәsi uşağın düzgün inkişafına şәrait yaradır. Laknn artıq yemәk әks nәticәlәrә gətirib çıxarır, qadın kökәlir süd isә azalır.
Körpәnin sağlamlığı ananın sağlamlığından asılıdır. Ananın qarnının işlәmәsi uşağın bağırsaqlarının funksiyasının pozulması ilә Uşaq әmizdirən qadın papiros çәkmәmәli, spirtli içkilər, tünd kofe içmәmәlidir. Mәrkәzi sinir sistemini oyadan bütün bu maddәlәr südün tәrkibinә daxil olaraq nәinki çağanın naraһatlığına, һәmçinin onun ciddi xәstәlәnmәsinə səbəb ola bilәr.
Süd əmәlәgәtirmә funksiyası bir neçә günә düzəlir. Bә'zәn doğum evindәn evә yazılan qadınlarda vәzilәri kifayәt qәdәr süd ifraz etmir. Belә һalda һәkimlәr mәslәһәtlәşib müalicә aparmaq lazımdır ki uşağı döşlә әmizdirmәk mümkün olsun. Uşağın yaxşı döş әmmәsi və döşün tam boşalması özü süd əmələ gәlmәsinә imkan verir. Uşağı әmizdirәrkәn bir dəfə sağ döş, ikinci dəfә sol Döş verilmәli, uşaq һəkiminin tә'yin etdiyi rejimә riayәt edilmәlidir. Әmizdirdikdәn sonra qalmış süd mütlәq sağılmalıdır. Uşağın әmizdirilmәsi vaxtı keçdikdә ana həyəcanlanmamalıdır. Artıq һәyәcan vә tәlaşlar südün azalmasına sәbәb ola bilәr. Bunun qarşısını almaq üçün A, C, vә B qrupu vitaminlәri qәbul etmәk, qoz„ pendir yemәk vә һәkimin mәslәһәti әsasında dәrman və fiziki müalicә vasitәlәrindәn istifadə etmәk lazımdır.
Doğuşdan sonra birinci aybaşı 2—3 ay sonra və daһa gec ola bilәr. Aybaşının olmaması qadının һamilә olmayacağına zәmanәt vermir. Doğuşdan 1,5—-2 ay sonra bütün qadınlara uşağa qalmamaq uçün uşaqlıqdaxili kontraseptiv vasitәdәn istifadә etmәk mәslәһәt görülür. Buna görә dә qadın cinsi әlaqәyə başlamamışdan әvvәl mәslәһәtxananın һәkiminә mü-raciәt edәrәk uşaqlığa spiral qoydurmalıdır. Spiral qoymaq prosesi ağrısız keçir vә 2—3 dәqiqә çәkir. Spiral, ya da «yay» uşaqlıq daxilindә 2—3 il qala bilәr vә bu müddәt әrzindә qadın һamilә olmaz. Kon-traseptivi һәҝim özü çıxarır. Növbәti һamilәlik
kontraseptnivi çıxarandan 1—2 ay sonra olsa yaxşı-dır.
Cinsi әlaqәyә ancaq zaһılıq dövrü qurtarandan„ yәni 8 һәftәdan sonra girmәk olar.
Bir neçә uşaq doğmaq istәyәn һәr bir qadın bilmә-lidir ki, uşaqlar arasındakı fasilә 2—3 ildәn az olmamalıdır. һamilәlik tez-tez olduqda onun gedişi düzgün olmaya və doğuş ağırlaşma verә bilәr.
-
ÇAĞAYA QULLUĞUN XÜSUSİYYƏTLƏRİ
Qadın hələ hamilə ikən bütün ailə uşağın anadan olacağı fərəhli anı səbirsizliklə gözləyir. Hamiləlik zamanı qadın məsləhətxananın nəzdində təşkil edilmiş gənc ana kurslarına gedib, yeni doğulmuş uşağa qulluğun elementləri ilə tanış olur. Bir çox məsləhətxanaların nəzdində gənc ata kursları da təşkil edilmişdir və onlar müntəzəm fəaliyyət gös-tərir. Nəzəri cəhətdən nə qədər hazırlıqlı olsa da. uşaq ilə evə qayıtmış naşı ananın qarşısına birdən-birə çoxlu suallar çıxır. Uşağın anadan olması ilə bütün ailə üzvlərində müəyyən dərəcədə gərginlik artır. Çağanın sağlamlıq və həyatı ona qulluqdan,. deməli, ata və ananın hövsələsindən, biliyindən, bacarıq və iradəsindən asılıdır.
Uşağın tərbiyəsi ən əvvəl böyük zəhmətdir. Uşaq naminə və onun qarşısında böyük məsuliyyəti başa düşərək gənc valideynlər tezliklə yeni vəzifələrini öyrәnmәli, ona riayәt etmәli və çox vaxt öz һәyat tәrzlәrini, vәrdişlәrini dәyişmәli olurlar.
Uşağa qulluq edәrkәn әn vacibi tәmizliyә, rejimə riayәt etmәk, uşağı düzgün әmizdirmәkdir.
Ana ilә uşağın evә gәlmәsi әrәfәsindә evi yığış dırmaq, uşaq üçün çarpayı, lazımi miqdarda uşaq camaşırı və uşaq paltarı, müşәnbә, qapağı bağlı qabda aptek pambığı, әmzikli şüşәlәr һazırlamaq lazımdır.
Bundan başqa, dәrһal uşağı çimdirmәk üçün vanna uşaq paltarını qaynatmaq üçün vedrə, ya da emallı qazan lazım olacaqdır.
Әvvәldә demişdik ki, uşaq olacaq otağın һava sını tez-tez dәyişmәk, oradan artıq avadanlığı çıxarmaq lazımdır; otağın һavası 20—22sS-dәn artıq isti olmamalıdır. Uşağa isti olduqda onun bәdәninin temperaturu qalxar, onda bişmәcә əmәlә gәlә bilər onun qarnı işlәyәr.
Çağanın bәrk döşәkli çarpayısı olmalıdır, döşәyin üstünә müşәnbә, onun da üstündәn döşәkağı salınır. İsti vaxtlarda müşәnbә әvәzinә bir neçə qat qatlanmış döşəkağı işlәtmәk olar. I yaşa qәdər, uşaqların başı altına balış qoyulmur, ançaq döşəyin baş tərәfi bir az qaldırılır.
Bir gecә-gündüz әrzindә çağa 10 dәfә siyir vә 3-6 dәfә qarnı işlәyir. Buna görә dә 20 nazik ağ әski, 10 isti әski, naziҝcunadan, yada çox işlәnmiş әskilәrdən altlıq әskisi, 6 nazik və 3 isti açıqyaxa köynәk, 3 ləçәk, 2 pambıq adyal, 1 yorğan vә 1 papaq һazırlamaq lazımdır. Bütun ağ paltarları yuyur, qaynadır və ütülәyirlәr, rәnkli әskilәri yuyur, һәr iki tәrəfdən
ütülәyirlәr.
Uşaq paltarları böyüklәrin paltarları ilә bir
yerә qoyulmamalıdır.
Evә gәlәrkәn uşağın doğum evindә alışdığı rejimə riayәt etmək lazımdır. Sonradan uşaq һәkiminin göstәrişilә yedizdirmә saatlarını dәyişmək olar. Gecә yemәyә 6 saatlıq fasilә verilir. Әgәr uşaq gecә durursa, ona 2—3 qaşıq qaynanmış ilıq su verilir. Gün әrzindә uşaq yemәkarası fasilәlәrdə 1 stәkana kimi su içmәlidir: һava isti olanda suya olan
tәlәbat artır.
Әgәr uşaq yemәk vaxtına ayılmayıbsa. onu güclə
oyatmaq lazım deyil. 20—30 dәqiqә gec yedirtmәk, sonrakı, yemәyi isә yenә vaxtında vermәk olar. Yemәklər arası fasilә 3—3,5 saat olmalıdır. Bu, uşağın əmdiyi südü һәzm etmәk üçün lazım gәlәn vaxtdır. Döş әmәrkәn uşaq һava da udur, sonra gәyirdikdә һava ilә birlikdə süd çıxır. Buna görә dә uşağı әmizdirәn kimi onu bir qәdәr dik vәziyyәtdә saxlayırlar. Uşağın başını ana öz çiyninә qoyur. Bu vәziyyәtdә uşağın udduğu һava yaxşı çıxır. Sonra uşağı böyrü ustә çarpayıya qoyurlar. Anadan olandan sonra 4 һәftә uşaq, demәk olar һәmişә yatır, ancaq yemәk üçün oyanır. Uşaq sakit şəraitdә yatmalıdır, belә ki, sәs-küy vә parlaq işıq onun sinir sistemini qıcıqlandırır. Ancaq uşağı tam sәssizliyә vә qaranlığa alışdırmaq da yaxşı deyil. Gündüz uşaq yatarkәn nәfәsliyi, ya da uşağın üstünü yaxşı örtüb pәncәrәni açmaq olar. Uşağın üzü açıq palmalıdır.
Çağanı әlә göturәrkәn paltar tәmiz olmalı, әllәr yuyulmalıdır. һәr gün sәһәr-sәһər uşağın tәmizliyi ilә məşğul olmaq lazımdır. Bunun üçün uşağın üzü-nü, gözunü, altını yuyurlar. Üzünü qaynanmış ilıq su ilә әllә, ya da bir parça pambıqla yuyurlar. Göz-lәri qaynanmış su, ya da furasillin mәһlulunda is-ladılmış pambıqla silirlәr. Һәr gözü ayrıca pambıqla qıraqdan ortaya doğru silirlər. Burnunu lazım gәlәrsә qaynadılmış günәbaxan yağına batırılmış pambıq piltә ilә tәmizlәyirlәr. Ağzı vә qulaqları tәmizlәmәk lazım gәlmir. Bundan başqa, uşaq һәr dəfә bayra çıxandan sonra altını yumaq mәslәһәtdir. Yuyub qurulayandan sonra uşağın dәrisinin һәr qırışına, һәr qatına uşaq kremi, qaynadılmış günәbaxan yağı, ya da vazelin yağı çәkirlәr, һәrdən uşaqlar üçün olan sәpmә tozundan da istifadә etmək olar.
Çağanın dәrisi böyüklәrә nisbәtәn daһa çox tәnәf-füs, ifrazat, һәrarət tәnzimlәyicisi vә müһafizә rolunu oynayır. Bununla әlaqәdar olaraq dәriyә qul-luq böyuk әһәmiyyәt daşıyır. Uşağın dərisi isә çox zәrif, nazikdir, ona xәtәr tez dәyə bilәr. Uşağın dәrisini zәdәdən qorumaq üçün onu һәr gün çimizdir-mәk, açıq һavada saxlamaq vacibdir. Onu çox bürümәk olmaz. Birinci dәfә çimizdirmә zamanı doğum evinin ya da uşaq poliklinikasının һәkimindәn. öyrәnmək lazımdır. Uşağı yemәkdən əvvәl axşam çimizdirmәk yaxşıdır. Uşaq çimizdirilәn otağın һavası 22—24°S olmalıdır. İlk günlәr uşağı qaynanmış ilıq su ilә çimizdirir, һәftәdә 2 dәfә uşaq sabunu ilә yuyurlar.
Uşağı 2 nәfәr çimizdirmәlidir. Çimizdirmәzdәn әvvəl әllәri yuyur vә uşaq üçün tәmiz paltar һazırlayırlar. Körpәni soyundurur vә eһmallıca ilıq suya salırlar. Uşağın başını ovucun içindә saxlayırlar. Tәmiz pambıq, ya da tәnziflә bәdәnini, sonra boğazını qasıq büküşlәrini, sağrını yuyur vә üstündәn ilıq su gәzdirirlәr. Uşağı vannadan çaxarıb yumşaq dәsmalla qurulayırlar. Çimizdirәrkәn fikir verilmәlidir ki, uşağın qulağına gözünә, ağzına sabun vә su düşməsin. Uşağı 7—10 dәqiqәyә çimdirib qurtarmaq , lazımdır. Quruladıqdan sonra büküşlәrә və qatlanan yerlərə uşaq kremi, ya da vazelin yağı çәkir vә isidilmiş tәmiz paltar geydirirlәr.
Uşağı adyal vә üstündәn mәlәfә salınmış stolun üstündә qurulayır, yağ çәkir vә geyindirirlәr. Gün әrzindә uşağın əskilәrini dәyişdirәrkәn bәdәni ha vaya alışsın deyә, onu bir qədәr açıq saxlamaq məs lәһətdir. Havanın temperaturu 22°S olduqda uşağı 2—3 dәqiqә açıq saxlayırlar, sonradan tәdricәn açığ saxlamanı 10—15 dәqiqәyә qәdәr uzatmaq olar. Uşağı bələyәrkәn onun başı və әllәri açıq qalmalıdır. Uşaq üzünü cızmasın vә әllәri üşümәsin deyә, onun açıqyaxa köynәyinin qolunu tikmәk, ya da xüsusi әlcәklәr geydirmәk yaxşıdır. Vaxtında doğulmuş uşağın dırnaqları yumşaq, ancaq uzun olur Uşağı geyindirәrkәn, ya da açıq saxladıqda o özünü cıza bilәr. Bu isә yaramaz, ona görә ki, lap balaca cızıq da infeksiya ocağıdır. Çağanın dırnaqlarını qırxmaq lazımdır. Uşağın dırnaqlarını spirt ya da odekalonla silinmiş kiçik qayçı ilә qırxırlar.
Tәmiz һavada gәzinti uşaq uçün çox vacibdir. Mövsümdәn vә һavanın temperaturundan asılı olaraq uşağı yayda doğum evindәn gәlәndәn 1—2 gün sonra qışda isә temperatur 10°S-dәn aşağı deyilsә, 3-4 gündən sonra gәzmәyә çıxartmaq olar. İlk gәzinti 10—15 dәqiqә olmalıdır. Sonradan açıq һavada gəzintini 2 saata kimi artırmaq olar. Yayda uşaqla ancaq ağaclar altında gәzmәk faydalıdır, uşağın üzü һәmişә açıq qalmalıdır. Uşağı nә çox, nә dә az, һavanın temperaturundan asılı olaraq münasib geyindirmәk lazımdır.
Xәstә uşağa qulluğu vә һәkimin göstәrişlәrini mәһz ana yerinә yetirir. һәr bir ana öz uşağının “ilk һәkimi” olur. Odur ki, ana xәstә uşağa qulluq etməyi dәrman vermәyi bacarmalıdır.
Xәstәlәnmiş körpәnin davranışı o saat dәyişir o ağlayır, qucağa istәyir, yemәkdәn imtina edir, süst olur. Belә һalda uşağın temperaturunu ölçmәk vә onu yatağa uzadıb һәkim çağırmaq lazımdır.
Әgәr uşaqda ishal vә qusma varsa, onu yedizdirmәk olmaz, ancaq qaynamış ,su vә çay vermək olar. Xәstә uşağı yedizdirәrkәn һәkimin göstәrişlərinә riayәt etmәk lazımdır. Uşağın neçә dәfә qarnı işlәdiyini və qusduğunu yazıb һәkimә göstәrmәk olar. Belә һal-larda uşağın iştaһası küsdüyündәn ona yemәyi az-az vermәk, döşә salarkәn tez-tez fasilə etmәk lazımdır. Yemәyi butulka ilә verdikdә isә yemәyә ara vermək vә yenidәn uşağa verәrkәn butulkanı isti suya salıb qız-dırmaq olar. Uşağı güclә yedirtmәk olmaz. Qusma vә ürәkbulanma ilә keçәn xәstәliklәrdә südü sağıb vermәk, arada qaynamış otaq temperaturlu su içirtmәk olar. Әgәr һәkimin mәslәһәt gördüyü yemәkdәn uşaq qusursa, onda yedizdirmәni kəsib һәkimin yeni göstә-rişlərini gözlәmәk, arada isә uşağa qaynamış su vermәk lazımdır.
Gözlәrә qulluq. Uşağın gözlәri xәstәlәnmişsә onları 1 ya 2 faizli bor turşusu mәһlulu ilә yumaq lazımdır. Gözlәrin һәr birini ayrıca pambıq yumrusu ilә silirlәr ki, bir gözdәn mikrob o birisinә düşmәsin. Әgәr uşağın gözü irinlәyibsә onu xәstә göz olan tәrәfә böyrü üstә qoyur, başının altına isә tәmiz әski sәrirlər. Gözә dәrmanı pipetka ilә tökürlәr. Bunun üçün gözün aşağı qapağını eһmallıca irәli çәkir vә ora 1—2 damcı dәrman tökürlәr. Közә molһәmi xüsusi şüşә çöplәrlә 1sürtürlәr. Onu da һәr dәfә qay-nad.ır vә soyuyandan sonra mәlһәmi kötürüb ҝözün aşağı qapağını aralayaraq içinә sürtür vә bir az eһmallıca ovuşdururlar.
Qulağa qulluq. Qulaqlar xəstәlәndikdә һәkimin tәyinatından asılı olaraq ya isti qoyur, ya qulağa dәrman tökür, ya da kompres qoyurlar. Qulağı isti ilә müalicә edәrkәn qulağın seyvanına pambıq qoyur vә tәnziflə sarıyırlar ya da qulaqları tutan papaq geydirirlәr.
Qulağa dәrmanı pipetka ilә tökurlәr, ancaq әvvәlcə dərmanı mütlәq qızdırırlar. Onun istiliyi bәdәn temperaturu ilə uyğun gәlmәlidir. Onu qızdırmaq uçün dәrman butulkasını bir neçә dәqiqәliyә isti su olan qazana qoymaq kifayәtdir. Sonra uşağı böyrü üstә uza-dır, qulaq seyvanını arxa vә yuxarı dartıb qulağın içinә 3—5 damcı dәrman tökürlәr. Sonra qulağı silir vә onu balaca pambıq yumrusu ilә tıxayırlar.
İsidici kompres qoymaq istәdikdә bir parça ağ əski götürüyr, onu 3—4 qat qatlayır vә ortasından qulaq seyvanı üçün deşik açırlar. Bunu qulağın üstünә elə qoyurlar ki, ancaq onun әtrafını tutur. Parçanı ilıq suda isladır vә qulağın әtrafına qoyurlar, üstündən parçadan bir az böyük olan vә qulaq üçün deşik açılmış nazik müşәnmә, yaxud su keçirmәyәn kağız, onu üstündәn qulağın üstünü vә ətraflarını tutan qalın pambıq qatı qoyurlar. Uşağın başını sarıyıb kompresi 3—4 saat saxlayırlar.
Buruna qulluq. Uşağın burnu axanda onu bir parça, əski, yaxud tәnziflә silirlәr. Belә parçalar çox olmalıdır ki, һәr dәfә tәzәsindәn istifadә etmәk mümkün olsun. Burun tutulanda onu piltә ilә tәmizləyirlәr. Piltәni fırlada-fırlada burunun bir deşiyinə salır vә dәrһal çıxarırlar. Digәr piltә ilә o biri deşiiyi tәmizlәyirlәr. İki deşiyi dә eyni vaxtda təmizlәmәk olmaz.
Buruna dәrmanı tökmәzdәn әvvәl onu azca isidirlər. Burunu tәmizlәyir vә uşağı başı arxaya әyilmiş һalda dizlәrin üstә oturdub pipetka ilә buruna damızdırırlar,
Ağıza qulluq. Xәstә uşağın qızdırması yüksәk olduqda ağzı quruyur. İsһal vә qusma nәticәsindә da orqanizm susuzlaşır. Odur ki, körpәyә tez-tez, lakin az (1/4 çay qaşığına qәdәr) su vermәk lazımdır, çox versәniz qusa bilәr. Uşağa suyu әmziklә verdikdə onu ağıza azca salmaq lazımdır ki, uşağı qusdurmasın. İçmәk üçün qaynadılmış su, kәmşirin çay, yaxud həkimin tәyin etdiyi natrium-xlorun izotonik mәһlulunu, ya da Ringer-Lokk mәһlulunu verirlәr.
Mә'dә-bağırsaq pozğunluğu olan uşaqlara qulluq Suyun çox itirilmәsi vә intoksikasiya (bakteriyaların zәһərlәri ilә zәһərlәnmә) nәticəsindә uşağın orqa nizmi çox zәiflәyir. һәtta onun әskilәrinin tez-tez dәyişdirilmәsi dә uşağı üzür. Odur ki, bu işi görmәk üçün һәr şeyi әvvәlcәdәn һazırlamaq lazımdır. İsһal olan uşaq çox maye itirdiyinә görә onun yerini doldurmaq üçun tez-tez su verilmәlidir. Lakin bunu 15 dәqiqәdәn bir etmәk olar. Әgәr uşaq yatıbsa onu oyatmır, ancaq duranda suyu bir qәdәr çox verirlər "һәr dәfә 'bayra çıxandan sonra altını yuyur və anusun әtraf dәrisinә vazelin yağı çәkirlәr.
Uşağa dәrmanın verilmәsi. Dәrmanı һәkim dediyi vaxtda vermәk lazımdır. Onlar sәrin, qaranlıq yerdə saxlanmalıdır. Uşağa dәrmanı vermәmişdәn əvvəl üstündәki yazını oxumaq lazımdır ki, başqası iləsәһv düşməsin. Duru dәrmanları qaşıqla verirlәr. Әgәr dәrman soyuq yerdә saxlanmışdısa, onda qaşığı әvvәlcәdәn qızdırmaq lazımdır (bunun üçün qaşığı qaynar suya salıb dәrһal çıxarırlar).
Toz vә һəblәri suda әridib uşağa verirlәr.
Qarının masajı. Çox vaxt uşaqların qarnı köpür VƏ bu onlara әziyyәt verir. Bu vaxt onlara masaj kömək edә bilәr. Masajı sağ әllә uşağın qarnını saat әqrәbi istiqamәtindә sığallamaqla asta-asta edir, sonra tәzyiqi artırır vә qarının әzәlәlәrini ovuşdururlar, Әllәr bu vaxt tәmiz olmalıdır. Onlara һәr һansı bir krem çәkmәk olar. Masajı dairәvi һәrәkәtlәrlə bitirirlər. Bu prosedura 2—3 dәqiqәdәn artıq çәkmәmәlidir.
İsitqaç. Uşağı isitmәk lazım gәlәrsә, rezin isit-qaçlardan istifadә olunur. Onun temperaturu 50— 60sS-dәn yuksәk olmamalıdır. İsitqacın qapağını bağlamamışdan əvvәl sıxıb içindәki һavanı burax-maq lazımdır. Qapağını kip bağladıqdan sonra isitqacı ağzıaşağı çevirib suyun axıb-axmamasını yoxlayırlar. Sonra isitqacı әskiyә büküb uşağın adyalı altına, daһa yaxşısı, onun ayaqlarına qoyurlar.
İsidiçi kompres. Tәmiz tәnzifi, ya da bir parça әskini bir neçә qat qatlayıb ilıq suda isladır, sıxıb xәstә yerә qoyurlar. Üstündәn ya kompres kağızı, ya da müşәnbәni elә qoyurlar ki, tәnzifl tamam örtüb bir az qıraqlara çıxsın, onun da üstündәn pambıq qatı, ya flanel qoyub sarıyırlar. Kompresi götürəndәn sonra pambığı, ya da flaneli qoyurlar һәmin yerdә qalır. Kompres qoyulan vaxt vә ondan bir qәdәr sonra eһtiyatlı olmaq lazımdır ki, uşağa soyuq dәymәsin.
Xardal yaxması. İki çay qaşığı xardal tozunu sıyıq әmәlә gәlincә su ilә qarışdırır vә bunu 2 saat isti yerdә saxlayırlar. Sonra buna 2 çay qaşığı un əlavә edib diqqәtlә qarışdırır vә nazik qatla su keçirməyәn kağızın üzәrinә yaxırlar. Xardalın üstündәn nazik әski ilә örtür vә һəmin tәrәfi uşağın bәdəninə qoyurlar. Xardal yaxmasını 3—5 dәqiqә (dәri qızarana qәdәr) saxlayırlar. Sonra onu götürür, qızarmış dәrini təmiz əski ilә silir vә vazelin, yaxud yağ çəkirlәr,
Ayaqlara xardal vannası. Vedrәyә 37°S-;yә qәdәr qız-dırılmış su tökülür vә içinә 1 xörәk qaşığı xardal əlavә edilir. Ayaqları vedrәyә qoyur vә uşağı һər tərəfdәn adyala bükürlәr, Vamnanı 10—15 dәqiqә edirlər. Su soyumasın deyә ona az-az isti su әlavә edirlәr. Vannanı edәndәn sonra uşağın ayağına tәmiz su gәzirir vә qurulayırlar. Sonra corab geydirib yatağa uzadırlar. Bundan sonra ayaqlara istiqac qoymaq olar.
Marqans vannaları edәrkәn marqansı әvvәlcәdәn ayrıca suda һazırlamaq lazımdır, cünki kristallar öz lәri dәridә yanğı törәdә bilər. Marqans vannası edәr kәn su açığ-çәһrayı rәnkdә olmalıdır.
Təmizləyici imalә. Tәmizlәyici imalәni qaynadılmış 28—30°S-dә su ilә edirlәr. Çağalara bir dәfәyə 1/4 stәkan, 6 aylıq uşağa 1/2 stәkan, 1 yaşlı uşağa 3/4 stәkan su yeritmәk olar. İmalә etmәmişdәn əvvəl rezin balonu ,ya qaynadır, ya da qaynar su ilə bir neçə dəfə yuyub qaynamış ilıq suyu yığır vә altından sıxıb һavanı çıxarandan sonra ucuna vazelin çәkirlәr. Uşağı sol böyrü üxtә әksi ilә örtülmüş müşәmbәnin üzәrinә uzadırlar. Sol әllә dizdәn azca qatlanmış ayaqları tutur vә sağ әllә ballonu anusa 3—4 sm dәrinliyə salıb suyu buraxırlar. Ballondakı su qurtarandan sonra onu çıxarır, sağrıları sıxıb uşağı bir müddәt belә saxlayırlar.
Soyuq qoyulması. Bәzәn һәkim xәstә uşağa soyuq qoymağı mәslәһәt görür. Bunu iki cür edirlәr: ya әskini soyuq suda isladır vә sıxıb lazımi yerə qoyur, ya da
Isitqaçın içinə buz yığıb əskiyə bükülmüş halda ağrıyan yerə qoyurlar
һәm buzu, һәm dә soyuğu fasilәlərlә qoymaq lazımdır. Yarım saat buz qoyur, yarım saatlığa götürürlәr.
Bunlar uşağa qulluğun vacib proseduralarıdır.-Sağlam uşaq böyütmәk istəyәn һәr bir ana bunlara asanlıqla yiyәlәnә bilәr.
Gəzinti, açıq һava, çimdirmә uşağı möһkәmlәndirir vә onun sağlamlığına müsbət tәsir göstәrir. Uşağı tәnәffüs yollarının kәskin xəstәliklәrindәn (zökəm, öskürәk) qorumaq üçün onu xәstәlәrin yanına qoymaq olmaz. Әgәr ana xәstәdirsә, o uşağı әmizdirərkәn ağız vә burnunu tәnzif maska ilә tutmalıdır. Uşaq xәstәləndikdә tәcili olaraq uşaq poliklinikasının һәkimini çağırmaq vә onun bütün göstәrişlәrinə әmәl etmәk lazımdır. Axı, һәm valideynlәrin, *һәm dә һәkimlәrin mәqsәdi sağlam nәsil böyütmәkdir.-
-
SÜDƏMƏR UŞAQLARIN QIDALANMASI
Giriş
Nə üçün döşlə əmizdirmə belə vacibdir?
Uşaq süd qarışıqları keyfiyyətinə görə ana südü ilə eynidirmi?
Nə üçün uşaq süd qarışıqları keyfiyyətcə pisdirlər?
Hər bir qadın döşlə əmizdirmək qabiliyyətinə malikdirmi?
Döşlə əmizdirmə belə mühüm olduğu halda , nə üçün mütəxəssislər bütün bunları bizə demirlər?
Südəmər uşaqlara çay və su lazımdırmı?
Nə vaxt uşaqlara yalnız döş südü azlıq edir?
Demək xəstə uşaqlar döş əmməni davam etməlidir?
Döşlə əmizdirilən uşaqlar azmı xəstələnirlər?
Lakin mənim rəfiqələrimin uşaqları döşlə əmizdirilməsinə baxmayaraq xəstələnirlər?
Demək döş südü dərmana bərabərdir?
İnsanlar deyir ki, stress döş südünün əmələ gəlməsini dayandırır, bəs onda belə çətin , çoxlu streslərlə zəngin olduğu zamanda biz necə döşlə əmizdirmə barəsində danışa bilərik?
Öz çəkilərinin çoxunu itirmiş qadınlar barəsində nə demək olar? Onlarda laktasiya baş verə bilərlərmi?
Bizə döşlə əmizdirmə üçün xüsusi bir qida lazımdırmı?
Qanı az olan qadınlar nə etməli? Döşlə əmizdirmə onları sonuncu qüvvələrindən məhrum etmirmi?
Kim isə mənə deyib ki, döşlə əmizdirmə hamilə olmaqdan qoruyur, bəlkə bu fikir düz deyil?
Döşlə əmizdirmə necə baş verir?
Döşləri kiçik olan və döş gilələri yastı olan qadın haqqında nədemək olar?
Siz dediniz ki, uşağın da rolu əsasdır, axı o nə edə bilər?
Nə üçün uşağın əmməsi belə vacibdir?
Uşaq südün əmələ gəlməsini necə stimulə edir?
Niyə döşə qoyulma uşaqda təbii olaraq həmişə alınmır?
Nə üçün uşaqda bu həmişə düzgün alınmır?
Siz əvvəlcə dediniz ki, əmizdirmə zamanı südün tərkibi dəyişir. Bunu aydınlaşdırmaq olmazmı?
Mən elə fikirləşirdim ki , uşağı hər iki döşlə əmizdirmək lazımdır?
Siz əvvəllər deyirdiniz ki , özünə inam çox vacibdir, ancaq bu inam hamıda yoxdur. Biz nə edə bilərik?
Mən döşlə əmizdirmə ilə bağlı problemləri olan qadınlar tanıyıram. Bu problemlərin öhdəsindən gəlmək olarmı?
Döş gilələrinin iltihabına garşı məlhəmlər barədə nə demək olar?Onları fövqəladə vəziyyət zamanı necə tapmaq olar?
Uşağın tələbatına uyğun əmizdirmək üçün mən öz şəxsi gigiyenama necə əməl edim və döşümün gilələrini necə yuyum?
Deməli mən uşağı döşə düzgün tutaramsa məndə heç vaxt döşün iltihabı olmayacaq?
Siz dediniz ki, döşlə əmizdirmə heç bir ağrı törətməməlidir. Bəs doğuşdan bir neçə gün sonradöşdə əmələ gələn bərkimə ilə nə etməli?
Siz döş axarlarının tutulmasını , irinləməni və mastiti xatırladınız. Bu xəstəliklər nə qədər yayılmışdır və onları necə müalicə etməli?
Bütün bu hadisələr in hamısı döşlə əmizdirmənin çox çətin olması haqqında təsəvvür yaradır?
Əvvəllər deyirdiniz ki , döşlə əmizdirməni tam kəsdikdən sonra onu yenidən bərpa etmək olar. Bunu necə etmək olar?
Ərzaq ilə təchizat qeyri stabil və etibarsız olur . Yaşı 6 aydan çox olan və tək döş südü yox, başqa bir qidaya ehtiyacı olan uşaqlarla nə etməli?
Yarımçıq doğulmuş və az çəkili uşaqlar barədə nə demək olar?
Mən başa düşürəm ki, niyə yarımçıq və az çəkili doğulmuş uşaqlara sağılmış süd lazımdır, lakin qadınların hamısı südü sağmağa öyrənməlidirmi?
Mən südü necə sağmalıyam?
Uşağı süni , lakin butulkasız qidalandırmaq olarmı?
Uşağı fincandan necə yedizdirmək lazımdır?
-
UŞAQLARDA DIARREYA XƏSTƏLIKLƏRININ
TƏDRIS KURSU
Giriş
Diarreyanın müalicə sxemi
Kəskin diareyaların etiologiyası və epidemiologiyası
2. Yoluxma mexanizmi və risk faktorları.
İnfeksiyanın fekal –oral yoluxması yolu.
3. Diarreya xəstəliklərində fəslilik.
4. Epidemiya və pandemiyalar.
Virus diarreyaları
Diarreyaların bakterial törədiciləri.Parazitlər ( parasites ).
Diarreyalı xəstələrin klinik müşahidəsinin prinsipləri
Oral rehidratasion terapiyanın fizioloji əsasları
Standart tərkibli ord məhlulların məqsədəuyğunluğunun əsaslandırılması
ORT-nın az effektliyi və ya ona əksgöstərişlər
Susuzlaşmanın qarşısını alan ev şəraitində hazırlanan mayelər.
Diarreya zamanı və sonra xəstələrin qidalanması.
Antibakterial və digər preparatlar
Əlavə dərman preparatlarının diarreya zamanı təyini
Diarreyanın profilaktikası.
Susuzlaşmanın klinikası və diaqnostikası
1. Həkimlərə və digər tibb işçilərinə diarreyanın düzgün müalicəsini öyrətmək
Sizi tibb müəssisəsində xəstə aparmaq keyfiyyətinin yüksəldilməsinə yönəldilmiş işə hazırlama
Diarreyalı xəstənin müalicəsi
Kəskin və persistəedici diarreya
Diarreya nə ilə qorxuludur ?
Diarreya susuzlaşmanı necə törədir?
Diarreyanın müalicəsi
Susuzlaşmanın profilaktikası
Susuzlaşmanın müalicəsi
Qidalanma
Digər müalicə
1.0 Ailə üzvlərinə ev şəraitində diarreyanın profilaktika və müalicəüsullarını öyrədin.
Diarreyanın profilaktikası haqqında əsas məlumat.
Ev şəraitində diarreyanın müalicəsinin üç üsulu.
2.0 Dehidratasiya dərəcəsini qiymətləndirin.
3.0 Digər problemlərin olub –olmadığını müəyyən edin.
Qızdırma haqda soruşun və temperaturu ölçün
4.0 Uşağı sususzlaşma dərəcəsinə uyğun olaraq müalicə edin.
Ord məhlulunu hazırlama mərhələləri.
4.2 Uyğun gələn müalicə planından istifadə edin.
3. Buraxılanları qeyd edin:
5.0 Digər xəstəliklərin –problemlərin müalicəsi
Bazunun diametrini ölçməklə qidalanma pozğunluğunun təyini.
Ağır susuzlaşması olan xəstələrin venadaxili terapiyası.
Ağır susuzlaşması olan xəstələrdə venadaxili terapiyanın aparılması.
Etioloji faktorlar və antibiotiklərə həssaslıq
-
Kiçik yaşli uşaqlarda kpi-nin ambulator müalicəsi”
Dinləyicilər üçün vəsait
KIÇIK YAŞLI UŞAQLARDA KPİ-NIN AMBULATOR MÜALICƏSI
Giriş
Kiçik yaşlı uşaqlarda KPİ-nin müalicəsi
Xəstənin vəziyyətinin qiymətləndirilməsi
KPİ-nin təsnifatı
2 aydan 5 yaşa qədər uşaqlarda xəstəliyin təsnifatı
Südəmər körpələrdə xəstəliyin təsnifatı
Müalicəyə dair tövsiyyələr
Uşaqlarda qulaq xəstəliklərinin müalicəsi
Analarla söhbət
KPİ-yə dair konkret misallar
Hospitalizasiyaya dair tövsiyələr
Əlavələr
-
Mütəxəssislər hamilə qadınlara orqanizmin müqaviməti zəiflədiyi və infeksiyalara yoluxma ehtimalı artdığı üçün çoxlu C vitamini qəbul etməyi tövsiyə edirlər.
Mütəxəssislər hamilə qadınlara orqanizmin müqaviməti zəiflədiyi və infeksiyalara yoluxma ehtimalı artdığı üçün çoxlu C vitamini qəbul etməyi tövsiyə edirlər. Bunun üçün göyərti və meyvədən daha çox istifadə etmək lazımdır. Adi halda insanlarda gündəlik C vitamini ehtiyacı 60 mq, hamilə qadınlarda isə 80-85 mq təşkil edir. C vitamini kividə 100 mq, mandarində 31 mq, ispanaqda 51 mq, portağalda 50 mq, vəzəridə 87 mq, qreypfrutda isə 38 mq-dir. Ona görə də bu məhsullardan daha çox istifadə etmək məsləhətdir.
-
Hamiləlik zamanı qadının bədəni ikiqat təsirə məruz qaldıÄ?ı üçün onun şəxsi gigiyenası böyük əhəmiyyət kəsb edir.
Â? gündə 1-2 dəfə duş qəbul etmək, əgər belə imkan yoxdursa, bədəni ev temperaturunda olan suda isladılmış dəsmalla silmək;
Â? gündə iki dəfə xarici cinsiyyət üzvlərini ilıq su və sabunla yumaq; (şırınqa etmədən!)
Â? hər gün 20-22 ºC temperaturda 5-10 dəqiqədən başlayaraq, 20-30 dəqiqəyə qədər catdırmaqla hava vannaları qəbul etmək. Yayda gün vannaları, qışda və payızda isə ultrabənövşəyi şüalanma çox xeyirlidir;
Â? döş vəzləri üçün alt paltarı rahat, düzgün ölçülü və təbii parçadan olmalıdır;
Â? geyim rahat olmalı, döş qəfəsinə, qarna və ayaqlara təzyiq göstərməməlidir;
Â? ayaqqabının dabanı enli və alçaq olmalıdır;
Â? 7 aydan sonra dərinin həddən artıq dartılmanın qarşısını almaq üçün xüsusi bandac taxmaq lazımdır;
Â? havası təmiz otaqda gündə 8-9 saat yatmaq;
Â? aÄ?ırlıq qaldırmaq, kəskin hərəkətlər etmək olmaz;
Â? emosional streslərə yol verməyin;
Â? siqaret çəkilən otaqda olmayın, özünüz də siqaretdən imtina edin. Yaddan çıxarmayın ki, siqaret çəkən anaların körpələri az çəkili, zəif olur və onlarda süd yarnma pozulur;
Â? alkohollu içkilər qəbul etməyin;
Â? gündə 2 saatdan az olmayarq təmiz havada olmaq, çox hərəkət etmək;
Â? ilk 3 ay və son 2 ay ərzində cinsi əlaqədə olmayın. Bu cinsi yolla keçən infeksiyalara yoluxmanın, düşüklərin və vaxtından əvəl doÄ?uşların qarşısını ala bilər;
Â? hamiləlik dövrünə uyÄ?un idman hərəkətlərini yerinə yetirmək
-
Hamiləlik zamanı əsas diqqəti qarın cəlb. Uşaq gün-gündən böyüyür və get-gedə rahatlıq üçün ona daha çox ərazi tələb olunur. Lakin onun üçün rahat beşik hesab olunan qarın anaya bir çox naraharlıqlar yaradır.
Qarın nahiyyəsinin dərisində yaranan dartılmalar və ya striyalar köndələn və qırmızı rəngdə olur. Bir qayda olaraq, onlar hamiləliyin son aylarında yaranır. DoÄ?uşdan sonra onlar aÄ?-gümüşü rəngə çalır və bir qədər qısalır.
Deyilənə görə bu striyaların qarşısını almaq üçün bir sıra metodlar mövcuddur. Lakin onların heç biri yüz faiz müsbət nəticə vermir. Bir sıra krem və losyonların tətbiqi də kömək eləmir, çünki, bu striyaların yaranması da hormonal dəyişikliklərlə əlaqədardır və onların yaranması genetik hesab olunur. Odur ki, bəzi adamlarda striyalar tez bir zamanda sürətlə artır, digərlərində isə çox az hiss olunur.
Bəzi həkimlər öz təcrübələrinə arxalanaraq, bədən çəkisini azaltmaqla striyaların əmələ gəlməsinin qarşısını almaq mümkün olduÄ?unu iddia edirlər. Həmçinin tərkibində meyvə turşuları olan qidalandırıcı kremlərdən istifadə qadınlarda striyalar yaransa da, dəri doÄ?uşdan sonra daha tez bərpa olunur. Belə kremləri göbəkətrafı, qasıq və bədənin yan tərəflərinə sürtmək lazındır. Yüngül massac edərək dəriyə yeritdiyiniz krem, buynuzlaşmış hüceyrələrin kənar edilməsinə, yeni hüceyrələrin daha tez yaranmasına kömək edir. Kremlər dəriyə təsir edərək, onun turqorunu yüksəldir, dərinin oksigenlə təchizatını yaxşılaşdırır, qan dövranını gücləndirir. Belə massac hər gün 5-10 dəqiqə müddətində, xüsusi ilə son aylarda aprılmalıdır.
Çox vaxt hamiləlik zamanı dəridə piqment ləkələri yaranır, çalışın günün altında olmayın, dərinizi xiyar və cəfəri losyonu ilə silin.
Əgər qarın nahiyyəsində tük örtüyü artmışdırsa, qoy bu Sizi qorxutmasın. Bu ancaq Sizin körpənizin böyüməsini göstərən bir əlamətdir: onun böyrəküstü vəziləri androgenlər Â? kişi cinsi hormonları ifraz etməyə başlamışdır. Bu tükləri kənar etmək üçün elektrodepilyasiya və mumla depilyasiya tətbiq etməyin, çünki, bu qarında aÄ?rı və vəziyyətin aÄ?ırlaşmasına səbəb ola bilər. Krem-depilyatorlardan, 3%-li hidrogen Â? peroksiddən istifadə edə bilərsiniz.
Yaddan çıxarmayın ki, geyindiyiniz paltarlar rahat olmalıdır. Indi xüsusi dükanlarda bütün tələblərə cavab verən xüsusi geyimlər ala bilərsiniz.
Çalışın kəmər taxmayın, yubka və şalvarınız çəkməli olsun, sarafan və kombinezonlar da Sizin üçün rahat olacaq. Xüsusi corablar geyinin, korset və qrasiyalardan imtina edin, 4-5 ayından başlayarq isə, bandacdan istifadə etməyə başlayın.
-
Hamiləlik dövründə siqaret çəkmə, alkohollu içkilərin qəbulu, dərman və kofein tipli maddələrin qəbulu məhdudlaşdırılmalıdır. Ilk növbədə bu siqaret çəkəməyə aiddir.
Siqaret çəkən qadınlar öz körpələrini təhlükələrə məruz qoyurlar. Bundan başqa, əgər hamiləlik zamanı hər hansı bir hadisə baş
verərsə, belə qadınlar özlərini təqsirkar bilirlər. Siqaret körpə üçün böyük risqdir, dölün inkişafı ləngiyir, düşük və hamiləliyin donması təhlükəsi yaranır.
Alkoholun istifadə olunmasının zərəri siqaret çəkmə qədər müəyyən deyil, lakin bu maddənin hansı miqdarda qəbul oluna bilməsi də sual altındadır. Iakin alkoholun qəbul olunmasının da nəticəsi hamiləliyin donması, düşük, dölün inkişafının zəifləməsi, anadangəlmə eybəcərliklər və uşaqda davranış pozulmaları ola bilər.
Siz həftədə bir dəfə təqribən bir badə zəif çaxır içə bilərsiniz. Lakin bu az miqdar tez-tez təkrar olunarsa, bunun dölə ziyanı ola bilər.
Dərman maddələrinin qəbulu da həmçinin, əks göstərişlər siyahısına daxildir. Bir neçə faktorun mənfi təsiri dəqiq olaraq müəyyənləşdirilmişdir, bunlara məxmərək xəstəliyi, dərman maddələrindən talomid və radioaktiv şüalanma aidir. Bütün digər faktor və maddələr də şübhə altındadır. Ona görə də mütləq müraciət etdiyiniz bütün həkimlərə hamilə olduÄ?unuzu söyləməlisiniz. Əgər artıq hər hansı bir dərman maddəsini qəbul edirsinizsə, bu barədə də həkiminizə deməlisiniz, çünki, bəzi maddələrin kombinasiyaları da mənfi təsir göstərə bilər.
Bir sıra maddələr var ki, onlar təhlükəli sayılmasalar da, dölə təsir edə bilərlər. Bu maddələrin başında kofein durur. Gün ərzində qəbul etdiyiniz 8 və daha artıq fincan qəhvə və ya çay, koka-kola düşük təhlükəsi və döldə normadan kənar halların yaranmasına səbəb ola bilər.
-
Ã?ox baxt insanları aşaÄ?ıdakı suallar narahat edir:
Â? Gələcək uşaÄ?ın nə dərəcədə saÄ?lam olacaÄ?ını əvvəlcədən müəyyən etmək olarmı?
Â? UşaÄ?ın saÄ?lamlıÄ?ına təsir edən patologiyalar hansılardır?
Â? Irsiyyətin nəzəri cəhətdən təyin olunması nə qədər həqiqətə uyÄ?undur?
Bütün bu suallara tam cavab almaq üçün tibbi-genetik məsləhətdən keçmək lazımdır. Bu məsləhətin məqsədi Â? dünyaya yeni insan övladı gətirməyi planlaşdıran ailə üzvlərini əvvəlcədən gələcək körpənin nə dərəcədə saÄ?lam və ya nə dərəcədə xəstə ola biləcəyini aydınlaşdırmaqdır.
Hazırda Mendel qanunları ilə nəsildən Â? nəslə ötürülən xəstəliklərin sayı bir neçə minə çatır. Hər il də yeni Â? yeni xəstəliklər kəşf olunur. Bu səbəbdən kiminsə orqanizmində bütün bu xəstəlikləri kodlaşdıran genlərin müəyyənləşdirilməsi hətta nəzəri olaraq, belə mümkün deyil. Ona görə də genetika ilə məşÄ?ul olan alim, sanki mümkün ola bilən halları seçir. Lakin, buna baxmayaraq, mümkün risk dərəcəsini az Â? cox bilmək planlaşdırılan hamiləlik üçün, dölün inkişaf səviyyəsini və genotipini aydınlaşdırmaq üçün vacibdir. Genetikada Â?ümumi populyasiya risqiÂ? kimi bir anlayış var. Həkim Â? genetik məsləhət zamanı Sizə verə biləcəyi ən ətraflı məlumat bundan ibarət olacaq. Irsi xəstəlikləri olmayan və saÄ?lamlıq vəziyyəti adi olan ailə cutlərinin orta rəqəmini ifadə edən sayda ailələrdə anadangəlmə və ya irsi patologiyaların yaranma risqi mövcuddur. Çmumi populysiya risqinin faizi 5%-dən yuxarı deyil.
Tibbi Â? genetik məsləhət zamanı istifadə olunan ikinci anlayış Â? risqin qiymətidir. Risq faizinin böyüklüyündən asılı olmayaraq, onun qiyməti dəyişik ola bilər.
Bir bənzətmə ilə aydınlaşdırmaÄ?a çalışaq. Məsələn, Sizin elektrik qatarına gecikmə gümanınızın faizlə ifadəsi 5%-dir. Bu çox kiçik faizdir, həm də bu hadisənin əhəmiyyəti həyat üçün o qədər də böyük deyil. Deməli həm risq faizi, həm də onun qiyməti yüksək deyil. Lakin Sizin uçacaÄ?ınız təyyarənin qəzaya uÄ?rama risqi 5% olarsa, bu o qədər də kiçik rəqəm deyil, həmçinin, bu hədisənin həyat üçün təhlükəsi böyük olduÄ?u üçün, risqin qiyməti də yüksəlir. Eyni şəkildə genetik xəstəliklərin də yaranma risqinin və bu risqin qiymətinin nisbətini müəyyən etmək olar.
Yaxşı olardı ki, həkim-genetiklə görüşərkən, Sizin aşaÄ?ıdakı bilgiləriniz olsun. Bu, məsləhətin daha məhsuldar keçməsinə kömək edə bilər:
1.Qan qohumlarınızın sayı. Valideynlərinizdən və nənə, babalarınızdan neçə nəfər bacı və qardaşlarının, dayı və xalalarının, dayı usaqları, xala uşaqlarının, əmiqızı və əmi oÄ?lanlarının olmasını soruşun. Bu məlumat həm gələcək ananın, həm də gələcək atanın qohumları barədə olmalıdır. Nəsildə olan nə qədər çox qohum əhatə olunarsa, irsiyyətinizinin genetik qiymətləndirilməsi daha dəqiq olar.
2.Yuxarıda adları çəkilən qohumlardan hər hansında sonsuzluq, ölü uşaÄ?ın doÄ?ulması, 3-dən artıq uşaq düşürmələr, uşaqlarda erkən ölüm, istənilən səbəbdən yaranan əlillik, aÄ?ıldan kəmlik, anadangəlmə eybəcərliklər, psixi xəstəliklər və s.
3.Tibbi sənədləriniz: poliklinikada olan dispanser müşahidə kartı, xəstəxanada yatmısınızsa, xəstəlik tatixindən çıxarılış, arayışlar, mütəxəssislərin verdiyi müayinə nəticələri və s. Bütün bunlar genetik məsləhətin daha obyektiv keçməsinə kömək edəcək
-
Hamiləliyin diaqnostikası demək olar ki, insan cəmiyyəti ilə yanaşı inkişaf etmişdir. Bu günki gündə hamiləlik diaqnozu, qadının sorÄ?u-sualı, həkimin müayisi və USM əsasında qoyulur. AşaÄ?ıdakı əlamətlər hamiləliyə şübhə yaradan, hər hamiləlikdə yaranmamasına baxmayaraq, diaqnostik əhəmiyyət kəsb edən əlamətlər sırasına daxildir:
A.Dispepsiya əlamətləri, xəncərvari çıxıntı altında aÄ?ırlıq hissinin yaranması, tüpürcək ifrazının artması, ürəkbulanma, səhər acqarnına qusma, iştahanın dəyişməsi və ya bəzi növ qida məhsullarına (məs: ət məhsullarına) ikrah hissinin yaranması, kəskin və turş qidalara hərislik, qəbzlik, yeməli olmayan madələrə - əhəng, təbaşir, gil və s.- hərislik.
B.Sinir sisteminin və psixi sferanın funksional pozulmaları: yüngül sinir qıcıqlanması, eşitmə və qoxubilmə qabiliyyətinin güclənməsi, kövrəklik, özünə qapanma;
C. Maddələr mübadiləsində dəyişikliklər, dərialtı piy təbəqəsinin artması, döş giləsinin və gilətrafı nahiyyənin, aÄ? xəttin və bəzən üz nahiyyəsinin piqmentasiyası;
D.Hamiləlik zolaqlarının (çapıqların) yaranması.
Bütün bu əlamətlər hamilə qadınlarda rast gəlinir, lakin hər zaman hamiləliklə əlaqədar deyil, ona görə də onlar təqribi əlamətlər adlanır.
Hamiləliyin dəqiq əlamətlərinə aiddir:
A.saÄ?lam, müntəzəm cinsi əlaqədə olan, döllənmə mümkün olduÄ?u yaş dövründə olan qadında aybaşının kəsilməsi;
B. durÄ?unluq əlamətləri: uşaqlıq yolu girişinin, divarlarının və uşaqlıq boynunun uşaqlıq yolu hissəsinin göyərmsi. UşaqlıÄ?ın ölçülərinin gecikmə müddətinə uyÄ?un olaraq böyüməsi, konsistensiyasının və formasının dəyişməsi;
C.süd vəzilərinin sərtləşməsi və molozivonun yaranması
-
Analığa hazırlıq hamiləlikdən çox əvvəl başlayır. Əslində bu hazırlıq hələ uşaqlıqdan başlamalı, arasıkəsilmədən hamiləliyə doğuşa və analığa və atalığa hazırlıq şəklində davam etməlidir.
Hamiləlik baş verməzdən əvvəl bir çox hazırlıqlar aparılmalıdır. Döllənmədən əvvəl Sizin sağlamlıq vəziyyətinizin normal olması çox vacibdir. Bu, körpənin inkişafı üçün, xüsusilə də ilk bir neçə həftə ərzində, daha yaxşı şəraitin yaranmasına kömək edər.
Sağlamlaşma prosesinə planlaşdırılmış hamiləliyə 3-4 ay (hətta daha erkən) qalmış başlamaq lazımdır. O zaman həkim Sizin fərdi xüsusiyyətlərinizi daha yaxından öyrənər və onun bu baxımdan təyin etdiyi profilaktik üsullar daha gözəl nəticələr verər.
Əgər bunu əvvəlcədən etməmisinizsə,elə indi başlayın.Aşağıda Sizin karınıza gələ bilən bir neçə universal məsləhət verilmişdir:
Mümkün qədər yaşayış tərzinizi sağlamlaşdırın ? alkohol və tütündən imtina etsəniz yaxşıdır. Yadda saxlayın ki, hətta passiv siqaret çəkmə belə dölə ziyan vura bilər (ona görə ailə üzvlərinizdən siqaret çəkən varsa, bunu açiq havada etsə, yaxşı olar)
Döllənməyə qarşı olan dərmanların qəbulunu nəzərdə tutulan hamiləlikdən 3-4 ay əvvəl dayandırmaq lazımdır. Istənilən preparatın qəbulu həkimlə məsələt olunmalıdır.
Rentgen müayinələrə də, xüsusilə qarın və çanaq boşlüğü orqanlarına, diqqətli olmaq lazımdır.
Sağlamlığınızı qoruyun ? infeksion xəstəliklərlə yoluxma ehtimalını mümkün qədər azaldın (məcələn, məxmərək və ya KRX). Əgər Sizinlə birlikdə yaşayan ailə üzvlərinizdə zökəm əlamətləri əmələ gəlibsə, həm onlara, həm də öznüzə tənzif maska taxın. Burnunuza interferon tökmək və ya oksalin məlhəmi sürtmək də yaxşı nəticə verə bilər.
Ancaq müsbət emosiyalar qəbul etməyə çalışın Siz çox Mühüm İşin yerinə yetirilməsinə hazırlaşırsınız. Digər problemlərin həllini müvəqqəti olaraq bir kənara qoyun. Bu dövrdə keçirdiyiniz stress körpənizə heç də xeyrli olmayacaq.
Əgər təhsilinizi və ya işinizi davam etdirirsinizsə, fəaliyətinizi və əmək şəraitinizi gələcək körpənizə olan təsiri baxımından nəzərdən keçirin (radiasiya, elektomaqnit təsirlər, dərman və digər kimyəvi maddələrlə təmas).
Əgər Siz ev heyvaları saxlamaq fikrinə düşmüsünüzsə, bu dövr o qədər də uyğun deyil. Bir çox pişiklər və itlər toksoplazmoz infeksiyası ilə yoluxmuş olurlar. Bu xəstəliyin törədicisi hamilə qadının orqanizminə daxil olarsa, ilk növbədə ananın xəstələnməsinə və sonra döldə genetik defektlətin, orqan və toxumaların zədələnməsnə səbəb ola bilər.
Həmçinin itlərin bir sıra xəstəlikləri var ki, insanlar da bu xəstəliklərlə yoluxa bilərlər. Ev heyvanına düzgün qulluq etməklə, bir sıra təhlükələri aradan qaldırmaq olar. Itləri vaxtında və düzgün peyvənd etmək lazımdır (xüsusilə, leptospiroza və quduzluğa qarşı).
Hamilələr üçün nəzərdə tutlmuş vitamin preparatları əldə edin və onları qəbul etməyə başlayın. Əsas məsələ odur ki, bu preparatların tərkibində 4 mq-dan az olmayaraq fol turşusu olsun. Hamiləlikdən 3 ay əvvəl və sonrakı 12 həftə ərzində qəbul olunan məhz bu vitamin, dölü bir sıra anadangəlmə defektlərdən qoruyur.
Artıq indidən pəhrizə riayət etməyə çalışın ? sizin qidanız kifayət qədər və lazımi inqridiyentlərlə zəngin olmalıdır.
Çay və qəhvə qəbulunu azaldın. Həmçinin şokolad və koka-kolaya da çox aludə olmayın.
Əgər planlaşdırdığınız hamiləliyin ilk 4 -6 həftəsi yazın sonu ? yayın əvvəlinə düşürsə, çalışın qidanızda qışdan qalan kartofu az istifadə edin. Bu məhsulun tərkib hissələri körpənizdə anadangəlmə qüsurların yaranmasına səbəb ola bilər.
Həkim ? mütəxəssislərin müayinəsindən keçmək üçün vaxt ayırın. Əgər sağlamlığınızda bir problem varsa (məsələn, xroniki, həmçinin infeksion xəstlik), həkim nə zaman və necə müalicə aparmaq barədə məsləhət verə bilər.
Hamiləliyin təsdiq olunmasi
Bu məsləhətləri bütün hamiləlik boyunca yadda saxlamaq laımdır, amma xüsusilə ilk 12 ay ərzindədaha dəqiq riayət etmək lazımdır.
Əvvələr qadınlar hamiləliyin olub-olmamasını öz əhvallarında baş verən dəyişikliklərlə təyin edirdilər. Aybaşının olmaması, tez yorulma, döş vəzilərinin dəyişməsi, ürək bulanma və s. hamiləliyi təsdiq edən yeganə əlamətlər idi. Qarın nahiyyəsinin böyüməsi son və tam təsdiq kimi qəbul olunurdu.
Hal-hazırda qadınlar öz hissiyyatlarına az güvənir və hamiləliyi təsdiq etmək üçün daha çox tibbi testlərə müraciət edirlər.
Sidik vasitəsi ilə aparılan testlər, adətən, son aybaşıdan altı həftə sonra istifadə olunur. Yuksək effektifliyə malik test hesab olunmasına baxmayaraq, burada da bəzən yanlış nəticə alına bilər. Bu zaman bir sıra suallar meydana çıxa bilər: ?Mənə nə isə olub?!?, ?Niyə mənim ürəyim bulanır və mən çox tez yoruluram??. ?Yəqin ki, mən xəstələnmişəm!?.
Son aybaşıdan sora 6 həfətəyə qədər qanın analizi də informativ ola bilər... lakin bu barədə bir qədər sonra.
Search Engine Optimization by vBSEO 3.6.1 ©2011, Crawlability, Inc.