Diabetin əmələ gəlmə səbəbləri.
Şəkərli diabetdə mədəalti vəz lazım olan miqdarda və yaxud lazımı keyfiyyətdə insulin hazırlamağı bacarmır.
Bu nə üçün baş verir? Şəkərli diabetin səbəbi nədir?
Təssüf ki hal hazırda bunun dəqiq cavabı yoxdur. Ayrı-ayrı mülahizələr, bir çox risk faktorları göstərilir. Belə güman edilir ki, bu xəstəlik virus xarakterlidir. Çox vaxtı onun genetik defektlə əlaqədar olduğu göstərilir. Lakin dəqiq tə’yin olunmuşdur ki, diabet yoluxucu deyildir və ona yoluxmurlar. 1-ci tip şəkərli diabetin (insulindən asılı) əmələ gəlməsinə səbəb bir çox faktorların (misal uçun autoimmun proseslər) tə'siri altında insulinin hazırlanması azalır və ya beta hüceyrələrin məhv olması nəticəsində tamamilə kəsilir. Əgər belə diabet 40 yaşlı insanlarda əmələ gəlirsə yəgin ki, bunun öz səbəbləri var. 1-ci tipə nisbətən 4 dəfə artıq rast gəlinən 2-ci tip diabetdə beta hüceyrələr əvvəl insulini normal miqdarda, hətta çoxlu miqdarda hazırlayırlar. Lakin bu insulinin aktivliyi aşağı olur (piy toxmasının artıqlığı nəticəsində insulin reseptorlarının həssaslığı azalır). Zaman keçdikcə insulinin miqdarı azala bilər. 2-ci tip diabetlə bir qayda olaraq 50 yaşından yuxarı insanlar xəstələnir.
Şübhəsiz ki, bir çox faktorlar vardır ki bunlar şəkərli diabetə meillilik yaradir.
Birinci yerdə irsi meilliliyi göstərmək olar. Demək olar ki, bütün mütəxəssislər şəkərli diabetlə xəstələnmə riskini ailədə kimsə şəkərli diabetlə xəstələnibsə qat-qat artması ilə razıdır – misal üçün valideynlərdən biri, bacı və ya qardaş. Muşahidələr göstərir ki, birinci tip diabetlə xəstələnmə irsi olaraq, əgər ana xəstədirsə 3-7%, əgər ata xəstədirsə 10% mümkündür. Əgər hər iki valideyn diabetlə xəstədirsə, xəstələnmə riski bir neçə faiz artır və 70% təşkil edir. Ikinci tip diabetlə irsi olaraq xəstələnmə riski həm ana tərəfdən, həmdə ata tərəfdən 80% ehtimalı var. Əgər insulindən asılı şəkərli diabetlə hər iki valideyn xəstədirsə, uşaqların şəkərli diabetlə xəstələnmə ehtimalı 100%-ə yaxınlaşır. Yuxarıda deyilənləri nəzərə alaraq elə demək olar ki, irsi meillilik var və onu bir cox həyatı situassiyalarda nəzərə almaq lazımdır - misal üçün ailə qurarkən və ailəni planlaşdırarkən. Əgər irsiyyət şəkərli diabetlə əlaqəlidirsə, onda uşaqları onların şəkərli diabetlə xəstələnmək ehtimalına hazırlaşdırmaq lazımdır. Ona izah etmək lazımdır ki, onlar risk qruppasına daxildirlər və öz həyat tərzi ilə digər faktorları heçə endirməlidirlər.
Diabetin əmələ gəlmə səbəbinə görə ikinci yerdə piylənmə və ya artıq çəki tutur. Xöşbəxtlikdən bu faktoru neytrallaşdirmaq mümkündür, beləki əgər insan bunun bütün təhlükəsini başa düşsə və artıq çəki ilə mübarizə aparsa, o bu mübarizədə qalib gələ bilər.
Uçüncü səbəb kimi bir çox xəstəlikrkiləri gostərmək olar ki, onların nəticəsində beta hüceyrələr zədələnir. Buna mədəalti vəzin xəstəlikləri – pankreatiti, mədəaltı vəzin xərçəngiçini, digər endokrin vəzilərin xəstəliklərini göstərmək olar. Bəzən travmada səbəb faktoru ola bilər. (üçüncü səbəbi göy şriftlə göstər tam dəyişdim)
Dördüncü səbəb – müxtəlif virus infeksiyalarıdır (məxmərək, su çiçəyi, epidemik hepatit və digər xəstəliklər, o cümlədən qrip). Bu xəstəliklər təkan verici mexanizm rolunu oynayaraq xəstəliyin başlamasina təkan verirlər. Aydındır ki, qrip bir çox insanlar üçün diabetin başlanmasına səbəb olmur. Lakin insan kökdürsə və irsi şəkərli diabetə meillidirsə, onda qrip onun üçün təhlükəlidir. Nəslində diabet xəstəsi olmayan insan dəfələrlə qrip və digər infeksiyon xəstəliklərllə xəstələnə bilər və onda diabetin əmələ gəlmə ehtimalı diabetə irsi meilli insanlara nisbətən dəfələrlə azdır. Belə ki, risk faktorlarının kombinassiyası xəstələnmə təhlükəsini bir neçə dəfə artırır.
Şəkərli diabetin əmələ gəlməsinə şərait yaradan faktorlardan beşincisi – əsəb stressidir. Irsi meilli və kök adamlar xüsusi ilə əsəb və emosional gərginlikdən uzaq olmalidirlar.
Risk faktorlarından altincı yerdə duranı yaşdır. Insan nə qədər yaşlı olsa, şəkərli diabetlə xəstələnmə təhlükəsi bir o qədər çoxdur. Belə bir fikir var ki, yaş artdıqca hər 10 ilə şəkərli diabetlə xəstələnmə ehtimalı 2 dəfə artır. Bir çoxları belə hesab edir ki, şəkərli diabetin səbəbi qidalanma ilə əlaqədardir. Beləki, diabetlə çox şirin yeyenlər, şəkərli qida məhsullarından istifadə edənlər xəstələnir. Bu o mənada düzgündür ki, belə qidalanma vərdişləri olan insanlar mütləq artıq çəkiyə malik olacaqlar və köklüyün şəkərli diabeti doğurması tamamilə dəqiq olaraq sübut olunmuşdur. Yaddan çıxarmaq lazım deyil ki, onu ədalətli olaraq sivilizassiya xəstəliyi adlandırmaq olar. Belə ki, müasir dövr bol, asan həzm olunan, karbohidratlarla zəngin qidalarl dövrüdür. Beləliklə demək olar ki, şəkərli diabetin bir neçə səbəbi vardır və onlardan biri hər hansı bir konkret halda diabetin əmələ gəlmə faktoru ola bilər. Nadir hallarda diabeti hormonal pozğunluqlar, mədəaltı vəzin zədələnmələri, bəzi dərman preparatlarının uzun müddət qəbulu, alkaqoldan həddən artıq istifadə əmələ gətirə bilər. Bir çox mütəxəssislər belə hesab edir ki, birinci tip diabet mədəaltı vəzin insulin hasil edən beta hüceyrələrinin virusla zədələnməsi nəticəsində əmələ gələ bilər. Virusla zədələnməyə cavab olaraq immun sistem insulyar antitel adlanan antitellər hazırlayır. Hətta diabeti əmələ gətirən, dəqiq sürətdə tə'yin olunmuş səbəblərdə mütləq xüsusiyyətə malik deyildir. Belə ki, bəzən həddindən çox kök adamlar belə şəkərli diabetlə xəstələnmir və bütün hallarda çəkinin normallaşaması, əhəmiyyətli fiziki fəaliyyət nəticəsində qanda şəkəri normallaşdırmaq mümkündür. Lakin fikirləşmək lazım deyildir ki, bu vaxta qədər şəkərli diabetin əmələ gəlməsinə nəyin səbəb olduğunu dəqiq göstərə bilmirlərsə, müxtəlif qrup insanlarda şəkərli diabetin yaranmasının səbəblərinin heç bir əhəmiyyəti yoxdur. Əksinə, risk qruplarının aşkar olması bu gün imkan verir ki, öz sağlamlıqlarına qayğısız münasibətin qarşısı alınsın və onlar düzgün həyat tərzinə orientassiya olunsunlar. Yalnız valideynləri şəkərli diabetlə xəstə olanlar öz qayğilarina qalmalı deyillər, beləki şəkərli diabet həm iris, həm də sonradan qazanılmış olur və risk qrupuna daxil olan bütün insanlar ayıq-sayıq olmalıdırlar.
Yer imleri