ÜSTÜN ƏXLAQ SAHİBLİ İSLAM XƏLİFƏSİ: Hz. OSMAN

İslamiyyəti ilk qəbul edən, sayılan adamdan biri olan Hz. Osman (r.a), həyatı boyunca Peyğəmbərimiz (s.ə.s)a ən yaxın kəslərdən olmuşdur. Xilafət mövqesinə gətirilmədən əvvəl də İslam əxlaqının yaşanmasına və yayılmasına böyük xidmətləri olmuş; Hz. Ömər (r.a)ın şəhid edilməsi üzərinə şura heyəti tərəfindən bu mövqeyə gətirildikdən sonra isə, bu xidmətlərinə yeniliklərini əlavə etmişdir. Bədir Döyüşü xaricində Peyğəmbərimiz Hz. Məhəmməd (s.ə.s)ın bütün döyüşlərinə qatılmışdır. Hz. Osman (r.a)ın xilafət mövqeyi üçün seçilməsinə, İslam cəmiyyətində bu vəzifəyə layiq olduğu düşünüldüyü üçün kimsə etiraz etməmiş, hər kəs ona beyət etmişdir.

Hz. Osman (r.a)ın xəlifəlikdən əvvəl etdiyi xidmətlər Hz. Əbu Bəkir (r.a)ın təbliği vəsiləsiylə Müsəlman olan Hz. Osman (r.a), üstün əxlaqı və gözəl danışmasıyla bütün möminlərə nümunə olan qiymətli səhabələrdən biriydi. Çox gözəl və təsirli bir natiqliyə sahib olmasından əlavə əzbəri çox qüvvətli idi və Uca Qurani Kərimi əzbərləmişdi. Ayrıca yüksək bir hədis elminə sahib olan Hz. Osman (r.a), vəhy katibliyi edərək də İslama böyük xidmət etmişdir. Yalnız Allahın məmuniyyətini və Onun sevgisini qazanmağı məqsəd qoyan Hz. Osman (r.a), Allahın özünə nəsib etdiyi maddi gücü tamamilə İslam əxlaqının yayılması və Müsəlmanların rifahı üçün sərf etmişdir. Yaşadığı dövr üçün böyük bir pul olan iyirmi min dirhəm ödəyərək Ruma quyusunu satın almış, Mədinəi- Münəvvərədə şirin su çətinliyi yaşandığından bu quyudan suyu pulla satın alan Müsəlmanların xidmətinə vermişdir. ([) Bununla birlikdə İslamın ən qüvvətli ordusunun yaradıldığı Təbük səfərində ordunun üçdə birini Hz. Osman (r.a) təchiz etmişdir. Onun bu köməyindən sonra ordunun heç bir ehtiyacının qalmadığı rəvayət edilməkdədir. (Məhəmməd Yusuf Kandehlevi, Hayatü's Sahə be, Hz. Məhəmməd və Səhabələrinin Yaşadığı İslami Həyat, Dəri 1, Sintez Nəşriyyat, Təməl Əsərlər Ardıcıllığı: 2/1, sf. 411) Ayrıca Mədinədə qıtlıq olduğu bir dövrdə isə Hz. Osman (r.a)ın Şamdan gələn yüz dəvə yükü buğda karvanını satın aldığı, daha sonra da bunları Mədinədə olan kasıblara, səhabəsi Kirama pulsuz payladığı, yüz dəvəni də kəsib kasıblara yedirdiyi rəvayət edilməkdədir. ([)

Hz. Osman (r.a)ın xəlifəliyi müddətində etdiyi üstün xidmətləri

Hz. Osman (r.a)ın İslam əxlaqının yayılmasında etdiyi ən böyük xidmətlərdən biri şübhəsiz xilafəti dövründə Qurani Kərimin çoxaldılıb İslam mərkəzlərinə göndərilməsi olmuşdur. Hz. Osman (r.a) dövründə, şivə fərqliliklərindən ötəri Quran ayələrinin fərqli oxunması üzərinə bir qurum yaradılaraq Quran çoxaldılmışdır. Bir nümunəsni Mədinədə buraxılaraq Məkkə, Şam, Kufə, Bəsrə, Misir və digər əyalətlərə göndərilmişdir. Hz. Osman (r.a)a bu böyük və şərəfli xidmət səbəbiylə də, Qurani Kərimi yayan mənasında "Naşirü'l-Qur'an" ([) ləqəbi verilmişdir. Hz. Osman (r.a) etdiyi işlər əsnasında, bölgələrdə işsiz kəslərin vəzifələndirilməsinə diqqət göstərmişdir. İslam torpaqlarında yaşayan insanların rifah səviyyəsinin yüksəldilməsi üçün abadlıq işlərinə və inkişaflara əhəmiyyət vermiş, bağ və bağçaların inkişaf etdirilməsinə çalışmışdır. "Hər hansı bir cinayət törətmədən, yaxud küfrü ortaya çıxmadan heç bir kimsəyə qadağan tətbiqik etmərik." (Doğuşdan Günümüzə Böyük İslam Tarixi, S: 212) sözü, onun yüksək ədalət anlayışını ən yaxşı ifadə etməkdədir. Onun xəlifəliyi dövründə, İslam torpaqlarında yaşayan çox sayda insan İslam dinini qəbul etmişdir. Bu dövrə aid diqqət çəkici bir başqa inkişaf isə, Müsəlmanların zənginləşmələri və keçmişə müqayisə də daha da rifah içində bir həyat sürdürmələri olmuşdur.

Əsgəri və siyasi rəhbərlik anlayışı

Hz. Osman (r.a) İslamiyyət və möminlər mövzusunda heç bir fədakarlıqdan çəkinməmişdir. Bunu əsgəri və siyasi rəhbərlik anlayışında da göstərmiş və xəlifəliyi müddətində də böyük müvəffəqiyyətlər əldə etmişdir. Hz. Osman (r.a)ın xəlifəliyi zamanında, dövrün Suriya qubernatoru Müaviyənin də istəkləri nəticəsində, Suriya sahillərində ilk İslam donanması meydana gətirilmişdir. O dövrdə yeni genişləməyə başlayan və zamanla sərhədlərinin böyük qisimi sahillərdən meydana gələn İslam ölkəsinin qorunması üçün belə bir donanmaya sahib olmaq böyük əhəmiyyət daşıyırdı. Bu düşüncənin həyata keçirilməsi ilə İslam dövləti dənizdə də böyük bir gücə sahib oldu. Yaradılan ilk donanma sayəsində Aralıq dənizidə strateji əhəmiyyəti böyük olan Kipr adası alınmışdır. Bu ilk dəniz zəfərinin ardından daha sonrakı illərdə digər Aralıq dənizi adalarına qarşı səfərlər təşkil edilmişdir. Ancaq istər bu dəniz səfərlərində istərsədə quru döyüşlərində Hz. Osman (r.a), İslam əxlaqının bir gərəyi olaraq daim ədalətli və mərhəmətli movqe göstərmiş, bunu rəhbərliyi altında olan kəslərə və fəth etdiyi ölkələrdə yaşayan xalqa da ən yaxşı şəkildə hiss etdirmişdir. Hz. Osman (r.a) dövründə, bir erməni şəhəri olan Debilin fəthi əsnasında, şəhərdə yaşayan Xristianlar, Yəhudilər və atəşpərəstlərə verilən əmənnamədə, məbədlərin qorunacağı zəmanəti təqdim edilmişdir. (Levent Öztürk, Əsri Səadətdən səlib yürüşlərinə qədər İslam cəmiyyətində Xristianlar, İz Nəşriyyat, istanbul, 1998, s. 114-115) Ayrıca yıxılan kilsələrin təmir edilməsinə, yeni sinaqoqların və monastırların tikilməsinə də hər vaxt icazə verilmişdir. Məsələn, Mədain xaricində olan və patriarx Mar Amme tərəfindən daha əvvəl yandırılmış olan St. Sergius Monastırı, Hz. Osman (r.a) dövründə yenidən tikilmişdir. Ayrıca Hz. Osman (r.a) dövründə İran, Qafqaz və Afrikada fəthlər davam etmişdir. Bizans İmperatorluğuna qarşı böyük zəfərlər qazanılmış, ələ keçərilən torpaqlarda nizam və ədalət təsis edilmişdir. Ermənistan, Qafqaz, Xorasan, Mərakeş, Kirman, Afrika və daha bir çox bölgə, İslam dövlətinin xəritəsi içərisinə alınmışdır.
[

Peyğəmbər (s.ə.s), Hz. Osmanın (r.a) şəhidliyini xəbər vermişdir.
Əbu Yala, möminlərin anası Hafsadan nəql edərək belə demişdir: Peyğəmbərimiz Hz. Məhəmməd (s.ə.s)ın Hz. Osman (r.a) ilə əlaqədar bildirdiyi şəhidlik xəbərləri Allah qatından bir möcüzə olaraq reallaşmış və İslam dininin yayılmasında çox böyük bir məsuliyyəti boynuna götürən Hz. Osman (r.a) şəhid edilmişdir. Bu mübarək şəxsin şəhidliyi isə xüsusilə Bəsrə, Kufə və Misir kimi şəhər və ölkələrdə çıxan bəzi qarışıqlıqlar nəticəsində meydana gəlmişdir. Bu qarışıqlıqlar nəticəsində Hz. Osman (r.a) hicrətin 35. ilində (miladi 657) bəzi üsyançılar tərəfindən evində şəhid edilərək Allah qatında şərəfli bir mərtəbəyə çatmışdır. Meydana gələn bu qarışıqlıqlarda da xilafət mövqesindən ayrılmaması isə, Peyğəmbər Əfəndimiz (s.ə.s)ın özünə söylədiyi bir sözdən irəli gəlmişdir. Peyğəmbər Əfəndimiz (s.ə.s) özünə bir gün; "Ya Osman (r.a), Cənabı Haqq sənə bir köynək geydirəcək, münafiqlər onu səndən cıxarmaq istəyərlərsə əsla sən onu, mənə qovuşana qədər çıxarma." 9 buyurmuşdu. Bu təhlükələr qarşısında da Hz. Osman (r.a)ın Peyğəmbərimiz (s.ə.s)ın bu sözünə itaət etməsi özünün Allaha və Peyğəmbər Əfəndimiz (s.ə.s)a olan bağlılığı və təslimiyyətinin ən açıq göstəricilərindən biridir.

Üstün əxlaq sahibi Hz. Osman . Peyğəmbər Əfəndimiz (s.ə.s)ın hədislərində "yüksək əxlaq sahibi" deyə vurğulayaraq üstün əxlaqını təriflədiyi Hz. Osman (r.a), təxminən on il davam edən xəlifəliyi müddətində təvazölü, ədalətli bir rəhbərlik numayis etdirərek, Peyğəmbər Əfəndimiz (s.ə.s)ın yoluyla getmişdir. İslam torpaqlarını istər qurudan istərsədə dənizdən edilən müvəffəqiyyətli səfərlərlə böyüdərək, Quran əxlaqının daha geniş bir coğrafiyaya yayılmasına vəsilə olmuşdur. Xəlifəliyindən əvvəl və sonra Allahın icazəsiylə İslam əxlaqının yayılmasına xidmət edən Hz. Osman (r.a), bütün Müsəlmanlara Quran əxlaqının qətiyyətlə yayılması mövzusunda nümunə, fəzilətli bir əxlaq göstərmişdir. Allah bütün Müsəlmanların bu mövzuda göstərmələri lazım olan səyi bir ayədə belə bildirmişdir: "Qoy sizin içərinizdən xeyrə çağıran, yaxşı işlər görməyi buyuran və pis əməlləri qadağan edən bir camaat çıxsın. Məhz onlar nicata qovuşanlardır." (Ali-İmran surəsi, 104) "Keçmişdən ibrət götürün ve xeyirə çalışın." "Allah (c.c) sizə dünyanı, onunla axirəti axtarasınız deyə vermişdir. Ona meyl edəsiniz deyə deyil!" "Əcəl çatmadan edə biləcəyiniz xeyirli işlər üçün tələsin." "Ey İnsanlar! Allahın əmrlərinə müxalif çıxmaqdan çəkinin. Çünki Allahın əmrlərinə müxalif çıxmaqdan çəkinmək bir qənimət"dir… Qul, gözləri gördüyü halda, Allahın özünü kor olaraq həşr etməsindən qorxsun, hikmətdən anlayan üçün tək söz kafidir. Mənən, kar olanlar onsuz da haqqı eşitməzlər. Bilin ki, Allah kiminlə birlikdədirsə o, heç bir şeydən qorxmaz."

Hz. Osman (r.a)ın dilindən Hz. Osman (r.a)ın xəlifə olunca qubernatorlara yazdığı məktubdan… "… Bunu yaxşı bilin ki, ədalət həm Müsəlmanların ehtiyaclarını güdmək, haqqlarını verib, vergilərini almaq, həm də Zimmilərin (Müsəlman olmayan və İslam ölkəsində, öz dini inanc və ibadətlərini edərək sərbəstcə və dinclik içində yaşamaq üçün cizyə deyilən vergini ödəməyi qəbul edən kəslər) haqqlarına riayət edib, haqqlarını vermək və cizyələrini almaqdır. Düşmənlərinizlə andlaşmalarınıza da sadiq qalın." (Doğuşdan günümüzə böyük İslam tarixi, S: 196)

Peyğəmbər Əfəndimiz (s.ə.s)ın Hz. Osman (r.a) haqqındakı sözləri "Mələklərin belə özündən həya etdiyi bir kimsədən necə həya etməyim? Allaha and içərəm ki, mələklər, Allah və Rəsulundan (s.ə.s) həya etdikləri kimi, Osman (r.a)dan da həya edərlər." (Hz. Osman (r.a), R. O. Mahmud Sami, Erkam Yay. s. 143) "Osman (r.a), ümmətimin ən həyalısı və ən çox kərəm sahibidir." "Hz. Lutdan sonra, ailəsiylə hicrət edənin ilki Osman (r.a)dır." "Hər Peyğəmbərin Cənnətdə bir rəfiqi vardır. Orada mənim yoldaşım Osman (r.a)dır." "Ey Allahım! Osman (r.a)ın qiyamət günü, qəm və kədərini yox eylə. Çünki O, bizim nə qədər kədərlərimizi dəf eyledi." "Osman (r.a) məndən, mən də Osman (r.a)danam."

Hz. Osman (r.a)ın xəlifə olunca maliyyə və mülkü vəzifə sahibinə yazdıği məktubdan…
"Cənabı Allah, heç bir şeyi boş yerə yaratmamışdır. Hər şeyi haqq olaraq yaratmışdır. O, haqqdan başqasını qəbul etməz. Aldığınız şeyləri haqlı olaraq alın; verdiyiniz şeyləri də layiq olana verin. Xüsusilə dürüstlüyə qayğı göstərin. Dürüst davranın və dürüstlüyü pozan siz olmayın. Çünki onu pozan kimsəyə, sonradan gələnlərin günahını da yüklənər. Vəfalılığa diqqət yetirin, yetimin haqqına təcavüz etməyin, andlaşmalara da sadiq qalın. Yaxşı bilin ki, Allah, yetimə zülm edənin düşmənidir." " Qoy sizin içərinizdən xeyrə çağıran, yaxşı işlər görməyi buyuran və pis əməlləri qadağan edən bir camaat çıxsın. Məhz onlar nicata qovuşanlardır." (Ali- İmran surəsi, 104)

Hz. Osman (r.a)ın xəlifə olunca sərhədlərdə vəzifəli komandirlərə yazdığı məktubdan…
"Sizlər Müsəlmanların himayəçisisiniz. Hz. Ömərin komandirlərlə olan münasibətlərini bilməyən yoxdur. Onun bütün davranışları, hər kəsin gözləri qarşısında cərəyan edərdi. Bu nizamı pozmağa və ya dəyişdirməyə qalxmayın. Sonra Allah da sizi dəyişdirər və İslamın müdafiə olunması və yayılması vəzifəsini başqa bir ümmətə verər. Davranışlarınıza davamlı nəzarət edin. Mən də Allahın mənə əmanət etdiyi və etməmi istədiyi tapşırıqları davamlı olaraq güdməkdəyəm."

Hz. Osman (r.a)ın ilk xütbəsi:
Hz. Osman (r.a), xəlifəliyinin ilk xütbəsini oxumaq üçün minbərə çıxdığında Allaha həmdi səna etdikdən sonra bunları söylədi: "Ey Müsəlmanlar! Sizlər İslamiyyətlə reallaşan dinclik və güvən neməti içində yaşayırsınız. Bu nemətlə ömürünüzün sonuna yaxınlaşdınız. Əcəliniz xeyirlə nəticələnsin. Əlinizdən gəldiyi qədər, gecə gündüz işləyib çalışdınız. Lakin bunu yaxşı bilin ki, dünyanın mayası hiyləçilikdir. Dünya həyatı sizi aldatmasın, Allaha qarşı məğrur olmayın, gəlib keçənlərdən ibrət götürün. Başı boş, eşitməz olmayın, oyanıq olun. Allah qafil deyil. O, dünyanı sevən, ona bağlanıb, hər yerdə xanədanlar, saraylar ucaldan bizdən əvvəlki insanlar indi haradadir? Uzun müddət səltənət sürən, dünya xanədanları haradadıirlar indi? Dünya onlara vəfasızlıq etmədimi? Heç olmasa bunlardan dərs alın ki Allahın alçaq gördüyü dünyanı, siz də olduğundan çox böyütməyin. Axirətə, əzəli yurdunuz olan axirətə hazırlıq edin." Hz. Osman (r.a), "Bu ayəti kərimədə buna gözəl bir nümunə var" dedi və ayəsni oxuyaraq xütbəsini bitirdi: "Var-dövlət və övladlar dünya həyatının bərbəzəyidir. Əbədi qalan yaxşı əməllər isə Rəbbinin dərgahında savab və ümid baxımından daha əfzəldir." (Kəhf surəsi, 46) Allah Elçisi (s.ə.s) Osman (r.a)a xəbər göndərib çağırtdı və belə buyurdu: "Öldürülüb şəhid olacaqsan! Səbr et, Allah sənə səbir versin. Allahın sənə on il altı ay geydirəcəyi -xilafət- köynəyini əsla çıxartma!" Dönüb gedərkən, Allah Elçisi (s.ə.s) arxasından belə buyurdu: "Allah sənə səbir versin. Oruclu ikən şəhid edilib öləcəksən. Orucunu mənimlə açacaqsan!"

(İmam Sunu idi, Fövqəladə İstiqamətləriylə Peyğəmbərimiz (səv) əl-Hasaisü'l-Kübra, Tərcümə: Naim Ərdoğan İz Nəşriyyat, İstanbul, 2003, s. 729) 19 Sentyabr 2009
(məqalə harun yahya)