HƏR HADİSƏNİN QURAN ƏXLAQIYLA QİYMƏTLƏNDİRİLMƏSİ

Möminin həyatının məqsədi, Allaha qulluq etməkdən başqa bir şey deyil. İnsan dünya üzərində öz ehtiraslarına görə yaşamaq, ehtiraslarının arxasında qaçmaq ya da başqa insanlara xidmət etmək üçün deyil, yalnız və yalnız Allaha qulluq etmək üçün yaradılmışdır.

Allaha qulluq etməsinin yolu isə, Quranı özünə rəhbər etməsidir. Mömin üçün son məqsəd, Quranın hər hökmünə əlindən gələnin ən çoxuyla xidmət edə bilməkdir.

Qurana baxıldığında isə, möminin yalnız namaz, oruc, həcc kimi vacib ibadətlərlə deyil, eyni zamanda tətbiq olunması tələb edilən ibadətlərlə də öhdəçilikli olduğunu görərik. Məsələn bir ayədə "Rəbbinin yoluna hikmətlə və gözəl nəsihət et çağır və onlarla ən gözəl bir şəkildə mübarizə et..." (Nəhl Surəsi, 125) əmri verilər. Burada qəsd edilən "hikmət"in və "gözəl öyüd"ün nə olduğunu, mömin, həm Quranın ümumi məntiq və üslubuna baxaraq, həm də öz ağıl və anlayışına müraciət edərək tapacaq.

Möminin ağlını və anlayışını dövrəyə soxmasını tələb edən bir çox öhdəçilik daha vardır. Məsələn Allah Quranda, möminin qarşılaşacağı insan tiplərini və cəmiyyət modellərini təsvir edər, bunlara qarşı göstərilməsi lazım olan rəftarları da bildirər. Hətta çox vaxt, qarşılaşılan insan tipinə və onun qarşıya qoyduğu məntiqlərə qarşı deyilməsi lazım olan sözlər, "De ki" ilə başlayan ayələrdə xəbər verilər.

Möminə qarşılaşacağı vəziyyətlərlə əlaqədar məlumat və əmr verən bütün bu ayələr, Quranda çox açıq bir şəkildə yazılıdırlar. Ancaq, bunların gündəlik həyata köçürülməsi, əvvəlcə Quranda qəsd edilən vəziyyətlərin gündəlik həyatda yoxlanılmasını tələb edir ki, möminin ağlının və anlayışının dövrəyə girdiyi nöqtə budur.

Quranda, fərqli insan tipləri izah edilər; Müsəlmanlar, müşriklər, münafiqlər, ürəklərində xəstəlik olanlar, Xristianlar, Yəhudilər kimi. Mömin bunlarla əlaqədar ayələri çox yaxşı öyrənə bilər; çünki əsl edilməsi lazım olan şey, Quranda təsvir edilən bu insan xarakterlərini çox yaxşı tanıya bilmək, insan əlaqələrini və bütün həyatını Allahın əmrləri istiqamətində şəkilləndirməkdir.

Mömin bilməlidir ki, ətrafındakı bütün insanlar, Quranda təsvir edilən bu insan modellərinin birinə girməkdədir. Çünki hamısı yaradılmışdır və "Biz, bir 'oyun və əylənmə mövzusu' olsun deyə göyü, yeri və ikisi arasında olanları yaratmadıq" (Ənbiya Surəsi, 16) hökmü gərəyi bir məqsəd üzrə, Allahın Quranda təsvir etdiyi cəmiyyət modelini meydana gətirmək üçün vardırlar.

Mömin, bu həqiqətin şüurunda olaraq hərəkət etsə, Allahın özünə yüklədiyi məsuliyyətləri yerinə gətirə bilər. İnsanın gördüyü hər maddə, hər hadisə həqiqətdə Quranda yazılanların bir əks olunmasından başqa bir şey deyil. Bir ayədə, bu mövzu belə açıqlanmışdır:

Onun (Quranın) haqq olduğu onlara (müşriklərə) bəlli olsun deyə, Biz öz qüdrət nişanələrimizi onlara həm xarici aləmdə (üfüqlərdə, kainatda, göylərin və yerin ətrafında), həm də onların öz daxilində mütləq göstərəcəyik. (Ya Peyğəmbər!) Məgər Rəbbinin hər şeyə şahid olması (sənin dediklərinin doğruluğuna) kifayət deyilmi?! (Fussilət Surəsi, 53)

Bütün kainat, həqiqətdə Quranın "afaqda" (üfüqlərdə) görünən ayələrinin cəmindən ibarətdir. Necə bir cədvəl, öz rəssamını tanıdırsa, o cədvəldəki hər detal, rəssamın fırçasının izlərini göstərirsə, bütün kainat və o kainatın hər detalı da hər şeyin yaradıcısı olan Allahı göstərmək üçün vardır.

Mömin bu həqiqətin şüuruna varlıq tərəfindən, həm Allahı daha yaxşı tanıyar və ONA daha çox yaxınlaşar, həm də ONun hökmlərinə çox daha ətraflı bir şəkildə itaət edər. Həyatın hər detalının həqiqətdə Quranda tərif ya da işarə edilən bir "ayə" olduğunu qavradıqca, "gündəlik həyat" deyilən şeyin hər mərhələsində Qurana görə düşünəcək və Quranın hökmlərini tətbiq edəcək hala gələr.

Hər hadisə, Allahın yaratdığı qədərə asılı olaraq inkişaf edər, buna görə də hər şeyin bir səbəbi və hikməti vardır. Möminə düşən, qarşılaşdığı hər hadisəni Qurana görə şərh etmək və Quranda ifadə edilən reaksiyaları verməkdir. Əgər "boş" bir şeylə qarşılaşsa, Quranın hökmünə görə ondan üz çevirməlidir.

Möminin qarşılaşdığı hər hadisəni Quran ayələrinə görə şərh etməsi, əvvəlcə Qurana dayanan bir mədəniyyət və xarakter inkişaf etdirməsinə bağlıdır. Bunun üçün də cahiliyyənin özünə verdiyi bütün mədəniyyəti və xarakter xüsusiyyətlərini üzərindən atması lazımdır. Bir hadisə qarşısında nə etməsi lazım olduğuna, cahiliyyə cəmiyyətində məskun olan meyarlara görə deyil, Qurana görə qərar verməlidir. Quranda isə qarşılaşdığı hər vəziyyətə işıq tutan bir həll tapacaq. Çünki o, "hər şeyin açıqlayıcısı" (Nəhl Surəsi, 89) olaraq insanlara endirilmişdir.
(harun yahya Quran Əxlaqı)