QARACİYƏR

Qaraciyəri çox inkişaf etmiş bir laboratoriyaya bənzədə bilərik. Hər bir hüceyrə minlərlə həssas əməliyyatı edə bilən öz başına bir laboratoriyadır. Elə əməliyyatlar edilər ki günümüz texnologiyası ilə təqlid edilə bilməyən əməliyyatlardır bunlar. Və maraqlı olan nöqtə, bunların heç birindən son 50 il əvvəlinə qədər insanların heç xəbəri də idi. Kosmos texnologiyasının laboratoriyalarda və tibb sahəsində istifadə edilməyə başlaması ilə birlikdə insan bədəninə aid bu sirlər tək-tək başa düşülməyə başlamışdır. Bu o deməkdir ki, minlərlə illik insan nəsli təxminimizin üstündə, sonsuz məlumata sahib olan Allah, bütün bunları yaratmışdır və hər an yaratmağa davam etməkdədir. Hər şeyin məlumatı Öz qatında olan Allah üçün bu yaradış əlbəttə ki çox asandır. Ancaq bizim kimi yaradılanlar üçün isə əlimizdən gələn tək şey ; Allahı təqdir etmək və ONU tərifləmək. Bu onun üçündür ki, Allahın yaratdıqlarından bir neçəsini araşdırmaq da ONA olan sevgimizin, qorxumuzun və heyranlığımızın artması üçün kifayətdir. Bu yazımızda da Allahın yaratdığı minlərlə hüceyrədən ibarət olan qaraciyəridən söhbət açacağıq. Ancaq bilməlisiniz ki, qaraciyərdə meydana gələn kimyəvi əməliyyatlar hələ ən müasir laboratoriyalarda da təqlid edilə bilməməkdədir.

Yediyimiz yeməklər bağırsaqlarımızdan buradakı hüceyrələr tərəfindən əmilər. Bu hüceyrələr yağı, karbonhidratı və zülalı qablaşdıraraq yanlarındakı qan damarlarına paylayarlar. Bu damarlar bu qida paketlərini başqa heç bir yerə dövr etmədən dərhal qaraciyərə çatdırarlar. Qaraciyər hüceyrələri özlərinə çatdırılan bu paketləri açıb, içlərindəki xammalları həll edər. Bu xammalların həll edilməsi lazımdır, çünki bədəni meydana gətirən hüceyrələr tərəfindən istifadə edilə bilən vəziyyətə gətirilmələri lazımdır. Əks halda birbaşa dövrana buraxılmaları halında heç bir cürə istifadə edilə bilməyəcəklər, böyük kütlələri səbəbiylə kılcal damarları belə tıxaya biləcəklər.

Karbonhidrat maddələr mübadiləsisi

Yediyimiz bir çox qida da şəkər olur. Amma fərqli kimyəvi strukturlardadır bu şəkərlər. Məsələn meyvələrdəki şəkər. Ancaq hüceyrələrimiz yalnız glükoza deyilən kimyəvi quruluşdakı şəkəri istifadə edə bilər mexanizmlərə sahibdirlər. Bu o səbəblədir ki, qaraciyər hüceyrələri bu fərqli şəkərləri istifadə halına yəni glükozaya çevirərlər. Artıq hüceyrələr qan ilə özlərinə çatdırılan glükoza halındakı şəkəri rahatlıqla istifadə edə bilərlər. Qaraciyər qan şəkərimizin sabit səviyyədə qalmasını da təmin edir. Bu, çox həyati bir funksiyadır. Qandakı çox miqdardakı şəkəri qaraciyər hüceyrələri dərhal glikojen olaraq anbarlarlar. Bu yığılmış haldakı şəkər əgər aç qalsaq və qan şəkərimiz düşsə dərhal idarəli şəkildə təkrar şəkərə çevrilər və qana buraxılar. Yəni bədənimiz bu anbardan faydalanar. Bu yığma əməliyyatı olmasa və ya hər hansı bir gecikmə olsa əvvəl huşunu itirib, sonra da komaya girib ölə bilərik. Qaraciyər yaşamağımız üçün lazım olduqdada zülalları belə glükozaya çevirə bilməkdədir. Bir insanın qaraciyəri bu nizamlamağı etməzsə, unlu məmullar, yəni karbonhidrattan zəngin bir yemək yedikdən dərhal sonra qan şəkərimiz 3 qat çox səviyyəyə çıxacaq. Ki bu da şəkər koması ilə nəticələnər. Bu şəkildə qaraciyər hüceyrələrinin hər biri öz içində müstəqil olaraq bu həssas laboratoriya əməliyyatlarını yerinə yetirər. Bu o deməkdir ki bir duz dənəsindən daha kiçik bir hüceyrə, bizim həyatda qalmamızı təmin edən texnologiyavə üstün bir laboratoriya fəaliyyəti göstərməkdədir.


Yağ maddələr mübadiləsi

Bir qaraciyər hüceyrəsi zülalı və yağı lazım olduğunda şəkərə çevirə bilmək bacariğına sahibdir. Yəni enerjiyə ehtiyac olduğu zaman bu kompleks kimyəvi molekullar istifadə edilə bilən enerji halına çevrilməkdədir. Əksinə vəziyyətdə, yəni enerjinin istifadə edilmədiyi halda isə, şəkərlər və zülal çoxu dərhal yağa çevrilər. Yağ hər hüceyrədə uzun zaman saxlanıla bilən enerji stoğudur. Yəni hüceyrə şəkəri hazır olaraq tapa bilmədiyində yağı yanacaqdır. Qaraciyər kolestrol çıxarar. Bu istehsalın %80i dərhal öd duzlarına çevrilər. Bildiyimiz kimi öd duzları bağırsağın içinə buraxılar. Bu öd duzları bağırsaqdakı qidaları kimyəvi göndər parçalarlar və burada əmiləm vəzifəsini yerinə yetirən əmici hüceyrələr tərəfindən əmilmələrini hazırlayarlar. Bu o deməkdir ki, qaraciyər hüceyrəsi özünə çatdırılacaq olan qidanın əvvəlki halında da xəbərdar və kimyəvi emilimini çox çox əvvəldən proqramlaşdırmaqdadır. Mikroskopik qaraciyər hüceyrəsi məğlub yeyilən qidaların kimyəvi tərkibini bilməlidir ki, bu molekulları parçalaya biləcək düsturlar çıxara bilsin. Hüceyrənin bunu öz başına etdiyi ağla sığmaz bir iddiadır. Onsuzda daha irəli araşdırmalar göstərmişdir ki, hüceyrə yalnız nüvəsində, DNT şifrəsində yazılı əmrləri yerinə yetirməkdədir. Yəni çöldən, digər hüceyrələrdən bir məlumat axını yoxdur.Hətta ilk yaranan hüceyrədə də bir qaraciyər hüceyrəsinin hansı kimyəvi komponentləri, necə çıxarması lazım olduğu onun DNTində yazılıdır. Bununla birlikdə yağın qaraciyər hüceyrəsi tərəfindən həll olunmuş halı olan lipidler və kolestrol bütün hüceyrələrin pərdələrini meydana gətirərlər. Pərdəsi olmayan bir hüceyrə bir bütöv ola bilməyəcəyindən, sərhədləri olmayacağından ötrü dağılıb yox olmağa məhkumdur. Buna görə qaraciyər hüceyrəsinin başqa bir həyati vəzifəsini daha görmüş oluruq. Şübhəsiz ki hər şeyi bilən, hər biri duz dənəsindən daha kiçik qaraciyər hüceyrələrini yaradan, onları bənzərsiz bir nizam içində işlədən Allahdır.

Zülal Maddələr mübadiləsisi

Zülal maddələr mübadiləsisi çox əhəmiyyətli bir yerə malikdir insan bədənində. Bu maddələr mübadiləsi işləməsə ancaq bir neçə gün dözə bilərik. Törə yaradılması bunlardan biridir. Bağırsaqda həzmə köməkçi olan bakteriyalar olduğunu bilirsiniz. Bu bakteriyalar davamlı olaraq amonyum çıxararlar. Bağırsaqdan əmilmək məcburiyyətində qalan bu Amonyum, qan ilə qaraciyərə çatdırılar. Qaraciyər hüceyrəsi yenə təqlidi qeyri-mümkün bir ardıcıl kimyəvi əməliyyatla, amonyumu bədənə zərərsiz hala törəyə çevirər. Bu əməliyyat edilməsə ya da unudulsa, qanımızdakı amonyum sürətlə artacaq və bizi komaya soxacaq. Amma heç vaxt unudulmaz. Çünki qaraciyər hüceyrəsində, nə vaxt amonyum molekulu ilə qarşılaşsa dərhal onu törəyə çevirməsinə dair əmr nüvəsində yazılıdır. Və bunu necə etməsi lazım olduğu da detalları ilə birlikdə düsturlarla təsvir edilmişdir; yenə heç bir laboratoriyada təqlid edilə bilməyəcək texniki həssaslıqda. Bağırsaqdan gələn bu amonyumun ürəyə və oradan da bütün bədənə nasosla vurulmaması üçün əvvəl qaraciyərdə bu vəziyyətdə zərərsiz hala gətirilməsi planlanmışdır. Bunun üçün bağırsaqlardan toplanan qanın əvvəl şübhəsiz qaraciyərə getməsi təmin edilər. Yəni tək bir damar belə bu qanı qaraciyəri unudaraq ürəyə çatdırmaz. Əks halda dövranda yavaş yavaş artan amonyum miqdarı yenə komaya səbəb olacaq. Qaraciyər hüceyrələri plazma zülalları deyilən yenə çox həyati zülalları çıxararlar. Bu zülallar qan dövranında mövcuddur. Bunlar ona görədir ki qan damarlardan sızıb toxulara qaçmaz, damarların içində qalar. Çünki bu xüsusi plazma zülalları damarların divarındakı kiçik deşikləri bağlayarlar və qanın serumu yəni maye halı daxil heç bir şeyin toxulara keçməsinə icazə verməzlər. Bu zülallar bir toxumadan başqa bir toxuya daşınması lazım olan hər hansı bir kimyəvi molekulu daşımaqla da vəzifəlidirlər. Yəni çıxarıldığı yerdən sifariş verildiyi yerə çatana qədər bu molekulun qan axınında hər hansı bir şəkildə zərər görməməsini və ya təsirini itirməməsini təmin edərlər. Bu funksiya insan bədəninin normal funksiyasında çox əhəmiyyətlidir. Plazma zülallarının hər hansı bir şəkildə azalması vəziyyətində, qaraciyər dərhal bölünərək çoxalmağa başlarlar. Beləcə artıq daha çox ədəddə hüceyrə daha qısa müddətdə zülal miqdarını olması lazım olan səviyyəyə gətirəcəklər. Vitaminlərin yığılması Qaraciyər hüceyrələri digər bədən hüceyrələrinin kimyəvi bir çox əməliyyatda ehtiyacı olan bəzi vitaminləri də yığma vəzifəsini boynuna götürər. Bunun ən/en bilinən nümunəs(n)i A vitaminidir. Qaraciyərimizdə bizə 1-2 il qədər çatacaq miqdarda A vitamini yığıla bilməkdədir. D vitamini və B12 vitaminləri isə 3-4 ay çatacaq qədər yığılarlar. Laxtalanma Faktorlarının İstehsalı Qanın laxtalanmasının nə qədər əhəmiyyətli bir hadisə olduğunu hər kəs bilər. Qan laxtalanmasa ən kiçik bir kəsikdən bütün qanımız axıb gedəcək. Bunun üçündür ki, yenə bir qaraciyər hüceyrəsi 15 növ qədər laxtalanma faktoru çıxarar. Bu xüsusiləşmiş zülallar bir qanama anında bir-birləriylə sırasıyla reaksiyalara girərək laxtalanmağı təmin edərlər. Bu çox detallı izah edilməsi lazım olan bir mövzudur. Aydın ola bilməsi üçün bir proqramı sırf laxtalanma mövzusuna ayırmaq lazım olacaq. Burada ifadə etməmiz lazım olan nöqtə, qaraciyər hüceyrəsi tərəfindən 15 qədər hansı zülalın digərini necə təsir edib reaksiyaya soxacağı bilinə bilməz. Daha sonra ortaya çıxan nəticənin laxtalanma kimi həssas və ağıl məhsulu bir nəticəyə səbəb olması isə bütün bədənin ağılımızın sərhədlərini çox çox aşan bir təşkilatla ayaqda qaldığını bizə dəlillər/sübut edər. Dəmir Yığılması Dəmir bədən üçün çox qiymətli bir elementdir. Qan hüceyrələri ilə bədəndə oksigeni daşıyan molekul da dəmirdir. Qan dövranındakı dəmir miqdarı ehtiyacın üzəri səviyyəyə çıxdığında qaraciyərdə yığılar. Yaxşı bu necə olmaqdadır? Qaraciyər hüceyrələrinin içində ehtiyac çoxu dəmiri bağlayıb yığmaq üçün apoferritin adlı xüsusi bir zülal hazır oldurular. Bu, çox ağıllı bir mexanizmdir. Bədəndə təkrar dəmir ehtiyacı baş göstərdiyində apoferritin bağlamış olduğu dəmiri yavaşca qana geri buraxar. Beləcə ehtiyac çoxu dəmir atılmamış və zamanı gəlincə təkrar istifadə edilə bilmişdir.

Hormonlar və Dərmanlayarın Dağıtması və Aradan qaldırılması Bədənimizdə çıxarılan bir çox hormon vardır.
Bunlar toxuların bir-birləri arasında xəbərləşməsini və koordinasiyasını təmin edərlər. Amma bu molekulların işləri bitdiyində, vəzifələrini tamamladıqlarında ortadan qaldırılmaları lazımdır. Əks halda bir toxu illərcə eyni molekul tərəfindən xəbərdar ediləcək. Çünki hormonlar bədənin tarazlığını qısa ara tarazlıqda tutmaq üçün çıxarılarlar. İşdə buna görə qaraciyər hüceyrəsi özünə qanla çatan hər hormonu müəyyən nisbətdə parçalar. Beləcə dövrandakı təsirli hormon zaman keçdikcə yavaş yavaş ortadan qaldırılar. Bunun kimi bütün dərmanlayar və xarici kimyəvi molekullar da bu parçalama əməliyyatına tabe olar .

XÜLASƏ

Bura qədər izah etdiyimiz bütün kimyəvi əməliyyatlar tək bir qaraciyər hüceyrəsində edilməkdə olan əməliyyatlardır. Bu hüceyrə molekullar üzərində oynamaqdadır. O molekulun bir atomunu götürüb dəyişdirə bilir. Yəni bir kimyəvi maddəni istədiyi başqa bir maddəyə rahatlıqla çevirə bilir. Günümüz kimya məlumatının kəşf etdiyi qədəridir bu bildiklərimiz. Hər keçən gün yeni bir xüsusiyyəti daha aydın olmaqdadır bu hüceyrənin. Və nə qədər istənsə də bu mikroskopik hüceyrənin bacardığı şəkildə işləyər bir laboratoriya səviyyəsinə çatıla bilməməkdədir. Bu hüceyrə bu günə qədər kəşf edilmiş 500 qədər kimyəvi əməliyyatı etməkdədir. Digər trilyonlarca hüceyrənin yaşaması üçün lazımlıdır bu əməliyyatlar. Və bu hüceyrə etdiklərindən heç xəbəri olmadan, yalnız DNTində yazılı əmrləri yerinə yetirər. Həyat bu şəkildə mümkündür. Bu həssas, həyati mexanizmlərin təsadüfən meydana gəldiyini iddia etmək isə, ağıl və məntiq xarici bir rəftar olacaq. Hələ hələ bu mövzuda mütəxəssisləşmiş hər hansı bir elm adamı hələ təsadüfdən bəhs edə bilirsə, bu, ya düşünmə qabiliyyətindən məhrum olduğunu ya da bilə-bilə həqiqəti görməməzlikdən gəlib yalan danışdığını göstərər. Çünki qarşımızda mükəmməl idarə olunan trilyonlarca hüceyrə vardır. Bu nümunəsi olmayan bir təşkilatdır. Diqqət yetirin, bu izah edilən üstün mexanizmlər tək bir insanda deyil, keçmişdə yaşamış bütün insanlarda və hələ də bu anda dünya üzərində yaşamaqda olan 6 milyard insanda qüsursuz olaraq idarə olunmaqdadır. Belə bir təşkilatın qüsursuz işləməsi isə bizə, hər şeyin yaradıcısı olan Allahın sonsuz bir gücə, elmə və ağla sahib olduğunu göstərməkdədir.
(məqalə harun yahya)