Yasilliqlar RAYON ŞƏHƏR OLDUĞU YER
Bərdə Bərdə, Ağdaş
Şəki Əyriçayın hövzəsində Yevlax-Şəki və Şəki-Oğuz şosse yollarının arasında
Qaradağ Bakı
Salyan Salyan və Qaradağ rayonlarının həmsərhədində
Xanlar
Laçın
Ermənistan ilə həmsərhədində
Qusar
Şəmkir
Lerik
İsmayıllı
Qubadlı
Lənkəran Kiçik Qızılağaj körfəzinin orta və jənub hissəsində
Gədəbəy Gədəbəy meşə təsərrüfatının Qızılja meşəçiliyi sahəsində
Şuşa Şuşa şəhərinin ətrafında
Zəngilan
Qəbələ
Qax
İlisu Dövlət Təbiət Qoruğu ilə həmsərhəd
Ağstafa Qarayazı meşələri sahəsində
Adı: Bərdə Dövlət Təbiət Yasaqlığı
Yaradıcılığı il: 1966
Sahə(hektar): 7,500
Olduğu yer: Bərdə və Ağdaş
Qısa məlumat: Yaradılmasının əsas məqsədi Kürətrafı tuqay meşələrini və onların faunasını qoruyub zənginləşdirməkdir. Təbii bitki örtüyü əsasən qovaqdan ibarət olan kompleksdən, qovaq, söyüd, tut və s. ibarət cavan meşəlikdən, yulğunun üstünlük təşkil etdiyi kolluqlardan, palıdın üstünlük təşkil etdiyi meşəlikdən ibarətdir. Yasaqlıqda məməlilərdən çöl donuzu, çaqqal, tülkü, meşə pişiyi, qamış pişiyi, porsuq, meşə dələsi, dovşan və s., quşlardan qırqovul, turac, fitçi cürə, qırmızıbaş ördək, meşə cüllütü, alabaxta, kiçik və böyük qarabattaq və s. məskunlaşmışdır.
Adı:Şəki Dövlət Təbiət Yasaqlığı
Yaradıcılığı il: 1964
Sahə(hektar): 10,350
Olduğu yer: Şəki rayonu Əyriçayın hövzəsində Yevlax-Şəki və Şəki-Oğuz şosse yollarının arasında
Qısa məlumat: Yasaqlığın yaradılmasında məqsəd buradakı heyvan və quşları, xüsusilə qırqovul və turac kimi quşları, qonur ayı və çöl donuzu kimi heyvanları qorumaqdır. Ərazi zəngin bitki örtüyünə malikdir. Meşə sahələri palıd, qızılağac, qoz, tut kimi ağaclardan ibarətdir. Çay dərələrinə meşə əmələ gətirən ağaclarla birlikdə yemişan, əzgil, böyürtkən, alça, və s. kollar keçilməz cəngəlliklər əmələ gətirir. Şəki yasaqlığında qonur ayı, çöl donuzu, canavar, çaqqal, tülkü, meşə pişiyi, yenot, porsuq, dovşan, Samur, meşə dələsi, sincab, və s. məməlilər, qırqovul, turac, meşə göyərçini, alabaxta, bekas, bildirçin, yaşılbaş ördək və s. quşlar məskunlaşmışlar.
Adı: Gil adası Dövlət Təbiət Yasaqlığı
Yaradıcılığı il: 1964
Sahə(hektar): 400
Olduğu yer: Bakı şəhərinin Qaradağ rayonunun ərazisində
Qısa məlumat: Burada əsasən adadakı və onun ətrafındakı quşlar, xüsusilə gümüşü qağayılar qorunur. Ərazidə qağayıların sayı bəzən 10 000-ə çatır.
Adı: Bəndovan Dövlət Təbiət Yasaqlığı
Yaradıcılığı il: 1961
Sahə(hektar): 4,930
Olduğu yer: Salyan və Qaradağ rayonlarının ərazisində
Qısa məlumat: Yasaqlığın yaradılmasında əsas məqsəd bu ərazidəki ceyranları və digər məməli heyvanları, köçəri və oturaq su və quru quşlarını qoyuyub artırmaqdır. Yasaqlığın ərazisi heyvanlar aləminə görə xeyli zəngindir. Burada məməlilərdən ceyran (Gazella sulgutturosa), dovşan, tülkü, çaqqal, canavar, porsuq və s. məməli heyvanlar yaşayır. Xəzər dənizinin sahil sularında suiti, çoxlu müxtəlif balıqlar yaşayır. Ərazidə quşlardan qu quşu, çay ördəyi, dalğıc ördəyi, vağ, qarabattaq, qaşqaldaq, bəzgək (Otis tetrax), turac, bildirçin və s. yayılmışdır.
Adı: Korçay Dövlət Təbiət Yasaqlığı
Yaradıcılığı il: 1961
Sahə(hektar): 15,000
Olduğu yer: Xanlar və Goranboy
Qısa məlumat: Yaradılmasının əsas məqsədi ərazidəki ov əhəmiyyətli heyvan və quşları qorumaqdır. Bitki örtüyü yovşanlı-şoranlı, şoranlı-yovşanlı bitki qruplarından, çay yataqlarının bitki kompleksindən ibarətdir. Ərazidə efemerlər də yaxşı inkişaf edir. Burada məməlilərdən ceyran (Gazella sulgutturosa), dovşan, tülkü, çaqqal, canavar; quşlardan kəklik, turac və s. vardır.
Adı: Laçın Dövlət Təbiət Yasaqlığı
Yaradıcılığı il: 1961
Sahə(hektar): 21,370
Olduğu yer: Laçın rayonunun ərazisində
Qısa məlumat: Yasaqlığın yaradılmasında məqsəd buradakı məməliləri (cüyüukbyr, qayakeçisi, çöl donuzu və s.) və quşları ( turac, kəklik və s.) qoruyub artırmaqdır. Ərazi əsasən vələs, cökə, ağcaqayın və s. qarışığından ibarət palıd meşələrindən ibarətdir. Burada bir sıra heyvanların da məskunlaşması üçün əlverişli şərait vardır. Yasaqlıqda bezoar keçisi (Capra aegagrus), cüyür, çöl donuzu, dovşan, canavar, porsuq, dələ, ayı kimi məməlilərə; kəklik, tetra quşu, bildirçin, alabaxta və s. quşlara rast gəlinir. Hal-hazırda yasaqlıq işğal altındadır və onun fəaliyyəti tamamilə dayandırılmışdır.
Adı: Qusar Dövlət Təbiət Yasaqlığı
Yaradıcılığı il: 1964
Sahə(hektar): 15,000
Olduğu yer: Qusar rayonunun ərazisində
Qısa məlumat: Yasaqlığın yaradılmasında başlıca məqsəd buradakı bir sıra ov əhəmiyyətli məməli heyvanları və quşları qoruyub saxlamaqdır. Meşə sahəsində fısdıq, vələs, palıd yayılmışdır. Kol bitkilərindən yemişan, zoğal, armud, alça, alma, itburnu, böyürtkən, qaratikan və s. təsadüf edilir. Yasaqlıqda çöl donuzu, cüyür, canavar, meşə pişiyi, qamış pişiyi, çaqqal, yenot, dovşan və s. kimi məməlilər, turac, kəklik , bildirçin, çöl göyərçini, yaşılbaş ördək, fitçi cürə və s. kimi quşlar yayılmışdır.
Adı: Şəmkir Dövlət Təbiət Yasaqlığı
Yaradıcılığı il: 1964
Sahə(hektar): 10,000
Olduğu yer: Şəmkir rayonunun ərazisində
Qısa məlumat: Yasaqlığın yaradılmasında məqsəd buradakı quşları və məməli heyvan növlərini, xüsusilə də çöl donuzu, kəklik, turac, qırqovul və ördəkləri qorumaqdır. Yasaqlıqda tuqay və yarımsəhra bitki formasiyaları yayılmışdır. Tuqay meşə və kolluqları Kür çayı yatağının ətrafında yerləşir, onlar söyüd, ağyarpaq qovaq, qaratikan, böyürtkən, yulğun və s. ibarətdir. Ərazinin təbii landşaft sahələri müxtəlif olub, heyvanların məskunlaşması üçün əlverişli mövqeyə malikdir. Burada məməlilərdən çöl donuzu, canavar, dovşan, meşə pişiyi, çaqqal, tülkü, turac, qırqovul (Phasianus), kəklik, turac və müxtəlif su quşları vardır.
Adı: Zuvand Dövlət Təbiət Yasaqlığı
Yaradıcılığı il: 1969
Sahə(hektar): 15,000
Olduğu yer: Lerik və Yardımlı rayonlarının ərazisində
Qısa məlumat: Yasaqlığın yaradılmasında əsas məqsəd dağ quru bozqır şəraitində bezoar keçisi, kəklik və s. heyvanların qorunmasıdır. Ərazinin bitki örtüyü çox kasıb olub, quru bozqır bitkiləri komplekslərindən təşkil olunmuşdur. Əsasən yabanı dənli və paxlalı-dənli bitki qrupları üstünlük təşkil edir. Yasaqlığın ərazisi heyvanlar aləmi ilə çox zəngin deyildir. Burada qayakeçisi, kaftar, çöl donuzu, dovşan, canavar, tülkü və s. heyvanlar yayılmışdır.
Adı: İsmayıllı Dövlət Təbiət Yasaqlığı
Yaradıcılığı il: 1969
Sahə(hektar): 23,438
Olduğu yer: Əsasən İsmayıllı, qismən də Qəbələ rayonlarının ərazisində
Qısa məlumat: Yasaqlığın yaradılmasında əsas məqsəd burada məskunlaşmış heyvanların qorunması və sayının artırılmasıdır. Bitki örtüyü alp və subalp dağ-çəmən və meşə bitkilərindən ibarətdir. Meşə ilə örtülü sahələr əsasən vələs, fısdıq, və palıd meşələrindən ibarətdir. Yasaqlığın ərazisində heyvanlar aləmi həm növ, həm də say etibarilə çox zəngindir. Burada quşlardan kəklik, bildirçin, turac, alabaxta, ular və s., məməlilərdən canavar, vaşaq, meşə pişiyi, yenot, çaqqal, dələ, dovşan və s. məskunlaşmışdır.
Adı: Qubadlı Dövlət Təbiət Yasaqlığı
Yaradıcılığı il: 1969
Sahə(hektar): 20,000
Olduğu yer: Qubadlı və Laçın rayonlarının ərazisində
Qısa məlumat: Qubadlı rayonunun şimal və Laçın rayonunun cənub hissəsində dağ-bozqır sahələrini əhatə edir. Bu yasaqlığın yaradılmasının məqsədi həmin ərazilərin heyvanlar aləmini, xüsusilə burada məskunlaşmış məməli heyvan növlərini (cüyür, çöl donuzu və. s.) və quşları (qırqovul və s.) qorumaqdır. Ərazidə yayılmış seyrək meşəliklər və kolluqlar palıd, vələs, ardıc, yemişan, itburnu, böyürtkən və s. ibarətdir. Ərazinin ekoloji amilləri burada heyvanların normal məskunlaşmasına tam şərait yaratmışdır. Çöl donuzu, qonur ayı, canavar, çaqqal, tülkü, cüyür, dovşan, porsuq, kəklik, qırqovul, turac, bildirçin və s. yayılmışdır. Hal-hazırda yasaqlıq işğal altındadır və onun fəaliyyəti tamamilə dayandırılmışdır.
Adı: Kiçik Qızılağac Dövlət Təbiət Yasaqlığı
Yaradıcılığı il: 1978
Sahə(hektar): 10,700
Olduğu yer: Lənkəran rayonunun ərazisində Kiçik Qızılağac körfəzinin orta və cənub hissəsində
Qısa məlumat: Yasaqlığın yaradılmasında məqsəd buradakı su, bataqlıq və quru ərazilərinin köçəri və oturaq quşlarını qorumaqdır. Kiçik Qızılağac körfəzi balıqlarla zəngindir və çoxlu sayda köçəri və oturaq quşların məskənidir. Yasaqlıqda quşlardan turac, dovdaq, mərmər cürə, dəniz qartalı, məzar qartalı, sultan toyuğu, dovdaq, ərsindimdik, qırmızıdöş qaz və s., məməlilərdən canavar, tülkü, çaqqal, qamış pişiyi, porsuq, və s. növlərə təsadüf edilir.
Adı: Qızılca Dövlət Təbiət Yasaqlığı
Yaradıcılığı il: 1984
Sahə(hektar): 5,135
Olduğu yer: Gədəbəy rayonda Gədəbəy meşə təsərrüfatının Qızılca meşəçiliyi sahəsində
Qısa məlumat: Onun yaradılmasında əsas məqsəd ərazinin təbiət kompleksini, xüsusilə məhv olmaq təhlükəsində olan heyvanlar və bitki nümunələrini qorumaqdır. Ərazidə meşə və meşə altından çıxmış dağ- bozqır bitkiləri inkişaf etmişdir. Burada meşəni əmələ gətirən əsas ağac cinsləri palıd, fısdıq və vələsdir. Yasaqlıqda cüyür, qonur ayı, çöl donuzu, dovşan və s. heyvanlar qorunur.
Adı: Daşaltı Dövlət Təbiət Yasaqlığı
Yaradıcılığı il: 1981
Sahə(hektar): 450
Olduğu yer: Şuşa rayonunun ərazisində Şuşa şəhərinin ətrafında
Qısa məlumat: Şuşa şəhəri və Şuşa rayonu Qarabağın, Azərbaycanın ən səfalı və füsunkar təbiətli, zəngin tarixi abidəli sahələrindən biridir. Onların qorunmasının, etalon ərazi kimi saxlanılmasının təbiət və tarixi baxımdan mühüm əhəmiyyəti vardır. Yasaqlığın ərazisi zəngin meşə, kol və ot bitkilərinin təbii muzeyidir. Burada palıd, vələs, ağcaqayın, cökə, göyrüş, yemişan, itburnu, zoğal, əzgil, alma, armud, alça və s. ağac və kol bitkiləri normal inkişaf edir. Ərazi dərman, endemik və nadir bitkilərlə zəngindir. Burada cüyür, çöl donuzu, dələ, dovşan, canavar, çaqqal, və onlarla quş növü məskunlaşmışdır. Hal-hazırda yasaqlıq işğal altındadır və onun fəaliyyəti tamamilə dayandırılmışdır.
Adı: Arazboyu Dövlət Təbiət Yasaqlığı
Yaradıcılığı il: 1993
Sahə(hektar): 2,200
Olduğu yer: Zəngilan rayonunun ərazisində
Qısa məlumat: Tuqay meşələrinin qorunması və bərpası məqsədilə yaradılmışdır. Hal-hazırda yasaqlıq işğal altındadır və onun fəaliyyəti tamamilə dayandırılmışdır.
Adı: Qəbələ Dövlət Təbiət Yasaqlığı
Yaradıcılığı il: 1993
Sahə(hektar): 39,700
Olduğu yer: Qəbələ rayonunun ərazisində
Qısa məlumat: Qəbələ rayonunun ərazisində təşkil edilmişdir. Yaradılmasının əsas məqsədi Böyük Qafqaz dağlarının cənub yamaclarının landşaftını qorumaqdır.
Adı: Qax Dövlət Təbiət Yasaqlığı
Yaradıcılığı il: 2003
Sahə(hektar): 36,836
Olduğu yer: Qax rayonu İlisu Dövlət Təbiət Qoruğu ilə həmsərhəd
Qısa məlumat: Yasaqlığın yaradılmasının başlıca məqsədi yay otlaqlarında və Acınohur düzündə faunanın qorunması və nəsli kəsilməkdə olan heyvan növlərinin bərpa edilməsidir.
Adı: Qarayazı-Ağstafa Dövlət Təbiət Yasaqlığı
Yaradıcılığı il: 1964
Sahə(hektar): 11,970
Olduğu yer: Ağstafa rayonu, Qarayazı meşələri sahəsində
Qısa məlumat: Yasaqlığın təbii landşaft sahələri əsasən tuqay meşələrindən, palıd meşəsi, cavan qarışıq meşələr və kolluqlardan, kollu və ot bitkisi olan açıqlıqlardan, otlaqlardan, əkindən, qamışlı cəngəlliklərdən, cınqıllıqlardan, su sahəsindən və s. ibarətdir. Yasaqlığın ərazisi insanın təsərrüfat fəaliyyətinin intensiv təsirinə məruz qalsa da, heyvan və quşlarla zəngindir. Burada maral, çöl donuzu, qunduz, canavar, dovşan, meşə pişiyi, tülkü, porsuq kimi məməlilər, qırqovul, qaratoyuq, alabaxta, su fərəsi, ördək, qaşqaldaq, göyərçin, hop-hop, ağacdələn, bildirçin və s. quşlar vardır.
MDB ölkələrinin əksər vətəndaşları üçün Azərbaycana gələrkən viza almaq zərurəti yoxdur.
Digər ölkə vətəndaşları xaricdəki Azərbaycan səfirliyində və yaxud Bakıdakı Heydər Əliyev beynəlxalq aeroportunda özəl şəxsdən və ya turist agentliyindən aldığı dəvət əsasında viza əldə etməlidir.
Gömrük qaydaları
Xarici valyuta deklarasiyaya daxil edilməlidir. Şəxsi əşyalara rüsum qoyulmur: 500 qramadək kürü, 3 blok siqaret və zəruri dərmanlar. Hər hansı əntiq malın, qiymətli daşlar, pullar və digər sənət əsərləri daxil olmaqla, müvafiq orqanların icazəsi olmadan ölkədən çıxarılması qadağandır. Narkotik maddələrin, silah və sursatın (icazəsi olan silahlara istisnadır), mənəviyyatı təhqir edən və ölkə qanunlarını pozan ədəbiyyat və video materialların ölkəyə gətirilməsi qadağandır.
Valyuta
Azərbaycanın milli valyutası Azərbaycan manatıdır (AZN). Milli valyutanın məzənnəsi 0,8732 AZN = 1 USD və 1,1144 AZN = 1 EUR (01.11.2006). Müsafirin xarici valyutası və çekləri bütün banklarda Azərbaycan manatına dəyişdirilə bilər. Respublika paytaxtının bir çox banklarında və mağazalarında Master Card/VİSA-lar qəbul edilir.
Saat qurşağı
GMT+4 saat (GMT+5 saat mart ayının sonuncu bazar günündən oktyabr ayının sonuncu bazar gününədək).
Xəritədə Azərbaycanın təsviri dənizə doğru uçan quşa oxşayırsa onun "dimdiyi" - ABŞERON YARIMADASIDIR. Azərbaycanın paytaxtı - qədim və daim cavan olan Bakı şəhəri bu yarımadanın cənub-qərb sahilində yerləşmişdir.
Bakının coğrafi koordinatları belədir: 39 dərəcə 39 dəqiqə - 40 dərəcə 03 dəqiqə şimal en dairəsi, 49 dərəcə 39 dəqiqə - 49 dərəcə 59 dəqiqə şərq uzunluq dairəsi.
Şəhərin əhalisinin sayı təqribən 2 milyon nəfərdir. Bakı inzibati baxımdan Abşeronun qəsəbələrindən (onların sayı 32-dir) ayrılmasına baxmayaraq tarixən bu qəsəbələr paytaxtla istər mədəni və iqtisadi baxımdan, istərsə də məkan etibarı ilə vəhdət təşkil edir. Buna görə də bütün Abşeron yarımadası paytaxtla birlikdə "Böyük Bakı" adlanır.
Abşeronda və Bakıda respublikanın əsas nəqliyyat magistraları - HEYDƏR ƏLİYEV ADINA BEYNƏLXALQ HAVA LİMANI, Bakı buxtasındakı böyük dəniz limanı (yeri gəlmişkən, bu liman bütün Xəzər dənizində ən böyük limandır.), Bakıdakı dəmiryol vağzalı və Respublika paytaxtını regionlarla birləşdirən şosse yolları vardır.
Neftin və qazın nəql edilməsi üçün əsas magistral boru kəmərləri də buradan, Abşerondan başlanır. Bakı TRASEKA (Avropa-Qafqaz-Asiya) beynəlxalq nəqliyyat dəhlizinin əsas məntəqəsidir. Bu layihə çərçivəsində Azərbaycan tarixi Böyük İpək Yolu marşrutunun bərpa olunmasında iştirak edir.
İQLİMİ. Abşeron yarımadası dünya okeanı səviyyəsindən 28 metr aşağıda yerləşir. Bakının və Abşeronun iqlimi mülayim- isti, yarımsəhra və çöl iqlimi olub yalnız Abşerona xas olan küləklərlə səciyyəvidir. "XƏZRİ" deyilən şimal küləyi yayda havanı sərinləşdirir, qışda isə hədsiz dərəcədə soyudur. "GİLAVAR" deyilən cənub küləyi yayda isti gətirir, qışda isə soyuğu bir qədər mülayimləşdirir. Ümumiyyətlə müasir Bakının iqlimi bakılıların sevə-sevə becərdikləri bağların və parkların sayəsində xeyli mülayimləşmişdir. XX əsrin əvvəllərində güclü külək və toz əldindən Bakının küçələrinə çıxmaq mümkün deyildi, bu gün isə Bakı ilıq və rahat həyat tərzi ilə seçilən bir şəhərə çevrilmişdir.
FAYDALI QAZINTILAR. Abşeron yarımadasında neft, qaz, inşaat daşı ("badamdaş" deyilən əhəng daşı), duz, qum və əhəng yataqları vardır. Abşerondakı Masazır, Qala, Böyük Şor, Xoca Həsən duz gölləri çox məşhurdur. Dünyada ən qədim neft quyularının bir qismi Abşeronda yerləşir. Vaxtilə insanlar bu quyulardan nefti verdrələrlə çıxarırdılar. Sənaye üsulu ilə neft çıxarılan ilk quyuların da bir neçəsi buradadır.
TƏBİƏTİN GÖZƏL MÜƏMMASI sayılan PALÇIQ VULKANLARININ sayına və müxtəlifliyinə görə Azərbaycan dünyada birinci yeri tutur. Yer kürəsinin müxtəlif ölkələrində mövcud olan 800 məlum palçıq vulkanından 400-ü cənubi Xəzər neft-qaz hövzəsi hüdurlarında, o cümlədən 300-dən çoxu Azərbaycanın quru ərazisində və Xəzər akvatoriyasında - dənizdə və çoxsaylı adalarda yerləşir.
Dünyada mövcud olan palçıq vulkanlarının bütün müxtəlif növləri Azərbaycanda təmisil edilmişdir. Bu diyarı palçıq vulkanizminin təbii anbarı və laboratoriyası adlandırsaq mübaliğə olmaz. Buna görə də son illərdə vulkanizm, geodinamika və seysmiklik məsələləri üzrə beynəlxalq elmi formlar məhz Bakıda keçirilir.
Palçıq vulkanları ölkəmizə gələn turistlərin də diqqətini get-gedə daha çox cəlb edir. Abşeronun çöllük və qayalıq landşaftı, onun vulkanları planetimizin gənclik dövrünü xatırladır. O vaxt Yer kürəsində nə insan vardı, nə də ay landşaftları. Lakin Azərbaycan vulkanları canlıdır, onlar nəfəs alır…
QOBUSTAN PETROQLİFTLƏRİ - AÇIQ SƏMA ALTINDA MUZEYDİR. Petroqliflər, yəni qayaüstü rəsmlər Yer planetində insanın təkamülünün bədii "arxividir". Bu cür arxivlərin "sənədləri" isə insanın öz mənliyini ətraf aləmə ilk dəfə translyasiya etməsinə bənzəyir. Azərbaycanda açıq səma altında bir neçə bu cür "arxiv" var. Onlardan biri və yəqin ki, ən böyüyü QOBUSTANDA - Bakının yaxınlığındakı BAKI DÖVLƏT TARİXİ-ETNOQRAFİK VƏ BƏDİİ QORUQDA yerləşir. Böyük Qafqaz dağlarının cənub-şərq ətəklərində yerləşən bu qayalı massiv Xəzər dənizinin yaxınlığında, qədim Şirvan yolu boyunca çəkilmiş müasir şosse yolunun üzərindədir. Burada çoxsaylı qayaüstü təsvirlər, qayaların altında yerləşən qədim insan məskənləri və kurqan qəbrləri aşkar edilmişdir. Həyatının 35 ilini Qobustanın öyrənilməsinə həsr etmiş iki arxeoloq - D.Rüstəmov və onun həyat yoldaşı F.Muradova bu fikirdədirlər ki, Qobustan petroqliflərinin ən qədim hissəsi bəşəriyyətin inkişafının ilk dövründə insanın ən nikbin və özünüifadə formasının sadəliyinə baxmayaraq olduqca informativ həyat mənzərəsidir. Onlar təqribən 20 qaya altı məskəni tədqiq etmiş, 40 yaxın kurqanda qazıntı aparmış, üzərində təsvirlər olan 300 yeni qaya və daş aşkar etmişlər. Lakin Qobustan qayaları təkcə insan həyatının ən qədim dövrünün şahidləri deyil. Bu qayalarda regionun 15 min illik həyat tarixi - yuxarı paleolit dövründən orta əsrlərə qədər böyük bir zaman kəsiyi əks olunmuşdur.
Qobustanın ilk tədqiqatçısı arxeoloq İshaq Cəfərzadə 1939-cu ildə bu unikal yerlər barədə ilk dəfə dünya elminə məlumat vermişdir.
Bu gün Qobustanda 4000-dən çox petroqlif (daş üzərində oyma texnikası əsasında çəkilmiş qayaüstü rəsmlər) aşkar edilmişdir. Bu rəsmlərdə heyvan və balıq ovu, məişət səhnələri, kollektiv rəqslər, müxtəlif, o cümlədən solyar rəmzlər (svastika, spirallar, xaç), bürclər, kişilər və qadınlar (maraqlıdır ki, o vaxtlar qadınlar kişilərlə birlikdə ova gedirmiş), ceyran, dağ keçisi, şir, keçi kimi heyvanların təsvirləri, qamışdan düzəldilmiş qayıq, iki təkərli araba və insan izlərinin rəsmləri vardır. Qobustanda qeyri-adi "qablar" - daş üzərində çapılmış və hətta naxışlarla bəzədilmiş oyuqlar salamat qalmışdır. Burada qeyri adi "çalğı alətləri" - güclü səslər verən daşlar da var. Hər daşın öz tembiri olduğuna görə onlara "QAVAL DAŞ" deyilir.
Qobustan qayalarında bizim eranın I əsrində Roma legionerlərinin burada olmasını təsdiq edən əlamətlər də qalmışdır. İşğal edilmək üçün cəlbedici olan bu region romalıların diqqətindən yayılmamışdır. Buradakı qayalardan birinin üzərində 11-ci şimşək legionun romalı senturionları tərəfindən latın dilində bir mətn yazılmışdır. Həmin yazıda göstərilir ki, o dövrdə Romada imperator Domitsian Sezar Avqust Germanik hakimiyyətdə olmuşdur. İndi Qobustan YUNESKO-nun "Dünya irsi" siyahısına daxil olunmaq üçün nominasiya edilmişdir.
ABŞERONUN TARİXİ. Abşeronun coğrafi iqlim və geoloji amilləri sayəsində bütün Abşeron yarımadası və Bakı ərazisi 20.000 il bundan əvvəl məskunlaşmışdır. (Yeni Suraxanı qəsəbəsinin yaxınlığında qədim insan məskənləri aşkar edilmişdir.). Ümumiyyətlə bütün yarımadada qədim insan məskənləri tunc dövrünə və erkən dəmir dövrünə aid kurqanların sayı hesabı yoxdur. Burada həmçinin daşdan yonulmuş, üzərində sujetli rəsmlər çəkilmiş antropomorf fiqurlu qədim qəbristan kompleksləri aşkar edilmişdir (Dübəndi, Türkan, Xaşaxuna, Mərdəkan, Şüvəlan qəsəbələri). Azərbaycanın və Qafqazın heç bir başqa regionunda bu cür komplekslərə rast gəlmək mümkün deyil. Pirallahı adasında, Zığ gölündə, Binəqədidə və Əmircanda qədim insan məskənləri aşkar edilmişdir (e.ə.III-I minilliklər). Bütün bunlar onu göstərir ki, bütövlükdə Abşeron yarımadası hələ qədim vaxtlardan insanların dinc yaşaması üçün onları cəlb edirmiş. Lakin bu yarımadanın geostrateji mövqeyi müxtəlif işğalçıları da buraya cəlb edirdi.
Abşeronda ən böyük qəsəbə MAŞTAĞA kəndidir. Burada tunc dövrünə və dəmir dövrünə aid insan məskənlərinin qalıqlarından əlavə nisbətən sonrakı dövrə aid abidələr də qalmışdır: BİRƏ ARBUTAY məscidi (1414-cü il), XOCA AYDƏMİR məscidi, QAZIXANA, XOCA KƏRBƏLAYI HÜSEYN məscidi (XVIII əsr), XIII-XIV əsrlərdə tikilmiş və sonradan 40 m hündürlüyündə minarə əlavə edilmiş məscid, XVII əsrə aid HAMAM, OVDAN (sututar, XIX əsr); AQİL BABA, XOCA ASLAN, HƏSƏNBƏY, XOCA AYDƏMİR türbələri (XVIII əsr).
Abşeronun QALA kəndində yerləşən "QALA" Bakı Dövlət Tarix-Etnoqrafiya qoruğunda qədim məscidlər, yollar, ovdanlar, qədim qəbristan (XV əsr), hamamlar, tunc dövrünə aid insan məskənləri qorunub saxlanır. Abşeronda çox özünəməxsusluğu ilə seçilən Qala qəsəbəsini bəzən Abşeronun "İçəri şəhəri" adlandırırlar.
Bakıdakı ATƏŞPƏRƏSTLƏR MƏBƏDİ - ATƏŞGAH (Od evi) paytaxt qonaqlarının böyük marağına səbəb olur. SURAXANI qəsəbəsində yerləşən Atəşgah (XVII əsr) qaya üzərində yerləşir. Burada minilliklər boyu yerdən təbii şəkildə çıxan qaz yanmışdır. MƏMMƏDLİ kəndinin yaxınlığında çox maraqlı bir təbii hadisəni müşahidə etmək olar: burada qayanın ətəklərində yerdən çıxan təbii qazlar fasiləsiz yanır. Buna görə də həmin yer "YANARDAĞ" adlanır. Qədim dövrlərdə Abşeronda bu cür yerlər çox olmuşdur.
Abşeronda çox qədim "LEYlər" də aşkar edilmişdir. Malta adasındakı əsrarəngiz "yolların" tam analoqu olan bu LEYlərin çoxu birbaşa dənizin içərisinə uzanıb orada itir…
BAKI. Bu şəhər ən qədim dövrlərdən Xəzər sahilində salınmış ilk dəniz limanlarından biri olmuşdur. Qədim dəniz yollarından biri - Volqa boyunca Həştərxana, oradan da dənizlə Bakıya gələn yoldan istifadə edərək işğalçıların qayıqları və Rusiyadan eləcədə Avropa ölkələrindən dinc ticarət karvanları Bakıya gəlirdi. Tacirlər və səyyahlar buradan yollarına davam edərək cənub-qərbə, Gürcüstan ərazisindən keçməklə Qara dəniz sahilindəki ölkələrə, Şərqə, İrana, Çinə, Hindistana gedirdilər. Azərbaycan Avropa ilə Asiyanın şərti sərhəddində yerləşən bir ölkədirsə, Bakı və Abşeron bu ölkənin əsas darvazalarından biri sayıla bilər. Avropa ölkələrinin sakinləri Asiya ilə daha yaxından tanış olmaq üçün bu darvazadan keçməli olurdular. Avropaya can atan Asiya və uzaq Şərq ölkələrinin sakinləri isə Bakıdan da yan keçmirdilər. Böyük İpək Yolunun bir şaxəsi buradan keçirdi.
Bəzi yazılı mənbələrdə qədim Qafqaz Albaniyasında BARUKA adlı bil şəhər barədə məlumat verilir. Alimlərin fikrincə, bu ad Bakıya aiddir. Qədim dövrün müxtəlif yazılı mənbələrində Bakı şəhərinin Baqavan, Atəşi Baqavan, Bakux, Bakuya, Bad-Kubə, Bakı və Baka kimi qədim adlarına rast gəlmək olar.
Şirvanşahlar dövlətinin yarandığı dövrdə Bakının əhəmiyyəti daha da artdı. XII əsrdə baş vermiş güclü zəlzələ nəticəsində Şamaxı ciddi zərər çəkdi və bundan sonra arvadı və uşaqları həlak olmuş Şirvanşah I Axisitan Şirvan dövlətinin paytaxtını Bakıya köçürdü. Beləliklə Bakı Şirvanın əsas şəhərlərindən birinə çevrildi. Şirvanşah öz yeni paytaxtında İçəri şəhərin qala divarlarını ucaltdı, bu divarların dövrəsində xəndək qazdırdı. Şəhərin əhalisi sənətkarlıqla məşğul olur - xalça, mis və tunc qab-qacaq, silah hazırlayardı. Bu xalq sənəti nümunələrinin çoxu indi dünyanın müxtəlif ölkələrinin muzeylərində saxlanılır. Bakı Xəzər dənizində strateji limana çevrildi, bu isə onun daha da tərəqqi etməsi üçün əlverişli şərait yaratdı.
Şirvanşahlar Xəzərdə güclü donamma yartmışdırlar. Şirvanşah I XƏLİLULLAHIN hakimiyyəti dövründə (1417-1462) Bakıda çox böyük tikinti işləri aparılır, iqtisadiyyat və mədəniyyət möhkəmlənirdi. 1501-ci ildə ŞAH İSMAYIL SƏFƏVİ Bakını fəth etdi. ŞAH TƏHMASİBİN dövründə (1538-ci il) Şirvanşahlar dövləti SƏFƏVİLƏR dövlətinin tərkibinə daxil oldu. XVIII əsrdə bu dövlət parçalanandan sonra burada müstəqil BAKI XANLIĞI yarandı.
Həmin dövrdə Rusiya imperyasının Qafqaza geopolitik marağı çox güclənmişdi. Bu baxımdan, Bakı xüsusi əhəmiyyət kəsb edirdi. Rusiya çarı I PYOTR Xəzərə yürüş etdi. 1723-cü ildə o, Xəzərə ekspedisiya göndərdi və həmin ildə Pyotrun qoşunları Bakı, Şamaxı, Şirvan, Dərbənd və İranın Xəzəryanı şəhərləri də daxil olmaqla bütün Xəzəryanı bölgəni tutdular. Rusiya ilə İran arasında gedən müharibələr 1813-cü ildə GÜLÜSTAN SÜLH MÜQAVİLƏSİNİN bağlanması ilə başa çatdı. Həmin müqaviləyə əsasən Azərbaycan iki hissəyə parçalandı: şimal hissə Rusiyanın, cənub hissə isə İranın əlinə keçdi.
BAKININ ABİDƏLƏRİ. Bakıdakı tarixi abidələr arasında ən çox maraq doğuran - üç tərəfdən böyük qala divarı ilə əhatə olunmuş qədim İÇƏRİŞƏHƏRDİR. ŞİRVANŞAHLAR SARAYI və ona aid müxtəlif tikililər kompleksi (məqbərə, saray məscidi, divanxana, saray hamamı, saray alimi Seyid Yəhya Bakuvinin məqbərəsi (Dərviş turbəsi)) burada yerdəşir. Şirvanşahlar sarayı Şirvanşah I Xəlilullah (1417-1462-ci ildər) və onun oğlu Fərrux Yasər (1962-1501) tərəfindən tikilmişdir. İÇƏRİŞƏHƏRDƏKİ qədim abidələrdən CÜMƏ MƏSCİDİ də maraq doğurur. Bu məscidin binasında SULTAN OLCAYTUNUN (XIII əsr) yazdığı bir mətn qalmışdır. İÇƏRİŞƏHƏRİN küçələri çox darısqaldır. Bəzən evlər arasındakı keçid o qədər ensizdir ki, insan əllərini yanlara açanda bütün küçəni tutmuş olur. Buradakı çoxsaylı balaca dükanlarda xalq sənətkarlarının əl işi olan qədim və müasir məmulatlar xalçalar, keramika məhsulları, mis qablar və s. əşyalar almaq mümkündür. İçəri şəhərdəki qədim Karvansara binasındakı restoranlarda Azərbaycan milli mətbəxti ilə tanış ola bilərsiniz.
Şəhərə onun yuxarı hissəsindən - dağüstü parkdan və ya dəniz tərəfidən baxanda Bakı qayalı təpələrin yamaclarında yerləşən amfiteatra oxşayır. O, dəniz sahilindəki piyaləni xatırladır. İçəri şəhərin kənarında böyük BAKI BULVARININ yanında ölkəmizin ən əhəmiyyətli tarix-memarlıq abidələrindən biri Bakının rəmzinə çevrilmiş QIZ QALASI ucalır.
QIZ QALASI XII əsrə aid edilir. Alimlərin fikrincə, bu qala hərbi və müdafiə təyinatlı olmuşdur və Azərbaycanın şimal sərhədlərindən - Dərbənd qalasından başlanan bütöv bir hərb - müdafiə tikililəri kompleksinin bir hissəsindir. Gilgilçay müdafiə istehkamları kompleksi dənizdən başlanırdı. Çıraqala dağlarındakı böyük qüllə ilə başa çatan bu sədd boyunca çoxlu qalalar ucaldılmışdır.
Lakin alimlər hələ QIZ QALASININ bütün sirlərini aça bilməmişlər. Məsələn, bu qalanın daha əvvəl tikilməsi barədə faktlar vardır. Bakılıların çoxu ölkəmizin tarix və memarlığının unikal nümunəsi olan QIZ QALASINI təkcə dini, müdafiə və elmi (astronimik) baxımdan deyil həm də ezoterik baxımdan çox əhəmiyyətli hesab edirlər. Buna görə də şəhər folklorunda həm QIZ QALASININ özü, həm də onun adı haqqında çoxlu rəvayətlər var.
Həmçinin belə hesab edirlər ki, bir vaxtlar Bakının yaxınlığında dənizin içində Qız qalasına oxşayan daha bir qüllə olmuşdur. Dəqiq məlum olan isə budur ki, 1235-ci ildə Şirvanşah III Fariyburz Bayıl buxtasının qayalı adılarının birində (müasir Bakının ucqar guşəsi olan Bayıl buxtası Bakıda ən qədim neftçıxarma rayonudur) istehkam ucaltmışdır. Burada uzunluğu 180, eni 40 m olan qeyri-düzgün formalı düzbucaqlı şəkilndə bir qəsr vardır. Qəsrin dövrəsinə qalınlığı 1,5-2 m olan qala divarı çəkilmiş, divarda 15 keşikçi qülləsi düzəldilmişdir. Qalanın yuxarı hissəsi boyunca 400 m uzunluğunda mətn yazılmışdır. Bu mətndə Şirvanşahlar sülaləsinin genealogiyası təsvir edilmişdir. Qalanın salamat qalmış daşlarının birinin üzərində yazılmış "Bəndər-i Bakı" ("BAKI LİMANI") sözləri vardır. Bu, şəhərin girəcəyində ucaldılmış dəniz qalası idi. Çünki hələ XII əsrin axırlarında Şirvanşahların güclü donanması vardı. XIII əsrdə monqolar uzun müddət bu qalanı mühasirədə saxlamış, toplardan atəş açaraq qalanı xeyli dağıtmış, lakin onu tuta bilməmişdilər. Bu qəsrli qala sahildən 350 m aralıda yerləşir. 1306-cı ildə baş vermiş zəlzəldən və onun ardınca Xəzərdə suyun səviyyəsi qalxandan sonra həmin ada və oradakı qala suyun altında qalmışdır. Arxeoloji kəşfiyyat zamanı dənizin dibindən üstü yazılı 700-ə yaxın daş, gil qabların fraqmentləri və bütöv qablar, Şirvanşah Kerşasbın (XIII əsr) zərb etdirdiyi mis sikkələr, saxsı boru parçaları tapılıb üzə çıxarılmışdır. İndi həmin daşların bir neçəsi şirvanşahlar sarayının həyətində qoyulmuşdur. Suyun altında qalmış qalanın özü isə "ŞƏHRİ SƏBA", "Səbail qəsri" və ya "Bayıl daşları" adı ilə məşhurdur.
Bugünkü Bakı - Şərqin bənzərsiz gözəllikləri və müasir meqapolisə xas olan cizgilərə malik müasir şəhərdir. Azərbaycanın paytaxtı olan Bakıda bir neçə muzey vardır: Azərbaycan tarixi muzeyi, Ədəbiyyat muzeyi, Musiqi mədəniyyəti muzeyi, Xalça muzeyi, Teatr muzeyi, burada həmçinin müasir Azərbaycan musiqisinin banisi ÜZEYİR HACIBƏYOVUN, məşhur Azərbaycan bəstəkarı NİYAZİNİN, bəstəkar və caz ifaçısı VAQİF MUSTAFAZADƏNİN, Bakıda anadan olmuş dünya şöhrətli musiqiçi MSTİSLAV ROSTROPOVİÇİN, yazıçı və dramaturqlardan HÜSEYN CAVİDİN, CƏFƏR CABBARLININ, MƏMMƏD SƏİD ORDUBADİNİN və başqalarının xatirə muzeyləri, unikal mineatür kitab muzeyi fəaliyyət göstərir.
Paytaxtda çoxsaylı sərgi və konsert salonları, sənət qalereyaları, teatrlar, idman kompleksləri, stadionlar, üzgüçülük hovuzları, otellər və restoranlar vardır.
Bakının dövrəsində Abşeron yarımadasının bütün perimetri boyunca çoxlu çimərliklər var. İlin 5 ayında Abşeron çimərliklərində günəşdən qaralmaq və çimmək mümkündür. Burada günəşli və qızmar günlər çox olur. Yayda havanın istisi azalanda, günəş batandan sonra çimərliklərdə diskotekalar və gecə klubları işləməyə başlayır. Burada Xəzərin sahilindəki çoxsaylı otellər, istirahət evləri və sanatoriyalar turistlərə və dincələnlərə öz xidmətlərini təklif edir.
ŞİMAL MARŞRUTU: XIZI - SİYƏZƏN - DƏVƏÇİ - QUBA - XAÇMAZ - NABRAN - QUSAR
XIZI
XIZI RAYONU Azərbaycanın Quba-Xaçmaz adlanan regionunda yerləşir. Respublikanın dağlıq relyefə malik olan inzibati rayonları arasında Bakıya ən yaxını Xızıdır: Bakı ilə Xızı arasında məsafə cəmi 70 km-dir. Bu bölgədə iqlim mülayim-isti olub yağıntılar az düşür. Rayonun şərq hissəsi Xəzər sahilləridir.
Xızıya gedən yolda, BAKI-ROSTOV şosesindən 10 km aralıda çox maraqlı bir təbii hadisə müşahidə etmək olar: müxtəlif geoloji süxur layları təpəliklərin səthində çox özünə məxsus rəngi ilə seçilən landşaft yaradır. Mütəxəssislər bildirirlər ki, buna oxşar geoloji hadisəyə yer kürəsində buradakından başqa yalnız bir yerdə rast gəlmək olar- ABŞ-dakı Ölüm vadisində.
Respublikanın ən gözəl qoruqlarından biri olan "ALTIAĞAC" qoruğu Xızı rayonunda yerləşir. Onun ərazisinin 90 %-i meşələrdən ibarətdir. Bu qoruq Böyük Qafqazın cənub-şərq yamaclarındakı nadir heyvan və bitki növlərini qoruyub saxlamaq və burada baş verən eroziya proseslərinin qarşısını almaq üçün yaradılmışdır. Şirvanşahların hakimiyyəti dövründə salınmış karvan düşərgələrindən biri burada yerləşirdi. "Altıağac" adının mənası isə "6 ağac" sözləri ilə bağldır: iş burasındadır ki, "Ağac" sözu qədim uzunluq vahidi olub təxminən 7 kilometrə bərabərdir.
Altıağacdan ŞAMAXI şəhərinə qədər məsafə 42 km, yəni "6 ağac" olduğu üçün bu yer belə adlandırılmışdır. Vaxtilə Şamaxını Dərbəndlə birləşdirən qədim karvan yolu buradan keçmişdir. Piyada turizm həvəskarları hələ də buradan MƏRƏZƏYƏ və ŞAMAXIYA turist səfərləri edirlər. YAŞMA yasaqlığı da Xızı rayonunun ərazisində (Sumqayıt şəhərinin yaxınlığında) yerləşir. Sahəsi 4 hektara bərabər olan bu yasaqlığda su quşları ovlamaq və balıq tutmaq üçün əlverişli şərait var.
Rayonun inzibati mərkəzi XIZI ŞƏHƏRİDİR. Onun əhalisinin sayı 13.500 nəfər, Bakıdan məsafəsi 104 km-dir. Xızı Azərbaycanın məşhur yazıçısı və dramaturqu, milli kino sənətinin inkişafı üçün böyük işlər görmüş Cəfər Cabbarlının vətənidir. Hazırda Azərbaycan Dövlət Kinostudiyası onun adını daşıyır. Azərbaycanın tanınmış mədəniyyət xadimləri Mikayıl Müşfiq və Cabir Novruz da əslən Xızıdandır. Buraya gələn səyyahlar, turistlər və sadəcə istirahət edənlər üçün şəhərin yaxınlığında "CƏNNƏT BAĞI" adlı gözəl istirahət zonası yaradılmışdır. Bu zona dağ meşəsində, ATAÇAY çayının sahilində, ALTIAĞAC qoruğunun lap yaxınlığında yerləşir. Xızıdan 8 km aralıda isə "QIZILQAZMA" adlı daha bir istirahət zonası var.
SİYƏZƏN
SİYƏZƏN RAYONU Azərbaycan paytaxtından şimalda, Xəzər dənizinin sahilləri boyünca yerləşmişdir. İqlimi quru yarımsəhra iqlimi, landşaftı seyrək meşələrdən və kolluqlardan ibarətdir. Heyvanat aləmində canavar, çöl pişiyi, çaqqal, dovşan və digər növlər çoxluq təşkil edir. Sahilyanı zonada su quşlarının bir neçə növünə rast gəlmək olar. GİLGİLÇAY və ATAÇAY çayları bu rayonun ərazisindən axır.
İlkin orta əsrlər dövründə Xəzəryanı müdafiə istehkamlarının ikinci xətti buradan keçirdi (həmin istehkamların birinci xətti Dərbənddədir). Bu xətt Azərbaycanın dövlət tərəfindən mühafizə olunan tarix-mədəniyyət abidələri siyahısına daxil edilmişdir. GİLGİLÇAY MÜDAFİƏ İSTEHKAMI həm də YUNESKO tərəfindən "XƏZƏRYANI MÜDAFİƏ İSTEHKAMLARI" kompleksində Ümumdünya mədəni abidələr irsinin siyahısına daxil edilmək üçün tövsiyə olunmuşdur. Arxeoloqlar müəyyən etmişlər ki, Gilgilçay müdafiə istehkamının tikintisi lap çoxdan, hələ eramızdan əvvəl başlanmış, sonrakı dövrdə bu istehkamda daim əlavə tikinti işləri aparılmış və istehkam daha da möhkəmlədilmişdir.
İstehkam divarları bilavasitə dənizin içində başlanır (uzun illər boyu Xəzərdə suyun səviyyəsi vaxtaşırı dəyişikliklərə məruz qalmışdır). Bir neçə kilometr uzanan qala divarları möhtəşəm ÇIRAQQALA KEŞİKÇİ QÜLLƏSİNDƏ (V əsr) başa çatır. Bu qülləyə qalxmağa dəyər: onun tarixi əhəmiyyəti öz yerində, dağın zirvəsindən baxanda dənizə və ətrafdakı dağlara çox gözəl bir mənzərə açılır.
Burada, dənizlə Qafqaz dağlarının ətəkləri arasında Azərbaycandan şimaldakı digər ölkələrə gediş-gəliş üçün rahat bir keçid var. Ta qədim dövrlərdən Xəzər keçidi adlanan bu ərazidən həm qonşu dövlətlərdən, həm də uzaq ellərdən gəlmiş işğalçılar ölkəmizin ərazisinə soxulurdular. Onlar Azərbaycana basqınlar edir, Bakı limanında qarətlər törədir, bəzən ölkənin lap içəri hissəsindəki rayonlara da gedib çıxırdılar. Buna görə də həmin istehkam tikilisi müdafiə xarakterli olub Abşerona (Bakıya) və daha sonra qədim Azərbaycanın butun sərhədyanı regionlarına siqnal çatdırmaq üçün istifadə edilirdi. İstehkam divarlarının ölçüləri və müdafiə təyinatlı olması (o, böyük ipək yoluna keçidləri də qoruyurdu) onu Böyük Çin Səddi ilə müqayisə etməyə imkan verir, lakin bu obyekt hələ də bərpa edilməmişdir.
Çıraqqala qülləsindən bir qədər aralıda yerləşən QALAALTI kurort şəhərciyində Çıraqqala sanatoriyası diqqəti cəlb edir. Onun ərazisində müalicəvi əhəmiyyətə malik olan kükürdlü mineral su bulağı var. Bu su sidik kisəsində və öd kisəsində daş olan xəstələr üçün xüsusilə faydalıdır. Sanatoriyaya gedən yol boyunca çoxsaylı kababxana, kafe və kiçik kempinqlər yerləşir. Onların əksəriyyəti yalnız yay vaxtı işləyir.
ZARAT kəndinin yaxınlığında Beşbarmaq adlı digər müdafiə istehkamının fraqmentləri salamat qalmışdır. Xalq arasında bu qalıqlar Xızırzində baba adlanır. Sedan kəndinin yaxınlığında isə Dindar qalasının qalıqları diqqəti cəlb edir.
Bu regionda xalçaçılıq, ağac üzərində naxışlı oyma, xalq çalğı alətlərinin hazırlanması kimi sənətkarlıq növləri geniş inkişaf etmişdir. Rayonun mərkəzi Siyəzən şəhəri Bakıdan 103 km məsafədədir. Onun əhalisinin sayı 34.500 min nəfərdir.
Siyəzəndə mehmanxana yoxdur. Ona görə də buraya gələnlər xüsusi evlərdə, ya da şəhərdən bir qədər aralıda yerləşən Çıraqqala sanatoriyasında qala bilərlər. Siyəzəndə nahar etmək istəsəniz "GÖRÜŞ", "ZƏFƏRAN" və ya "ÇIRAQQALA" restoranlarının xidmətlərindən istifadə edə bilərsiniz. Şəhər xəzər dənizinin yaxınlığında yerləşdiyi üçün bu restoranlarda ət və tərəvəz xorəklərində əlavə geniş çeşiddə balıq xorəkləri də təklif edilir.
DƏVƏÇİ
Bakıdan şimal tərəfdə yerləşən DƏVƏÇİ RAYONUNUN şərq sərhəddi Xəzərin sahilləri boyunca uzanır. Rayonun bu cür adlanması çox ehtimal ki, burada dəvə karvanı yollarının çox olması ilə əlaqədardır. Vaxtilə bu regionun sakinləri dəvə saxlayır, qonşu regionlardan buraya yerli bazarlara gələnlər isə təkcə dəvə deyil, həmçinin quş, heyvan, yağ və süd məhsulları, bal, yun (dəvə və qoyun yunu), xalça da alıb satırdılar. Bundan əlavə karvana qoşulmaq və ya özləri üçün dəvə və sarvan kirayə etmək üçün gələnlər də olundu.
Dəvəçi rayonunun ərazisində dəniz sahilindən 12 km məsafədə Ağzıbir adlanan ovçuluq təsərrüfatı yaradılmışdır. Sahəsi 1180 hektar olan bu təsərrüfatda su quşları və balığ ovlamaq olar. Ağzıbirdə yerləşən qarşılıqlı əlaqəli üç gölün dənizə çıxışı var. Burada ovçuları qəbul etmək üçün balaca evlər və qayıqlar da var. Rayonda meşələr çoxdur (21.500 hektar) bu meşələrdə ayı, tülkü, canavar, çaqqal, qaban və ceyran yaşayır. Quşlardan, o cümlədən su quşlarından turac, kəklik, qaz, ördək, durna, qarabatdaq, qaşqaldaq və digər növlərə rast gəlmək olar. Ərazinin relyefi çox müxtəlifdir. Burada düzənlik, dağətəyi bölgələrlə yanaşı qayalar və dağlar da var. Keçiqaya adlanan yer həm turistlər, həm də yerli sakinlər arasında çox populyardır. Burada qayaların arasından çay axır, tərkibində çoxlu kükürd olan mineral bulaqlar diqqəti cəlb edir. Rayondakı tarix arxeoloqiya abidələrindən ən məşhuru Şahnəzərli kəndinin yaxınlığında yerləşən Şabran şəhər yeridir (5-18 əsrlər). Şabran orta əsrlərdə Azərbaycanın ən iri ticarət və sənətkarlıq mərkəzlərindən biri olmuşdur. Burada ipək istehsalı, dulusçuluq və şüşəüfürmə sənəti xüsusilə yüksək dərəcədə inkişaf etmişdir. 20-ci əsrin 80-cı illərində bu ərazidə aparılmış arxeoloji qazıntılar nəticəsində həm yerli, həm də başqa ölkələrdən gətirilmiş olan çoxlu keramika məhsullarının aşkar edilməsi onu göstərir ki, Şabran şərqin bir sıra ölkələri ilç ticarət əlaqələrinə malik olmuşdur. Aorxeoloji qazıntılar zamanı 14-cü əsrdə tikilmiş su kəmərinin fraqmentləri də aşkar edilmişdir. Bu kəmər şəhərdən 10 km-dən çox məsafədə yerləşən bulaqdan içməli su ilə şəhəri təchiz edirmiş.
Gəndob kəndində Gülüstani İrəm şəhər yeri (18-19-cu əsrlər) yerləşir. Dəvəçi rayonunda bizim eradan əvvəl 3-2-ci minilliklərə aid edilən çoxsaylı arxeoloji obyektlər tapılmışdır. Qazıntılar zamanı aşkar edilmiş materiallarla Dəvəçi şəhərindəki tarix-diyarşünaslıq müzeyində tanış olmaq mümkündür.
Rayonun inzibati mərkəzi olan Dəvəçi şəhəri Bakıdan 122 km məsafədə yerləşir. Əhalisinin sayı 47.200 nəfərdir. Yerli "PİRƏBƏDİL" və "HERAT PİRƏBƏDİL" xalçaları mütəxəssislərin təsnifatına görə Quba xalça məktəbinə aiddir. Orijinal və bənzərsiz olması ilə seçilən bu xalçalar əl ilə toxunmuş xalça məmulatları həvəskarları arasında məşhurdur.
QUBA
QUBA RAYONU Azərbaycanın ən çox inkişaf etmiş kənd təsərrüfatı rayonlarından biridir. Burada yetişdirilən meyvə və tərəvəz məhsulları paytaxt bazarlarına aparılır, yerli konserv sənayesi müəssisələrində emal edilir, həmçinin başqa ölkələrə ixrac olunur. Quba rayonunda yetişdirilən meyvə və tərəvəz növlərinin çox olmasına baxmayaraq hər bir azərbaycanlı "Quba" dedikdə onun alma bağları yada düşür. Bakı bazarlarında alma satan adamlar öz mallarını tərifləyərkən hökmən onun Quba alması olduğunu vurğulayırlar. Zəngin floraya malik olan Quba rayonu həm də dərman bitkilərinin geniş spektri ilə təmsil olunmuşdur. Burada yemşan, ardıc, pişikotu, andız, dəvədabanı, effedra və bir sıra başqa dərman bitkiləri yetişdirilir.
Qubanın ətrafında mənzərəli güşələr çoxdur. Qəçrəş, Balbulaq, həmçinin dərinliyi 400 metirdən 600 metirə qədər olan Təngəaltı yarğanı xüsusilə populyar olub turistlərdə daha çox maraq doğurur.
Vəlvəliçay üzərindəki məşhur AFURCA ŞƏLALƏSİ Azərbaycanın təbii abidələrinin siyahısına daxil edilmişdir və dövlət tərəfindən mühafizə olunur. Burada öz qeyri-adiliyi və bənzərsizliyi ilə turistlərin və səyahətçilərin diqqətini cəlb edən başqa şəlalələr də var. Bu mənzərəli yerləri turist cığırları ilə gəzib dolaşmağın özgə ləzzəti var. Dağlara tərəf qalxdıqca hündür ağaclar kollarla əvəz olunur, daha yuxarında-Xaşiçay çayının sahilində isə dağ dərəsindəki qayalardan termal sular süzülür. Haçansa lap qədim vaxtlarda bacarıqlı sənətkarlar burada bir başa qaya süxurunda üç ədəd oyuq açaraq özünəməzsus vannalar düzəltmiş və onların kənarını daşla hörmüşlər. Buraya gələnlər həmin vannalarda kükürd-hedrogen tərkibli şəfalı isti suda çimə bilərlər. Səriştəli adamların dediyinə görə bu təbii daşdan hazırlanmış vanna suyun şəfalı təsirini daha da artırır.
Vaxtilə məşhur fransız yazıçısı Aleksandr Düma Azərbaycana səyahətə gələrkən bu yerlərdə də olmuşdur. O, yolun yaxınlığında düşərgə salarkən bir qədər dincəlmək və qəlyanaltı etmək məqsədilə yaxınlıqda düşərgə salmış qubalılar onu öz tonqallarının yanına dəvət edirlər. Qubalıların qoyunu necə məharətlə kəsib təmizləmələri və Dumanı kababa qonaq etmələri ona çox güclü təsir bağışlayır. Zəmanəmizin ən böyük səyyahı sayılan norveç alimi Tur Xeyyerdal da Azərbaycana gələrkən Qubaya da getmişdir. O, belə hesab edirdi ki, "Edda" eposunda adları çəkilən "aslar" azərbaycanlıların qədim əcdadları olmuş və xalqların böyük köçürülməsi dövründə Avropanın şimalına gedib çıxmışdılar. Quba rayonunda Qubadan 65 km məsafədə uca dağlar qoynunda (dəniz səviyyəsindən 2500 metr yüksəkliydə) yerləşən Xınalıq kəndinin əhalisi ayrıca unikal etnik qrupdur. Xınalıqlıların qədim dili dünyadakı müasir dillərin heç birinə oxşamır. Xınalıqlılar Azərbaycan dilində də danışırlar, lakin öz dillərini qoruyub saxlamışlar. Xınalıq fenomeni təkcə Azərbaycan tarixində deyil, ümumiyyətlə bəşər tarixində ən maraqlı etnoqrafik müəmmalardan biridir.
Xınalığın yaxınlığında müqəddəs ziyarətkah yerləşir. 9-cu əsrə aid olan bu ziyarətkahda yerin altından təbii od çıxır. Buna görə də xalq arasında bu yeri Atəşkaş adlandırırlar. Buduq kəndində də bənzərsiz bir etnik qrup yaşayır. Bu insanlarında çox nadir bir dili var. Daxma adlanan qədim tikili salamat qalmışdır. Zərdüştilik dövrünə aid olan və xalq arasında "Sükut qülləsi" deyilən bu qüllələr zərdüştilərin dəfn mərasiminin icrası üçün nəzərdə tutulmuşdur.
Quba şəhəri Qudyalçay çayının sahilində və Böyük Qafqaz silsiləsinə daxil olan Şah dağın şimal-şərq yamaclarında yerləşir. Quba rayonunun inzibati mərkəzi olan Quba şəhərinin əhalisinin sayı 140.000 nəfər, Bakıdan məsafəsi 168 km, dəniz səviyyəsindən yüksəkliyi 600 metrdir. Quba şəhərinin və Quba xanlığının tarixi, bu diyarı məşhurlaşdırmış insanlar barədə yerli tarix müzeyində ətraflı məlumat almaq olar. Azərbaycanın məşhur ictimai xadimi, yazıçı və maarifçi Abbasqulu ağa Bakıxanovun ev-muzeyi də buradadır. Bakıxanovun kitablarından biri - "Gülüstani-irəm" əsəri Azərbaycanın tarixinə həsr edilmişdir. Mahiyyət etibarilə bu kitab Azərbaycan tarixinə aid ilk elmi əsərdir. Qubada xalçaçılıq mərkəzi də var.
Bu zonada toxunan "ÇİÇİ", "SIRT ÇİÇİ", "QIMIL", "CİMİ", "YERFİ" xalçaları dünyanın bir sıra müzeylərinin və şəxsi kolleksiyaların bəzəyidir.
Şəhərdə SƏKİNƏ XANIM MƏSÇİDİ, CÜMƏ MƏSÇİDİ, 16-cı əsrə aid məqbərə, qədim şərq hamamları kimi tarixi abidələr qorunub saxlanılmışdır. 18-ci əsrin birinci yarısında indiki Quba, Dəvəçi, Qusar, Xaçmaz, Xızı və Siyəxzən rayonlarının ərazisin Quba xanlığı şəklində birləşdirilmişdir. Əvvəlcə bu xanlığın mərkəzi Xudat şəhəri idi, lakin az sonra Quba xanı Hüseynəli Qubanı öz xanlığının mərkəzinə çevirdi və öz iqamətgahını Qubaya köçürdü. Quba xanlığının hökmdarlarından ən məhşuru olmuş FƏTƏLİ XAN çalışırdı ki, Azərbaycanın pərakəndə xanlıqlarını özünün rəhbərliyi altında birləşdirsin. O, Dərbənddən Lənkarana qədər bütün şimal-şərqi Azərbaycanı özünə tabe etmişdir. Həmin dövrdə yəhudilər Qubaya, Qudyalçayın sol sahilində məskunlaşmağa dəvət edilmişdir. Əvvəlr Yəhudi Slobodası adlanan bu yaşayış məntəqəsi 1926-cı ildən Qırmızı Qəsəbə adlanır.
Dağıstan xanları Quba xanlığı üçün həmişə şimal tərəfdən təhlükə mənbəyi olmuşdur. Rusiya da Qafqaza və Zaqafqaziyaya geosiyasi maraq göstərməyə başlayanda burada öz-üsul idarəsini bərqərar etmək qərarına gələndə Quba xanlığının sərhədlərini qorumaq xeyli çətinləşdi. Və 19-cu əsrin əvvələrində (1813-cü ildə) Quba xanlığı Rusiya imperiyasının tərkibinə daxil oldu.
Quba kiçik şəhərdir, lakin Böyük Qafqazın şimal-şərq yamaclarında yerləşən indiki Quba rayonunun ərazisi son dərəcədə mənzərəlidir və şəhərdən kanara çıxan kimi bu gözəlliklər aləminə qərq olacaqsınız. İstər azərbaycanlı istərsə də əcnəbi turistlər bu regionu heç vaxt diqqətdən kanarda saxlamırlar. Bakılılar isə, xüsusən Qubada istirahət etmək üçün oraya öz maşınlarında gələnlər çox vaxt Qubadan Yalama dəniz sahilində, Qubadan çox da uzaqda olmayan istirahət zonasına baş çəkirlər. Yalamada (Nabran) istirahət edənlər də öz nöbəsində Xəzər sahilində istirahətin zövqünü Qubanın dağətəyi meşələrinin ləzzəti, çoxsaylı bulaqların və təbii mənzərələrin seyr edilməsi fürsətini əldən vermirlər. Quba rayonu ölkəmizin ən gözəl güşələrdən biridir. Onun paytaxta yaxın, meşə zonasının Xəzər sahilləri ilə qonşuluqda yerləşməsini, burada çoxsaylı turist bazaları və istirahət zonaları olduğunu da nəzərə alsaq bu rayon ölkənin rekreativ zonası kimi çox böyük əhəmiyyət kəsb edir.
Qubaya gələnlər buradakı "ŞAHDAĞ" mehmanxanasında, eləcədə yaxın vaxtlarda tikilmiş Olimpiya Kompleksinin kotteclərində və mehmanxanasında qala bilərlər. "Olimpiya" kompleksində örtülü üzgüçülük hovuzu (uzunluğu 50 m), açıq səma altında stadion, komanda idman növləri üçün nəzərdə tutulan örtülü stadion, trenajor zalı, tennis və mini futbol meydançaları vardır.
"LONG FOREST" İSTİRAHƏT ZONASI
Burada ağacdan tikilmiş və mebellə təchiz olunmuş 10 şale, milli, hind və avropa mətbəxi xorəkləri təklif edilən restoran, bar, işgüzar görüşlər və seminarlar keçirmək üçün konfrans zalı, sauna və buxarxana, trenajorlar və hovuz sizin xidmətinizdədir. İdmanla məşğul olmak üçün dağ velosipedləri, bilyard, stolüstü tennis və digər vasitələr təklif olunur.
ÜNVAN: Quba rayonu, Alpan kəndi
Bakıdakı ofis: Rəsul Rza küçəsi, 2
Tel.: (99412) 493-08-07, (99450) 363-00-85, 332-50-77
e-mail: [email protected]
İnternet səhifəsi: [
Bundan əlavə, tarixi abidələrə baxmaq üçün at belində ekskursiyalar və gəzintilər də təşkil edilir. Qubada bir neçə istirahət zonası var: "QUBA", "CƏNNƏT BAĞI", "MİNARƏ". Bakı-Quba yolu boyunca yerləşən çoxsaylı kababxanalarda, Qubadan 7-9 km məsafədə, Qudyalçayın sahilində yerləşən Qəçrəş meşə massivində də nahar etmək imkanı var. Yol boyunca çoxlu kafe, restoran və müxtəlif istirahət zonalarında "Toqqanın altını bərkidmək" mümkündür.
XAÇMAZ
Samur-Dəvəçi ovalığının bir hissəsinin tutan XAÇMAZ RAYONU Azərbaycanın şimal-şərqində yerləşib şimal tərəfdən Rusiya ilə həmsərhəddir.
Magistral şosse yolu və Bakı-Moskva dəmir yolu bu rayonun ərazisində keçir. Rayonun iqlimi mülayim isti, yarımsəhra və quru çöl iqlimidir. Lakin rayon ərazisində 20 hekdardan artıq sahə başdan-başa meşələrlə örtülmüşdür. Burada bir neçə çay, 3 süni göl, çoxsaylı, o cümlədən termal və mineral bulaqlar var.
Dağıstanla sərhəddə əvvələr bir yol olmuşdur. İşğalçı skif, alan və hunn tayfaları bu yol ilə gedib gəlirmiş. İndiki Xaçmaz rayonun ərazisinə gedib çatan xəzəryanı müdafiə istehkamı məhz bu məqsədlə tikilmişdir. 18-ci əsrin əvvələrində qədim şəhər-qalalardan biri - Xudat (bu sözün mənası "Allah vergisi" deməkdir). Quba xanlığının paytaxtına çevrilmişdir. Xudat şəhəri yaxınlığında yeraltı su ehtiyyatları xüsusilə çoxdur. 1914-cü ildə buradakı Şollar kəndindən Bakıya içməli su kəməri çəkilmişdir.
Rayonun bütün ərazisində neolit və tunc dövrünə aid insan məskənlərinin izləri aşkar edilmişdir. Alimlərin fikrincə, "XAÇMAZ" toponimi gəlmə Hunn tayfalarından olan Xaçmatak və ya Xaçmat tayfalarının adı ilə bağlıdır. Sonradan onlar yerli əhali ilə qaynayıb qarışmışdır. Maraqlıdır ki, bu qəbilələrdən biri Xaçmaz rayonunun ərazisindən indiki Oğuz rayonuna köçmüş və orada eyni adlı Xaçmaz kəndi, daha sonra Xaçmaz qalası yaratmışlar.
Bu regionda təqribən 60 yaxın tarix və mədəniyyət abidəsi salamat qalmışdır. Lakin arxeoloqların fikrincə bu cür abidələrin sayı qat-qat çox olmalıdır, çünki lap qədim vaxtlardan bu regionda əhali sıx məskunlaşmışdır. Molla Bürhan, Hülövlu, Qaracıq, Həsənqala kəndlərinin yaxınlığında tunc dövrünə aid insan məskənləri və Kurqanlar, canaxır və Bostançı kəndlərinin yaxınlığında orta əsrlərə aid insan məkənləri aşkar edilmişdir. Şıxlar kəndindəki Şeyx Yusif məsçidi (15-ci əsr) memarlıq-məqbərə komplekslərinin yarandığı ilk dövrlərə aiddir. Sonradan- 16-17-ci əsrlərdə bu cür komplekslər daha geniş yayılmışdır. Moruqoba, Tağaroba, Uzunoba kəndlərində 19-cu əsrə aid məsçidlər, Qaraqortlu kəndində 15-ci əsrə aid məsçid və mədrəsə salamat qalmışdır.
Xaçmaz rayonunun inzibati mərkəzi Xaçmaz şəhəridir. Onun Bakıdan məsafəsi 157 km, əhalisinin sayı 148.400 nəfərdir. Burada ənənəvi xalq sənəti növlərindən xalçaçılıq daha geniş inkişaf etdiyi üçün yerli litseydə məxsusi fakültə açılmışdır. Gənc ustaların incə barmaqları ilə hecazkar xalça naxışlarını necə toxumalarına tamaşa etmək üçün buraya tez-tez qonaqlar gəlir. Bu xalçaların naxışları əsrlər boyu nəsildən-nəsilə ötürülərək hələdə qorunub saxlanılmışdır.
Xaçmaza gələnlər buradakı "Xaçmaz" mehmanxanasında qala bilərlər (telefon 3-40-40). Xaçmaz rayonunun ərazisində ölçülərinə və abadlığına görə respublikada ikinci yeri tutan istirahət zonası yerləşir. Xəzərin sahilləri boyunca Muxtadır qəsəbəsindən Nabran qəsəbəsinə və bir qədərdə uzağa doğru ərazini tutan bu itsirahət zonasında çoxlu turist bazaları və pansionatlar yerləşir.
NABRAN
Nabran - Xaçmaz rayonunda Xəzər dənizi sahillərində yerləşən kreativ təyinatlı ən böyük regiondur. Bu zonanın maraqlı cəhəti ondan ibarətdir ki, kiçik bir ərazidə yerləşən qumsal çimərlikdən dərhal sonra meşə başlanır. Müxtəlif turist bazaları düşərgələr, pansionatlar, istirahət evləri həmin meşədə yerləşir. Onların şəraiti çox müxtəlifdir-"Lüks" tipli rahat mehmanxanalardan, bir neçə nəfən üçün nəzərdə tutulan abad kotteclərdən başlamış çadır şəhərciklərinə qədər geniş seçim imkanı var.
GREEN VILLE Istirahət Kompleksi
Meşədə, Xəzər dənizinin sahilində yerləşən bu istirahət zonasında hər biri dörd ayrıca nömrədən ibarət olan 18 komfortabelli kottec vardır. Hər bir kottec 2-12 nəfər üçün nəzərdə tutulmuşdur. Burada əla istirahət etmək üçün hər şey var-restoranlar, konfrans zalı, barlar, yaşlılar və uşaqlar üçün hovuzlar, uşaq meydançası, tennis kortu, voleybol, basketbol, futbol meydançaları, bilyard, stolüstü tennis, baqminton………
Ünvan: AZ2724, Xaçmaz rayonu, Nabran qəsəbəsi
Mob: (99450) 331-80-32
Burada hər birinin içərisində kondisioner, televizor, bar, və telefon olan 30 abad kottec, yaşlılar və uşaqlar üçün hovuzlar, idman meydançaları, konfranslar keçirmək üçün zal, restoran və bar var.
Ünvan: Xaçmaz rayonu, Nabran, Seyidli kəndi.
Telefon: (99455) 791-11-04, 789-89-92.
"LOTOS" İSTİRAHƏT ZONASI
Meşədə, çimərliyin yaxınlığında yerləşir. Zonanın ərazisi 1,2 hekdardır. Burada hər cür şəraiti (telefon, televizo, soyuducu) olan 14 kottec, restoran (isveç stolu), diskoteka və banket zalı vardır.
Ünvan: Xaçmaz rayonu, Nabran
Telefon: (99450) 324-74-59, (99455) 780-74-23.
"ATLANT" İSTİRAHƏT ZONASI
Xəzərin sahilində meşədə yerləşir. 2 və 3 otaqlı rahat kottecləri, restoran, diskoteka, bar, müalicəvi əhəmiyyətli bulaqları, hovuzlar, idman meydançaları, avtobusda, ciplərdə və ya piyada ekskursiyalar təklif olunur. Uşaqlar qayıqla və katamaranla gəzintiyə çıxa bilərlər.
Ünvan: Xaçmaz rayonu, Nabran
Telefon: (99450) 375-47-47, 810-47-47
Bakıdakı ofisin telefonu: (99412) 462-58-56, faks: (99412) 441-58-48.
QUSAR
Rayonun əhalisinin sayı 183.500 nəfər, rayon mərkəzi - Qusar şəhəri, onun əhalisinin sayı 15.800 nəfərdir. Dağıstanla həmsərhədd olan Qusar rayonu Azərbaycanın şimal-şərqində Xudat dəmir yolu stansiyasından 35 km məsafədə yerləşir. Rayonun adı "Qusar" sözü vaxtilə bu ərazidə yaşamış, sonradan tarixi etnogenez nəticəsində yox olmuş "Xisar" qəbiləsinin adından yaranmışdır. İndi bu rayonda əsasən ləzgi millətinin nümayəndələri yaşayır.
Bu diyarın landşaftı meşələrlə örtülü dağların və dərələrin bir-birini əvəz etməsi ilə əlamətdardır. Burada enliyataqlı ağaclar-vələs, palıd, qayın ağacları daha çox yayılmışdır. Çay yataqlarındakı Tuqay meşələrində əsgil, sumax, yemşan, itburnu, yabanı meyvə ağacları, yabanı üzüm, müxtəlif növ dərman bitkiləri yetişir. Burada "ALISTAN BABA MEŞƏSİ" deyilən qayın meşəsi (sahəsi 7 hektar) dövlət tərəfindən mühafizə olunur. Qusar rayonunun faunası da zəngindir. Burada canavar, ayı, qaban, dağ keçisi, qartal, bayquş və digər quşlar və heyvanlar yaşayır. Faunanın ov və ov sənaye növlərinin qorunub saxlanması və onların baş sayının bərpa edilməsi məqsədi ilə "Qusar" yasaqlığı yaradılmışdır (sahəsi 15 min hektar).
Dağ dərələrində gözəl şəlalələr var. Onların ən çox populyar olanları Laza və Şahnabaz şəlalələri turistləri və qafqazın yabanı təbiətinin həvəskarlarını buraya çox cəlb edir. Qusar rayonunun dağları və zirvələri alpinistləri cəlb edir. Yerli şəlalələr isə son illərdə qış fəslində buzlu dağlara dırmaşmağı xoşlayan idmançıların yarış yerinə çevrilmişdir. Laza kəndindən Quba rayonunun Xınalıq kəndinə piyada getmək olar. Son vaxtlar piyada turizm həvəskarları məhz bu marşruta üstünlük verirlər.
Ekoloji turizm marşrutu üzrə Qusar şəhərindən Laza şəlaləsi istiqamətində piyada gedənlər Ənik kəndində düşərgə sala bilərlər. Bu kəndin yaxınlığında 13-cü əsrə aid qala divarlarının qalıqları, qədim məsçid binası yaxşı vəziyyətdə qalmışdır. Laza kəndinin yaxınlığında isə "SUVAR" istirahət bazasında qalmaq olar.
Qusardan SUDUQ kəndi istiqamətində marşrutun uzunluğu 75 km-dir. Şah dağın yamaclarında Həzrə kəndində Azərbaycan SƏFƏVİLƏR dövlətinin banisi ŞAH İSMAİL XƏTAİNİN babası ŞEYX CUNEYDANIN (16-cı əsr) məqbərəsinə tamaşa etmək olar.
Bütün Azərbaycan torpağı kimi Qusar torpağında da bu xalqın qədim mədəniyyətinin və həyat tərzinin sübutlarını görmək olar. Həzrə, Hil, Balaqusar, Ənik, Yasab, Köhnə Xudat, Gündüz qala kəndlərində qədim məqbərələr, məsçidlər, qədim insan məskənlərinin və qalaların qalıqları qorunb saxlanmışdır.
Qusar rayonunun inzibati mərkəsi Qusar şəhəri Bakıdan 183 km məsafədə yerləşir. Böyük rus şairi Lermontov vaxtilə bu şəhərdə olmuşdur. İndi burada onun adını daşıyan muzey yaradılmışdır.
Qusarda xalq sənəti növlərinin ən geniş yayılanı xalçaçılıqdır. Həm ev şəraitində həm də şəhərin mərkəzində təşkil elimiş sexdə toxunan xovsuz SUMAX xalçaları daha çox məşhurdur. Respublikada ən böyük xalça dəzgahı bu sexdə quraşdırılmışdır. Həmin dəzgahda 10 nəfərə qədər xalçaçı eyni vaxta işləyə bilər.
Qusara gələnlər QAYBULAQ, SUVAR istirahət zonalarında həm gecələmək, həm də yaxşıca nahar etmək imkanı əldə edəcəklər.
Azərbaycanın ürəyi sayılan QƏDİM QARABAĞ diyarı bu ölkəyə neçə-neçə istedadlı övladlar bəxş etmişdir. Qarabağ deyəndə təkcə unikal təbiətə malik olan bir bölgə, ölkənin təbii abidələri siyahısına daxil edilmiş landşaftlar deyil, həm də istedadlı şairlər, yazıçılar, musiqiçilər, xanəndələr (milli musiqinin bir istiqaməti olan muğam ifaçıları) nəzərdə tutulur. Qarabağ - Azərbaycan musiqisinin beşiyidir. Bu qədim diyarın təbiəti və təbii ehtiyatları heç kəsi laqeyid qoymur. Bəlkə də ona görədir ki, indi bu gözəl diyar işğal altındadır…
BƏRDƏ
Bərdə rayonu Qarabağ düzənliyinin mərkəzində Kür-Araz ovalığının şimal-şərq hissəsində, Tərtərçayın sahilində yerləşir. Xaçın çayı da bu rayonun ərazisindən keçir. Kür çayı isə rayonun sərhəddi boyunca axır. Yuxarı Qarabağ kanalı burada tikilmişdir. Bərdə - Tərtər yolu boyunca iki gözəl göl, Bərdənin yaxınlığında isə daha bir göl (Ağalı gölü) var.
Rayonun meşələrinin sahəsi 6856 kv. m-dir. Burada çoxlu nadir ağac növləri, həmçinin palıd, vələs, qarağac, qoz və çinar ağacları bitir. Yerli fauna canavar, tulkü, çaqqal, qaban, dovşan, qırqovul, qaz, turac və digər heyvan və quş növləri ilə təmsil olunmuşdur. Burada heyvan və balıq ovu ilə məşğul olmaq mümkündür.
Rayonun təbii şəraiti burada bostan bitkiləri becərməyə, taxılçılıq və pambıqçılıqla məşğul olmağa imkan verir.
Sovet İttifaqı dağılana qədər Bərdə ümumittifaq sağlamlıq ocaqlarından biri idi. Bu diyarda müalicəvi əhəmiyyətli mineral su bulaqları çox olduğuna görə bura çox populyar kurort idi. Mineral bulaqlardan ən məşhuru Bərdə şəhərindən 3 km aralıda yerləşən İstisu və Muğanlı kəndinin yaxınlığındakı bulaqdır.
Rayonun inzibati mərkəzi olan Bərdə şəhəri Bakıdan 314 km məsafədə yerləşir. Azərbaycanın qərbində yerləşən Bərdə ərəb yazılı mənbələrində (İBN HOVQAL) "ARRAN ŞƏHƏRLƏRİNİN ANASI" adlandırılmışdır. Vaxtilə bu şəhər böyük İpək Yolunun üzərində yerləşən əsas məntəqələrdən biri olmuşdur. Ətraf regionlarda yaşayan xalqlar hələ 2000 il bundan əvvəl Bərdə barədə bilirdilər. Hətta belə bir rəvayət vardır ki, Bərdənin təməlini qoyan Makedonyalı İsgəndər olmuşdur. Balazuni və Qəzvini kimi qədim müəlliflər öz əsərlərində bu rəvayətə istinad etmişlər. Eramızın VI əsrindən etibarən Bərdə Qafqaz Albaniyasının paytaxtı olmuşdur.
Arxeoloji ekspedisiyalar zamanı müasir Bərdənin yaxınlığında qədim şəhər xarabalıqları aşkar edilmişdir. Burada şəhər mədəniyyətini, ticarətin və sənətkarlığın yüksək inkişaf etməsini təsdiqləyən çox zəngin material tapılmışdır. Onlar qədim Bərdədə zərgərlik, dəmirçilik, duluzçuluq, ipəkçilik, ağac emalı və xalça toxuma kimi xalq sənətlərinin yüksək səviyyədə olmasını söyləməyə imkan verir.
Bu şəhərin inkişaf etmiş infrostrukturu olmuşdur. Belə ki, arxeloloqlar yeraltı su komunikasiyalırı və kanalizasiya qalıqları aşkar etmilər. Onların tikilməsində keramik borulardan istifadə edilirmiş. İnşaat işlərində qırmızı kərpicdən istifaldə edilirdi. Qədim şəhərin meydanlarına daş döşənlimdir. Buradakı sikkəxanada metal pul zərb edilirdi. Aşkar edilmiş tapıntılar onu göstərir ki, Bərdə şəhəri Azərbaycanın və bütün yaxın şərqin ətraf şəhərləri ilə sıx əlaqə saxlamışdır. Burada bizim eradan əvəl ikinci minillikdən başlamış orta əsrlərin sronuna qədər böyük bir dövrü əhatə edin maddi mədəniyyət əşyalırı tapılmışdır.
Bir sıra memarlıq abidələri zəmanəmizə qədər salamat qalmışdır. Tərtər çayı üzərindən salınmış məşhur körpü (VII-XI əsrlər), "Axsadan baba", "Güloğlular" məqbərələri ("Güloğlular " məqbərəsində məşhur alim Bəhmən Mirzə Qacar dəfn edilmişdir) Əyyub Əl Hafizin oğlu usta Əhməd tərəfindən ucaldılmışdır. "İmamzadə" deyilən məqbərədə isə alimlərin fikrincə Şeyx İbrahim dəfn edilmişdir. Çiy kərpicdən tikilmiş kvadrat formalı qala da salamat qalmışdır.
552-ci ildə Bərdə şəhəri Alban dövlətinin paytaxtı kimi Alban xristian kilsəsinin dini mərkəzinə çevrilmişdir. Xristianlığı Qafqaz Albaniyasına gətirən Suriyalı missionerlər olmuşlar.
Lakin VII əsrin birinci yarısından etibarən Bərdə xəzər tayfaları ilə ərəblər arasında gedən müharibələrin meydanına çevrilir. Xəlifə Müaviyyənin hakimiyyətdə olduğu dövrdə (661-680-ci illər) Bərdə bərpa olunur, şəhərin ətrafında qala divarlar ucaldılır. Ərəblər xəzərlərin hücumlarından müdafiə olunmaq üçün burada öz qarnizonlarını yekrləşdirmişdilər. O dövrdə Bərdə əhalisinin sayı 100 min nəfərə çıtırdı - bu, həmin vaxtlar üçün böyük rəqəmdir. Buna görə də ərəb müəllifi Müqəddəsi Bərdəni "Bu regionun Bağdadı" adlandırmışdır.
Xilafətin süqutundan sonra demək olar ki, X əsrin axırlarına qədər Bərdə Salarilər dövlətinin tərkibinə daxil olmuşdur. Bərdənin tarixində maraqlı bir hadisə qeydə alınmışdır. 944-cü ildə Kiyev knyazlığından bütün şəhərlərə və kəndlərə üz tutub qarşısına çıxan hər şeyi talan edən vikinqlər Kür çayı boyunca gəmilərlə şimala tərəf gəlirdi. Əldə olan qeydlərə inansaq, vikinqlərin dəstəsi 30 mindən 50 minə qədər adamdan ibarət olmuşdur. Onlar bir müddət Bərdəni ələ keçirməyə nail olmuş, lakin bir neçə aydan sonra naməlum xəstəliklər üzündən qırılmağa başlamış və vuruşmadan şəhəri tərk edib getmişdirlər.
Bərdəyə ən çox ziyan vuran monqol basqınları omuşdur. Teymurun (XV əsr) hücumu dövründə Bərdə çox güclü dağıntılara məruz qalmışdır. 1736-cı ildən iran şahı Nadir bu şəhəri viran edindən sonra Bərdə özünə gələ bilmədi. Şəhərdə tənəzzül yarandı və XVIII əsrin axırlarında o, Qarabağ xanlığının tərkibində kiçik bir yaşayış məntəqəsinə çevrildi.
Əvvəllər Bərdə bir-birindən dəqiq ayrılan iki hissədən ibarət idi. Ətrafına qala bivarı çəkilmiş Şəhristan adlanan mərkəzi hissə və sənətkarların, tacirlərin yaşadığı məhəllələrdən ibarət olan Rabat. Buradakı məhəllələrdə dəmirçilər (hazırda həmin ərazidə Qara Dəmirçilər kəndi salınmışdır), toxucular, duluzçular, bənnalar, ağac və daş üzərində oyma işləri görən sənətkarlar, dabbaqlar yaşayırdı. Sənətkarlar gözəl parçalar, silahlar, keramika və şüşədən qablar, adi və qiymətli metallardan bəzək əşyaları hazırlayırdılar. Azərbaycanlı sənətkarların yaratdığı məşhur Qarabağ qrupuna aid xovlu və xovsuz xalçalar əsasən Bərdədə toxunurdu. Bura əsl sənətkarlar şəhəri idi. Böyük Azərbaycan şairi Nizami Gəncəvi özünün "İsgəndərnamə" poemasında Bərdənin gözəlliklərini vəsf etmişdir.
Bərdənin şöhrətini dünyaya yayan adamlar arasında XIV əsrdə yaşamış məşhur siyasi xadim Bərdəli Qazı Məhyəddin, mütərəqqi hüquqşünas və alim Bərdəli Məhəmməd ibn Abdulla Abubəkr (961-ci ildə vəfat etmişdir) xüsusi qeyd edilməlidir. Şərqin adlı sanlı alimlərinin çoxu ilə tanış olan bu şəxs "razı olmayanlara cavab" adlı kitab yazmışdır (müsəlman hüququ əsasında). Bu alimin əsərləri onun demokratik və mütərəqqi təfəkkürə malik bir şəxs olmasını göstərir.
AĞDAM
Ağdam rayonunun ərazisində qədim memarlıq abidələri çoxdur. Şahbulaq kəndindəki karvansara (XVIII əsr), Xanoğlan məqbərəsi (XVII əsr), məscid (XVII əsr), Pənahəli xanın sarayı və məqbərəsi, Xaçıntürbətli kəndindəki "Qutlu Musa oğlu" məqbərəsi (XIV əsr), Papravənd kəndindəki iki məqbərə və bir məscid, Boz dağın şimal ətəklərində Çapılmış mağar məbədi, Qafqaz Almaniyası xristian dövrünə aid məbədlər bu qəbildəndir.
Ağdam rayonunun inzibati mərkəzi olan Ağdam şəhəri Bakıdan 362 km məsafədə yerləşir. Ağdam da Qarabağ düzənliyində yerləşən ən iri şəhərlərdən biri olmuşdur. Türk qəbilələri düşmənlərdən müdafiə olunmaq üçün çox vaxt düzənlik yerlərdə kiçik qalalar tikirdilər. "Ağdam" sözünün qədim türk dilində mənası "kiçik qala" olmuşdur.
Sonradan "Ağdam" sözü müasir dövrdə daşıdığı mənanı kəsb etmiş - "işıqlı, ağ bina". Bu ad onunla bağlıdır ki, XVIII əsrdə Qarabağ xanı Pənahəli özünə ağ daşdan ev tikdirmişdir. Bu ev bir-biri ilə həmahəng olan tikililərdən ibarət bütöv bir kompleks - ağ daşdan tikilmiş imarət idi.
Ağdamda qeyri-adi bir muzey var - Çörək muzeyi. Burada unikal eksponantlar - çörək və taxılçılıqla bağlı arxeoloji tapıntılar toplanmışdır. Eksponantlar arasında daşa dönmüş dənlər, əl dəyirmanları, qab-qacaq, qədim kitablar, əlyazmalar, taxılçılığın, əkinçilik alətlərinin (oraq, xış, taxıl döyən vərdənə və s.) inkişafından bəhs edən müxtəlif materiallar vardır.
ŞUŞA
Bakıdan 373 km məsafədə yerləşən Şuşa şəhərinin bu cür adlanması bu yerlərin təmiz və saf havası ilə bağlıdır. "Şuşa" sözü "şüşə" sözü ilə assosiasiya edilir (adətən azərbaycanlılar təmiz havanı şəffaf şüşə ilə müqayisə edirlər). Ölkəmizin ən gözəl şəhərlərindən biri olan Şuşa İSA BULAĞI, TURŞ SU, SƏKİNƏ BULAĞI, SOYUQ BULAQ, YÜZ BULAQ, QIRX BULAQ, ÇARIQ BULAQ və başqa unikal bulaqları ilə də məşhurdur.
Şuşa şəhərinin yaranması və sonrakı dövrdə tərəqqisi Qarabağ xanlığının gücünün-qüdrətinin artması ilə əlaqədardır. Şuşanı iki tərəfdən əhatə edən, vaxtilə çox əzəmətli olmuş qala divarları hələ də salamat qalmışdır. Bu şəhərin əsasını qoyan isə Qarabağ hökmdarı Pənahəli xan olmuşdur. Pənahəli xan burada qala tikdirmiş və onu Pənahabad adlandırmışdır (1756-1757-ci illər). Sonradan yaxınlıqdakı Şuşa adlı kiçik kəndin adı bu şəhərə verilmişdir. Pənahəli xan bu bölgədə Bayat və Şahbulaq qalalarını da tikdirmiş, Əsgəran qalasını möhkəmlətmişdir.
XVIII əsrdə Şuşa şəhəri Azərbaycanın ən mühüm şəhərlərindən birinə çevrilmişdir. Onun dövrəsində böyük və güclü sədd çəkilmiş, çoxsaylı sənətkar məhəllələri yaranmışdır. Şuşalı tacirlər İran şəhərləri və Moskva ilə ticarət əlaqələri saxlayır burada Pənahabadi adlanan gümüş sikkə zərb edilirdi.
Uca dağlar qoynunda yerləşən bu gözəl şəhər buraya gələn səyyahları özünə məftun edirdi. Rus rəssamı V.Vereşşagin Şuşa barədə belə yazmışdır: "Onun evləri düzgün formalı qəşəng və hündürdür, çoxsaylı qəşəng pəncərələrdən evlərə işıq düşür. Şəhər qayalar üzərində yerləşir və elə həmin qayalardan çıxarılan daşlardan tikilmişdir. Bütün küçələrə enli plitələr döşənmiş, evlərin damları tirlərdən düzəldilmişdir".
Şuşanın məhəllələrində daş sütunlarla diqqəti cəlb edən üstü örtülü qalereyalar vardır. Bazar meydanları kifayət qədər geniş idi. Şəhərin əsas MEYDANINDA isə sıra ilə tikilmiş ticarət köşkləri, iki mərtəbəli karvansara və qoşa minarəli cümə məscidi vardır.
Şəhərin kənarında dərin Daşaltı dərəsinin yaxınlığında yerləşən Cıdır düzü xüsusilə məşhurdur. Cıdır düzündən bir qədər aşağıda qırx pilləkan deyilən dik pilləli yol Daşaltı çayına aparır. Əsrarəngiz "Xəzinə qala" mağarası da orada yerləşirdi. Şuşaya gələn qonaqların hamısı burada olurdu.
Şuşanı məşhurlaşdıran qədim memarlıq və incəsənət abidələrinin hamısını sadalamaqla qurtarmaz. Burada təkcə rəsmən qeydə alınmış 170 memarlıq abidəsi və 160 incəsənət abidəsi vardır. Şairə Xurşudbanu Natəvanın, artilleriya generalı, Port-Artur qalasının qəhrəmancasına müdafiəsinin iştirakçısı olmış Mehmandarovun, dahi bəstəkar Üzeyir Hacıbəyovun, görkəmli müğənni Bülbülün, şair və rəssam Mir Möhsün Nəvvabın, ev - muzeyləri, İbrahim xanın və onun qızı Qara Böyükxanımın qəsrləri, "Gəncə darvazaları", qala divarı və s.
Şuşanı "Şərqin konservatoriyası adlandırırlar" - bu şəhər Azərbaycanın bir sıra görkəmli müğənnilərinin musiqiçilərinin, böyük bəstəkarların və drijorların vətənidir: CABBAR QARYAĞDI OĞLU, QURBAN PİRİMOV, BÜLBÜL, SEYİD ŞUŞİNSKİ, XAN ŞUŞİNSKİ, RƏŞİD BEHBUDOV, ÜZEYİR HACIBƏYOV, NİYAZİ, FİKRƏT ƏMİROV, SÜLEYMAN ƏLƏSGƏROV əslən şuşalıdır.
Tanınmış yazıçılar SÜLYEMAN SANİ AXUNDOV, ƏBDÜRƏHİMBƏY HAQVERDİYEV, NƏCƏF BƏY VƏZİROV, şairə XURŞUDBANU NATƏVAN, şair QASIM BƏY ZAKİR, rəssam TOĞRUL NƏRİMANBƏYOV, heykəltaraş CƏLAL QARYAĞDI və başqaları bu şəhərdə doğulmuşdur.
Şuşadan bir qədər aralıda yerləşən Xankəndi şəhərinin adına ilk dəfə IX əsrə aid yazılı mənbələrdə rast gəlmək olar. Əsası türk qəbilələri tərəfindən qoyulmuş bu şəhər əvvəlcə Vərəndə adlanırdı. XVIII əsrin axırlarında Pənahəli xanın oğlu Mehdiqulu xan həmin yerdə böyük bir yaşayış məntəqəsi salmış və onu Xankəndi adlandıraraq öz arvadı Pərican bəyimə hədiyyə etmişdir. 1923-cü ildə Xankəndi şəhərinin adı dəyişdirilərək Stepanakert adlandırılmış, SSRİ dağılandan sonra Azərbaycan müstəqillik əldə edəndə şəhərin tarixi adı ona qaytarılmışdır.
KƏLBƏCƏR
Kəlbəcər rayonu Kiçik Qafqaz dağlarının ətəklərində yerəşir. Rayonun inzibati mərkəzi Kəlbəcər şəhərinin adının mənası "hündür aşırım", "yüksək ərazi" deməkdir. Kəlbəcər şəhərinin Bakıdan məsafəsi 445 km-dır.
Bu diyar özünün mineral, o cümlədən termal suları ilə məşhurdur. Ən məşhur mineral su olan İstisu bulağı ətrafında salınmış kurort da İstisu adlanır. TƏRTƏR çayıtın sahillərində, dəniz səviyyəsindən 2000-2400 m yüksəklikdə yerləşən bulaqlar (burada 31 bulaq var) da öz şəfaverici xassəsi ilə İstisudan o qədər də geri qalmır. Bu mineral suların kimyəvi tərkibi dünya şöhrətli KARLOVI VARI (Çexiya) suyunun tərkibi ilə demək olar ki, eynidir, bəzi göstəricilərə görə hətta ondan da üstündür.
ŞİMAL-QƏRB MARŞRUTU: BAKI - MƏRƏZƏ - ŞAMAXI - İSMAYILLI - QƏBƏLƏ - OĞUZ - ŞƏKİ - QAX - ZAQATALA - BALAKƏN
MƏRƏZƏ
QOBUSTAN RAYONU ölkəmizin Şirvan adlanan tarixi vilayətinin inzibati rayonlarından biridir. Şirvan ərazisində 8-16-cı əsrlərdə Azərbaycanın ən mühüm dövlət qurumlarından biri- paytaxtı Şamaxı şəhərində yerləşən Şirvanşvhlar dövləti mövcud olmuşdur. Orta əsrlərin Şərq tarixində bu ən uzun müddət mövcud olmuş dövlət idi.
İndiki Qobustan rayonu Şamaxıdan şərq tərəfdə, Bakıdan 101 km aralıda yerləşir. Burada ərazinin relyefi-dərələr, yarğanlar, qayalar, toponimik şəkildə öz əksini tapmışdır. Bu yerlərin baharı çox gözəl olur-lalələr, çobanyastığı, qaymaqçiçəyi gül açır.
Rayonun İQLİMİ əsas etibarı ilə yarımsəhra iqlimidir. Burada ən maraqlı və turistlər üçün cəlbedici obyekt şəhərin yaxınlığındakı dərədə, SÖYÜNLÜ kəndində yerləşən MAĞARA LABİRİNTLƏRİDİR (kürələr). Burada xalq arasında "AĞLAYAN QAYA" deyilən çox orijinal bir təbii hadisəni müşahidə etmək mümkündür. Rəvayətə görə Bu qayadan axan "gözyaşları" əsgər oğlanları həlak olmuş ananın gözyaşlarıdır. Mağaralar orta əsrlərdə Azərbaycanda tayfa müharibələri və yadelli işğalçıların basqınları biş verərkən süni yolla genişləndirilmiş və yaşayış üçün uyğunlaşdırılmış təbii qalereyalar sistemidir.
Qobustan rayonunun inzibati mərkəzi olan MƏRƏZƏ ŞƏHƏRİ rayonun əsas magistral yolunun yaxınlığında, Mərəzə yaylasında yerləşir. Bir rəvayətə görə bu şəhərin adı ("mərəz") nüfuzlu şəxslərdən birinin sevimli arvadı burada məskənləşərək sağaldığına görə bu hadisədən sonra belə adlandırılmışdır. Bu rəvayətin həqiqət olub olmadığını heç kəs bilmir, lakin Mərəzə yaxınlığında bir MİNERAL SU BULAĞI var. Onun suyu şor və acı olmasına baxmayaraq müəyyən mədə bağırsaq xəstəlikləirini sağaldır.
Məşhur ŞIX DÜZÜ kurqanları, b.e.ə. 1-8-ci əsrlərə aid olan, indiki DAĞ KOLANI kəndinin qədim ticarət yollarında yerləşmiş qədim insan məskənlərinin qalıqları, şəhərin ətrafındakı DİRİ BABA türbəsi (15-ci əsr); şəhərin lap mərkəzində yerləşən ŞAH ABBAS Karvansarasının qalıqları göstərir ki, bu yerlərdə ən qədim dövürlərdə insan məskənləri olmuşdur.
Burada lap qədimdən xalça toxumaqla məşğul olurdular. Yerli "MƏRƏZƏ", "ÇUXANLI", "ÇEMCEMLİ" xalçalarının naxışları butun dünyada məşhurdur. "NƏBUR" xalçalarını isə eyni adlı kənddə hələ də əl ilə toxuyurlar.
Mərəzə kiçik şəhərdir. Burada mehmanxana yoxdur. Ona görə də burada yaşamaq üçün otaq və ya xüsusi ev kirayələmək olar. Sizin arzunuzdan aslı olaraq ev sahibləri xörək bişirmək qayğılarını da öz üzərlərinə götürə bilərlər.
ŞAMAXI
ŞAMAXI RAYONU - Azərbaycanının tarixi vilayəti, keçmiş Şirvanşahlar dövlətinin yerləşdiyi qədim ŞİRVANIN mərkəzidir. O, Böyük Qafqazın cənub-şərq yamaclarında yerləşir. Rayonun əsas hissəsinin iqlimi mülayim isti, yayda quru iqlimdir. Landşaft dəyişkəndir. Burada çölləri dağətəyi çəmənlə, daha sonra meşələr əvəz edir. Dəniz səviyyəsindən yuxanı qalxdıqca payız daha sərin olur, qışda qar bir o qədər çox qalır. Lakin bütövlükdə rayonun iqlimi mülayim, torpaqları münbit, flora və faunası zəngindir. Burada cüyür, qaban, çöl pişiyi, tülkü, canavar, ayı, çoxlu quş növləri yaşayır. Vələs, qayın, palıd kimi enliyarpaq ağaclar bitən meşələr, baharda al qırmızı lalələrə bürünən göy çəmənlər göz oxşayır. Rayonun ərazisində 50 növdən çox dərman bitkisi yetişir.
Şamaxı rayonu Azərbaycanın ən iri üzümçülük mərkəzidir. Şamaxı şərabları təkcə yerli bazarda populyar olmayıb, lap çoxdan beynəlxalq sərgilərdə medal və diplomlara layiq görülmüşdür.
Bu region Azərbaycan paytaxtının sakinlərinin və idman turizmi həvəskarlarının populyar istirahət yeridir. Piyada səfərə çıxmağı xoşlayanlar buradan QUBA və İSMAYILLI şəhərlərinə ekskursiyaya gedirlər. Ekoloji turistlər və adi səyahət həvəskarları CƏNGİ MEŞƏSİNƏ getməyə çalışırlar. Burada yabanı alma, armud, alça ağacları bitir, meşənin kənarında, dərənin yaxınlığında isə yerdən kükürdlü su bulaqları çıxır. Dağ kəndlərində məşhur "ŞİRVAN", "ŞAMAXI", "İSRAFİL" və "ƏRCİMAN" xalçaları toxunur.
Şamaxı rayonunda görməli yerlər çoxdur. PİRSAATÇAY çayının sağ sahilində yerləşən ÇUXURYURD qəsəbəsində əslən Rusiyadan olan molokanlar yaşayır. Onların hazırladığı dadlı günəbaxan yağı, turşuya qoyulmuş tərəvəz, Respublika paytaxtına satmağa apardıqları dağ balı, tərəvəz və meyvələr çox məşhurdur. QIRXBULAQ adlanan ərazidə çoxlu içməli su bulaqları vardır. MƏLHƏM kəndinin yaxınlığında özünün şəfalı xassələri ilə ad çıxarmış məşhur mağara yerləşir. Şərqdə çox məşhur olan şair ƏFZƏLƏDDİN XAQANİ XII əsrdə bu kənddə anadan olmuşdur. Ümumiyyətlə bu diyar özünün şairləri, filosoflar, memarları ilə məşhurlaşmışdır. SEYİD ƏZİM ŞİRVANİ, İMADƏDDİN NƏSİMİ, MİRZƏ ƏLƏKBƏR SABİR, HACI ZEYNALABDİN ŞİRVANİ, MƏHƏMMƏD ŞİRVANİ, ƏZİM ƏZİMZADƏ, ABBAS SƏHHƏT, HƏMƏDİ ŞİRVANİ, FƏLƏKİ ŞİRVANİ - bu diyarın övladlarıdır (onların adlarında "Şirvanı" sözünün tez-tez təkrarlanması Şərqdə qədimdən mövcud olmuş bir ənənə ilə bağlıdır. Adətən, insan məşhurlaşandan sonra qəbul etdiyi soy adında onun anadan olduğu yerin adı əks etdirilir).
PİRQULU qəsəbəsinin yaxınlığında yerləşən Nəsirəddin Tusi adına Şamaxı Astrofizika Rəsədxanası (ŞAR) dəniz səthindən 1400 metr yüksəklikdədir. Keçmiş SSRİ-də ən böyük teleskoplardan biri məhz burada quraşdırılmışdır. Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının ilk prezidentlərindən biri - Azərbaycanda neft kimyasının əsasını qoymuş akademik Yusif Məmmədəliyev vaxtıilə bu rəsədxananın təşkil edilməsi üçün çox iş görmüşdür. ŞAR ərazisində indi çalışan alimlərin təşəbbüsü ilə, Y.Məmmədəliyevin minnətdarlıq əlaməti olaraq burada onun heykəli ucaldılmışdır. Bakı məktəbliləri isə Tusi adına ŞAR-a gedib oradakı böyük teleskopa baxmaq üçün haçan ekskursiyaya gedəcəklərini həmişə səbirsizliklə gözləyirlər. Qışda adətən qar yağmayan Bakı sakinləri buraya gəlməyə daha çox can atırlar: axı Pirquluda qar yerdə uzun müddət qalır, deməli buraya gələndə qartopu oynamaq da olar. Yayda isə yerli sakinlər qonaqların arzusu ilə onları at belində gəzintiyə çıxarırlar.
Rayonun tarixi abidələri: CÜMƏ MƏSCİDİ (VIII-X əsrlər); PİRMƏRDƏKAN türbəsi (XIII-XIV əsrlər); ŞAHXƏNDAN türbəsi (XVII əsr); 7 türbədən ibarət olan YEDDİ GÜMBƏZ KOMPLEKSİ (XVIII əsr); Əfsanəvi QALAYİ-BUQURT qalasının qalıqları (XII-XVI əsrlər); eyni adlı dağ kəndinin yaxınlığında yerləşən bu qala sanki sal qayaya yapışmışdır. GÜLÜSTAN qalasında (VIII-XV əsrlər) Şirvanşah Şahrux İran qoşunlarının hücumunu mərdliklə dəf etmişdir. Qalanın içində Şirvanşahın sarayı və unikal su təchizatı sistemi salamat qalmışdır. Buradakı gizli su kəməri müdafiə istehkamlarını su ilə təchiz edirmiş. Suyu saxlamaq üçün nəzərdə tutulan daş çarhovuzlar və su qulləsi də salamat qalmışdır. Rayonun ərazisində yerləşən Pirqulu qoruğu 1968-ci ildə yaradılmışdır. Üç hissədən ibarət olub ümumi sahəsi 1521 hektar olan bu qoruğun ərazisinin 1362 hektarı dəniz səviyyəsindən 800-2000 metr yüksəklikdə yerləşən meşələrdir. Qoruğun florasına 45 növ nadir və endemik bitki daxildir, onların çoxunun adı Qırmızı kitaba daxil edilmişdir.
Rayonun inzibati mərkəzi ŞAMAXI ŞƏHƏRİDİR. Şamaxının əhalisinin sayı 83 min nəfər, Bakıdan məsafəsi 120 km-dir.
Qədim dövrlərdə "Şarvan", "Əşşəmax", "Şirvan", "Şax-max" adlanmış indiki Şamaxı şəhəri vaxtı ilə Şirvanın-Şirvanşahlar dövlətinin paytaxtı olmuşdur. VIII əsrdə Abbasılər sülaləsi zəifləyəndən sonra yaranmış bir neçə kiçik dövlətdən biri də Şirvanşahlar dövləti idi. Bu şəhərin şanlı lakin faciəli taleyi var-o, dəfələrlə dağıdılmışdır. Bu dağıntılar təkcə işğalçıların basqınları ilə deyil həm də zəlzələlərlə bağlı olmuşdur, çünki bura yüksək sesmik ərazidir. 1191-ci ildə Atabəy ELDƏGƏZLƏR sulaləsindən olan Qızıl Arslan bu şəhəri ələ keçirib onu viran edəndə Şirvanşah I Axsitan öz paytaxtını müvəqqəti olaraq Bakıya köçürmüşdür. 1501-ci ildə isə Şah İsmayıl Səfəvi həm Şamaxını, həm də Bakını tutdu. 37 ildən sonra Şirvanşahlar dövlətinin mövcudluğuna son qoyuldu və Təhmasib Səfəvi Səfəvilər dövlətini yaratdı. Sonrakı dövrlərdə Səfəvilərlə Osmanlı türkləri arasında gedən müharibələrdə Şamaxı dəfələrlə dağıdılmışdır. Belə vaxtlarda İnsanların həlak olması ilə yanaşı memarlıq abidələri və kitablar da məhv edilirdi...
Lakin şamaxılılar həmişə özlərində qüvvə tapıb şəhəri bərpa etmiş, öz güzəranlarını qaydaya salmışlar. Vaxtilə Azərbaycana səyahətə gəlmiş Aleksandr Duma Şamaxı barədə yazmışdır ki, bu şəhərin sakinləri sabaha sağ çıxıb-çıxmayacaqlarını heç vaxt bilmirlər. Hazırda Şamaxının ətrafında çoxlu qədim abidələr qalmışdır.
Şamaxının mərkəzində "sovet tipli" köhnə mehmanxana qonaqlara öz xidmətlərini təklif edir. Burada "MAGIC WORLD" adlı abad və cəlbedici istirahət zonası da var.
PİRQULU qəsəbəsində "FORTUNA" adlı istirahət zonasının rahat kottecləri yerləşir. Bu kotteclərdə hər cür zəruri məişət rahatlıqları yaradılmışdır, peyk televiziyası da işləyir. Kompleks rəsədxananın lap yaxınlığında yerləşir. Buradakı restoranda geniş çeşiddə yeməklər təklif edilir. Restorandan əlavə bar, rəqs meydançası da fəaliyyət göstərir, arzu edənlər üçün at ilə ekskursiyalar təşkil edilir.
Restoranlar: "ŞİRVANGÖL" (İSMAYILLI və AĞSU rayonlarına gedən yolun kənarındakı süni gölün sahilində yerləşir); "ZÜMRÜD" və "QAYA" restoranlarından baxanda GÜLÜSTAN qalasına gözəl bir mənzərə açılır.
İSMAYILLI.
Azərbaycanda mövcud olan 8 iqlim zonasından üçünə İSMAYILLI RAYONUNUN ərazisində rast gəlirik. Buranın qış fəsli quru, mülayim keçir, düzənliklərdə havalar isti, yağıntılar müntəzəm olur, dağlarda isə qış soyuq və rütubətli keçir. Rayonun əsas relyefi dağlardan ibarətdir. Buranın çox gözəl təbiəti var. Meşəli dağlar, qayalar, çaylar (GİRDMAN, AX-OX, GÖYÇAY), şəlalələr (QALACIQ - hündürlüyü 50 metr, ÇAYQOVUŞAN - hündürlüyü 30 metr, İSTİSU - hündürlüyü 25 metr, MƏDRƏSƏ - hündürlüyü 25 metr). BABADAĞIN yamaclarında dəniz səviyyəsindən 3500 metr yüksəklikdə 3 təbii göl, KÜRDMAŞİ və AŞIQBAYRAMLI kəndlərinin yaxınlığında düzəldilmiş üç süni göl çox mənzərəli olmaqla bərabər, həm də balıq ovu üçün münasib yerlərdir.
Rayonun ərazisində yerləşən "İSMAYILLI" qoruğu 1981-ci ildə yaradılmışdır. Sahəsi 5778 hektar olan bu qoruq iki hissədən ibarətdir - Topçu və Qalacıq. Onların bir-birindən məsafəsi 1 km-dir. Qoruğun meşələri 5021 hektar, subalp çəmənlikləri 227 hektar yer tutur. Burada 40 növdən çox oduncaq və kol bitğkisi, 170 növ onurğalı heyvana rast gəlmək olar - maral, dağ keçisi, qaban, ayı, canavar, tülkü, dovşan və s.
Bu rayonun adı rus ədəbiyyatının tarixinə düşmüşdür: M.Y. Lermontov İsmayıllının Tircan kəndində olarkən orada Aşıq Qərib haqqında aşıq (xalq müğənnisi) Orucdan və aşıq Ləzgi Əhməddən eşitdiyi dastan əsasında özünün "Aşıq Qərib" poemasını yazmışdır.
Ta qədim dövrlərdən başlayaraq, bu rayonun ərazisində azərbaycanlılarla yanaşı başqa xalqların və etnik qrupların nümayəndələri - ləzgilər, yəhudilər, ruslar (İvanovka kəndində yaşayan molokanlar), lahıclar (iran dilli tayfa), hapıtlar (qədim albanların varisləri) da məskunlaşmışdır.
İsmayıllı rayonunda qədim xəlq sənətlərinin və tətbiqi sənətin ənənələri qorunub saxlanılmışdır. Burada xalçaçılıq (QALACIQ və TƏZƏKƏND kəndləri), misdən hazırlanmış üzərində döymə naxışlar açılan qab və silah, dabbaqlıq, dəmirçilik, ağac və metal üzərində oyma (bu peşələr LAHIC kəndində daha geniş yayılmışdır, bu kəndin mərkəzi küçəsində çoxlu dükan və emalatxanalar), BASQAL kəndində qadınlar üçün "KƏLAĞAYI" adlanan milli baş örtükləri hazırlanır. İpək parçadan hazırlanan kəlağayının naxışları basma üsulu ilə həkk edilir.
LAHIC və BASQAL kəndlərində tarix-mədəniyyət qoruqldarı yaradılmışdır. Buradakı abidələrin çoxu dövlət tərəfindən mühafizə olunur. BƏDOY ZEVERO məscidi (1791-ci il), AĞALI məscidi, ZEVERO bulağı, MƏSCİD və HAMAM (XVIII əsr).
Digər abidələr: XANƏGAH kəndindəki QIZ QALASI (XVII əsr), SULUT kəndindəki FİTDAĞ qülləsi (XVIII əsr) və bir sıra digər arxeoloji obyektlər. Maraqlıdır ki, yerli sakinlər Fitdağ qülləsini Makedonyalı İsgəndər haqqında bir rəvayətlə bağlayırlar. Deyilənə görə, Makedonyalı İsgəndər özü burada düşərgə salmış, onun carçıları isə dağın zirvəsinə qalxıb oradan qızıl şeypurlarla bir-birinə xəbər çatdırmışlar. Ona görə də həmin qülləyə Fitdağ qülləsi deyilir.
Qafqaz Albaniyasının hökmdarlarından biri olmuş Cavanşir (VII əsr) isə, rəvayətə görə, GİRDİMAN çayının sol sahilindəki başqa bir dağın zirvəsində TALISTAN kəndinin yaxınlığındakı qalada yaşamışdır. Sulut kəndində QIRXOTAQ qalası, HARAM qülləsi, XİRƏKİ müdafiə səddi və CÜMƏ MƏSCİDİ də salamat qalmışdır.
İsmayıllı rayonunun inzibati mərkəzi İSMAYILLI ŞƏHƏRİDİR. Şəhərin əhalisinin sayı 74.100 nəfər, Bakıdan məsafəsi 185 km-dir. Buraya gələnlər "TALISTAN" motelində yaxud "QIZ QALASI" istirahət zonasında qala bilərsiniz. Nahar etmək üçün "GÜLÜSTAN" və "BƏDO" restoranlarına, eləcə də əsas nəqliyyat magistralı boyunca yerləşən çoxsaylı kafe və kababxanalara getmək olar.
QƏBƏLƏ
QƏBƏLƏ RAYONU Azərbaycanın şimal-qərb hissəsində, Şəki-Zaqatala zonasının ərazisində, Dağıstan və Gürcüstan sərhəddində yerləşir. Bu region çox qədim tarixə malikdir. Hələ neolit dövründə burada insanlar yaşamışdır. Qəbələ bir müddət QAFQAZ ALBANİYASININ mərkəzi olmuş, sonra isə ŞİRVANŞAHLAR dövlətinin və ŞƏKİ xanlığının tərkibinə daxil olmuşdur. Rayonun ərazisindən DƏMİRAPARAN ÇAYI, VƏNDAM ÇAYI, BUM ÇAYI, TİKANLI ÇAYI və başqa çaylar axır.
Qəbələ rayonu qoz-fındıq və şabalıd bağları ilə ad çıxarmışdır. Dağ yamaclarında, dəniz səviyyəsindən 1000 m yüksəklikdə məşhur şabalıd meşəsi yerləşir. Baharda şabalıd ağaclarının çiçək açması ecazkar mənzərə yaradır. Bu meşədəki ağaclar çox qədimdir. Onların hər birinin orta yaşı 500 ildən çoxdur. Bu ağaclardan bəziləri dövlət tərəfindən mühafizə olunan təbii abidələr siyahısına daxil edilmişdir. Burada ceyran, cüyür, ayı, canavar, dovşan və yerli faunanı təmsil edən digər heyvanları ovlamaq olar. Respublikanın ən uca zirvəsinə BAZARDÜZÜ dağına (dəniz səviyyəindən 4466 m yüksəklikdə) gedən alpinist marşrutlarından biri bu rayondan keçir.
Rayonun ərazisində tarix, mədəniyyət və memarlıq abidələri çoxdur. Bum kəndindəki məscid (XIX əsr), ƏMİLİ kəndindəki Alban məbədi (IV əsr), BAYRAMKOXA kəndindəki USTACAN qülləsi (IX əsr), NİC kəndindəki HACI QƏRİB məscidi və ÇOTARİ alban kilsəsi, HƏZRƏ kəndindəki ŞEYX BƏDRƏDDİN və ŞEYX MƏNSUR türbələri (XV əsr), ŞƏFİLİ kəndindəki məqbərə (XVII əsr), eləcə də HƏMZƏLLİ kəndindəki ŞIXBABA piri (XVI əsr) və KOMRAD dağının zirvəsindəki KOMRAD piri (sağlığında müqəddəs və əməlisaleh hesab edilmiş insanların dəfn edildiyi yerə pir deyilir).
Nİc kəndinin yaxınlığındakı YALOVLU dağında arxeoloqlar qədim insan məskəninin qalıqlarını aşkar etmişlər. Burada tapılmış arxeoloji mədəniyyət nümunələri Azərbaycanın şimal rayonları üçün səciyyəvidir və elmdə "Yalovlu təpə mədəniyyəti" adı ilə tanınmışdır. Burada dəmirdən və tuncdan hazırlanmış silahlar, qızıl əşyalar, dəyirman daşları və başqa nümunələr tapılmışdır. Xalq sənəti növlərindən ağac emalı (VƏNDAM kəndi), dulusçuluq (QƏMƏRVAN kəndi), xalçaçılıq (LAZA və BUM kəndləri) geniş inkişaf etmişdir. Bum kəndində yaradılmış ZOP-ZOPA folklor ansamblı xarici ölkələrdə keçirilən müxtəlif festifallarda uğurla çıxış etmişdir. Qəbələ rayonunun NİC kəndində udinlər yığcam halda yaşayırlar. Qədim albanların sələfləri hesab edilən bu etnik qrup öz əcdadlarının ənənələrini, dilini, maddi və mənəvi mədəniyyətini bu günədək qoruyub saxlaya bilmişdir.
Rayonun inzibati mərkəzi olan QƏBƏLƏ ŞƏHƏRİ Şahdağın ətəklərində yerləşir. Eramızın I əsrinə aid Yunan və Roma yazılı mənbələrində (Pliniy) adı çəkilən qədim KABALA şəhəri təqribən 2000 il bundan əvvəl salınmış və 600 ildən çox bir müddətdə Qafqaz Albaniyasının paytaxtı olmuşdur. Qədim Qəbələ şəhərinin xarabaları müasir Qəbələnin yaxınlığında (ondan 15 km məsafədə) QARAÇAY və COVURLUÇAY çaylarının arasındakı ərazidə yerləşir. Qəbələ şəhərinin özündə İMAM BABA türbəsi (XVIII əsr) və CÜMƏ MƏSCİDİ kimi abidələr qalmışdır. Şəhərdə kiçik bir tarix-diyarşünaslıq muzeyi də var. Bu muzeydə rayon ərazisində aşkar edilmiş çoxsaylı arxeoloji tapıntılar toplanmışdır.
Qəbələ şəhərinin yaxınlığında "AY İŞIĞI" istirahət zonası yaradılmışdır. "DAĞ TURİST BAZASI" adlanan ekskursiya-turizm xidməti meşədə istirahətin, ekskursiyaların, heyvan və balıq ovunun təşkil edilməsi ilə məşğul olur.
"SAHİL" istirahət zonası (sahəsi 1,5 hektar) Qəbələ-Bakı şosse yolundan 5 km aralıda, Nohur gölünün sahilində yerləşir. Turistlər şəlalələrin yanına, meşəyə, tarixi abidələrin yanına səfər edə bilərlər.
Ünvan: Qəbələ rayonu. Tel: (99450) 354-81-57, 203-13-90.
Nahar etmək üçün "XANLAR" restoranına və çoxsaylı kababxanalara gedə bilərsiniz. VƏNDAM kəndində "ŞƏLALƏ" restoranı var. Restoranın bu cür adlanması onun dağ yamaclarında, birbaşa şəlalənin üzərində yerləşməsini əks etdirir. Lakin bu restoran yalnız yay mövsümündə işləyir. HƏMZƏLLİ kəndində ləzətli qoz halvası yeyə bilərsiniz. Yerli sakinlər bu halvanın hazırlanmasının sirrini heç kəsə açmırlar.
OĞUZ
OĞUZ RAYONU ölkəmizin Şəki-Zaqatala zonasında Böyük Qafqazın cənub yamaclarında yerləşir. Şimaldan Rusiya ilə həmsərhəd olan bu rayon o qədər gözəldir ki, onu haqlı olaraq, "Azərbaycanın İsveçrəsi" adlandırırlar. Rayon ərazisinin yarısından bir qədər azı meşələrlə örtülüdür. Burada çoxlu şəlalə, kükürdlü və termal su bulaqları var. Rayonun faunası dovşan, ayı, dağ keçisi, qaban, qırqovul, kəklik, qaz, həmçinin som və forel balıqları ilə təmsil olunmuşdur. Rayon ərazisində müxtəlif meyvələr və giləmeyvələr - qoz, fındıq, alma, armud, zoğal, yemişan, gilas, alça, qarağat və moruq yetişir.
Ənənəvi xalq sənətlərindən xalçaçılıq (Filfilli kəndi), metal və ağac üzərində oyma (BAŞ, DAŞ, AĞIL kəndi) davam etdirilir. Buradakı insanlar hələ neolit dövründə oturaq həyat tərzi keçirirdilər. Bizim eranın əvvəllərində bu ərazi Qafqaz Albaniyasının tərkibinə, XVIII əsrdə isə Şəki xanlığının tərkibinə daxil olmuşdur. Arxeoloqlar KƏRİMLİ və QARABALDIR kəndlərinin yaxınlığında qədim insan məskənləri aşkar etmişlər. Burada nizələr üçün ucluqlar, tunc silah, daşdan hazırlanmış qadın heykəlləri və əsalar tapılmışdır.
Rayon ərazisində qədim tarix və memarlıq abidələri çoxdur. XAÇMAZ kəndi yaxınlığındakı SARISU çayının üstündəki DAŞÜZ körpüsü (XIX əsr), SİNCAN kəndindəki MƏSCİD (XVIII əsr), KƏRİMLİ kəndindəki MƏQBƏRƏ (XV əsr), MUXAS kəndindəki üçmərtəbəli qüllə (XIV əsr), XAÇMAZ kəndində QALADAĞ dağının zirvəsində yerləşən müdafiə təyinatlı QABUR qülləsi (VII-XIV əsrlər) yenə də QALADAĞ zirvəsinin yaxınlığında yerləşən, lakin içməli su ilə təchiz olunan GAVURQALA qülləsi (VII əsr), FİLFİLLİ çayının yaxınlığında, QALAÇAY çayının sahilində yerləşən, çay daşından tkilmiş SURXAYXAN qülləsi (XVIII əsr) və s.
Rayonun inzibati mərkəzi OĞUZ ŞƏHƏRİDİR. Oğuz şəhərinin ərazisində qədim SİNAQOQALI (1849-cu il) YƏHUDİ QƏSƏBƏSİ, hazırda yerli diyarşünaslıq muzeyinin yerləşdiyi ALBAN MƏBƏDİ, Azərbaycan ərazisində hazırda fəaliyyətdə olan ən qədim məktəblərdən biri - XIX əsrdə tikilmiş məktəbdir (PADAR və XAÇMAZ kəndlərində də bu cür məktəblər var).
Burada şəhərdən 15-20 km aralıda balıq və heyvan ovu üçün münasib yerlər çoxdur. Şəhərdə və kəndlərdə sizi müşayiət etmək üçün yerli sakinlərdən bələdçilər tuta bilərsiniz. Oğuza gəlsəniz, ən yaxşısı - yerli sakinlərin şəxsi evlərində qalmaqdır. Nahar və qəlyanaltı etmək üçün "Soyuq bulaq", "Qaynana", "Şahdağ", "Qobur", "Kərimli" restoranlarına gedə bilərsiniz.
ŞƏKİ
ŞƏKİ RAYONU Böyük Qafqaz dağlarının mənzərəli cənub yamaclarında yerləşir. Şəkinin həndəvərində erkən orta əsrlər memarlığının çoxsaylı abidələri - qalalar, müşahidə qüllələri, kilsələr, Qafqaz Albaniyası dövrünə aid məbədlərin xarabalıqları qalmışdır. BİDEYİZ, BAŞ KÜNCÜT, ORTA ZƏYZİT kəndlərindəki abidələr, KİŞ kəndində müqəddəsi Yelisey tərəfindən ucaldılmış kilsə daha çox maraq doğurur. Bu kilsə Müstəqil Dövlətlər Birliyinin ərazisində ən qədim xristian tikilisi hesab edilir. Hazırda həmin kilsə bərpa edilmiş və muzeyə çevrilmişdir.
ŞƏKİ ŞƏHƏRİ Şəki-Zaqatala rayonunun əsas şəhəridir. Azərbaycanın ən qədim və ən gözəl şəhərlərindən biri olan Şəkinin bizim eradan əvvəl birinci minillikdə salınması güman edilir. Ərəb, türk, gürcü, rus və avropa yazılı mənbələrində bu şəhərin adı çəkilir.
Alimlər belə hesab edirlər ki, bu şəhərin adı bir vaxtlar burada yaşamış Sak tayfalarının adından alınmışdır. Şəki Böyük İpək Yolu marşrutu üzərində yerləşir. Ptolemey Şəki barədə qeydlərində onun adını Niqa kimi yazır. Müasir alimlər bu adda şəhəri qədim Nuxa şəhəri ilə eyniləşdirirlər. Yaşlı sakinlər Şəkini hələ də Nuxa adlandırırlar. 1772-ci ildə Şəkini sel basanda şəhər sakinləri yaxınlıqdakı salamat qalmış Nuxa kəndinə köçmüşdülər. Xristianlığın geniş yayıldığı dövrdə Şəki Qafqaz Albaniyasının dini mərkəzlərindən biri idi. Ərəb-Xəzər müharibələri dövründə (VII-XIX əsrlər) bu şəhər hərbi münaqişə və toqquşmalar meydanına çevrilmişdir. Ərəb Xilafəti zəyifləyəndə burada yaradılmış knyazlıq Şirvanşahlar dövlətinin tərkibinə daxil idi.
Elxanilər sülaləsinin hakimiyyəti dövründə Şəkidə tərəqqi mərhələsi başlandı və şəhər yerli hökmdar Sidi Əlinin (Seyid Əlinin) hakimiyyəti altında müstəqil bir ərazinin mərkəzinə çevrildi. Teymurun hücumları zamanı Sidi Əli işğalçılara ciddi müqavimət göstərmiş sonra isə özü başda olmaqla qoşun götürüb o vaxt (1397-1398 illər) ƏLİNCƏ QALASINI qəhrəmancasına müdafiə edən Naxçıvanın köməyinə getmişdir.
Məşhür Şəki bazarlarında qızğın alver gedir, burada taxıl, üstündə döymə üsulu ilə naxış çəkilmiş qab-qacaq, zərgərlərin hazırladığı bəzək əşyaları satılırdı. Şəki ipəyinin müxtəlif növləri olur - yumşaq və qeyri-şəffav, nazik və şəffav, tünd rəngli və ya güləbətin sapla tikilmiş… Bu şəhərin sənətkarları Böyük İpək Yolu boyünca ticarətin inkişafına çox böyük töhfələr vermişlər. Şəki bütün Qafqazın ipəkçilik mərkəzi olmuşdur. 1862-ci ildə Nuxa (Şəki) quberniyasında 62 min 239 pud ipək istehsal edilmişdir. 1861-ci ildə burada ilk ipək əyrici fabrik tikildi. Bu, dünyada ən böyük fabriklərdən biri idi. Artıq 1862-ci ildə Londonda keçirilən beynəlxalq sərgidə Şəki ipəyi qızıl medala layiq görülmüşdü.
Məşhur filosof, yazıçı və maarifçi MİRZƏ FƏTƏLİ AXUNDOV Şəkinin fəxridir. Bu şəhərdə M.F. AXUNDOVUN və SABİT RƏHMANIN ev-muzeyləri yaradılmışdır. ŞƏKİ XAN SARAYI xalq memarlığı ilə (ağac və gəc üzərində oyma) şərqin saray memarlığı ənənələrinin (lakla çəkilmiş divar rəsmləri) əlaqələndirilməsinə aid nadir nümünədir.
XVIII əsrdə tikilmiş AŞAĞI KARVANSARANIN və YUXARI KARVANSARANIN ölçüləri onu göstərir ki, orta əsrlərdə burada ticarət çox geniş inkişaf etmişdir.
Şəkinin yaxınlığında, Kiş çayının qərb sahilində qədim "GƏLƏRSƏN-GÖRƏRSƏN" qalasının xarabalıqları qalmışdır. Bu qalanın adından məlum olur ki, onun müdafiəçiləri düşməni bu qalaya buraxmamaq əzmində olmuş və qalanın məğlub edilməzliyinə əmin olmuşlar. Lev Tolstoyun "Hacı Murad" povestinin qəhrəmanlarının başına gələn hadisələr bu qalada cərəyan edir. Aleksandr Düma, Kempfer və N.Rayevski Şəkidə olmuşlar. N.Rayevski öz məktublarında yazırdı: "Bizim düşərgəmiz yulğun, nar, çinar və başqa ağaclar bitən meşədə yerləşir... Nuxa çox gözəl yerdir". 1805-ci ildə Şəki xanlığı Rusiyanın tərkibinə daxil oldu və bir xanlıq kimi onun mövcudluğuna son qoyuldu. Artıq 1819-cu ildə Rusiya çarının fərmanı ilə Nuxa quberniyası yaradılmışdı və Şəki çarın komendantı tərəfindən idarə edilirdi.
Bu şəhərdə cəlbedici mədəniyyət obyektləri çoxdur: Sabit Rəhman adına Dram teatrı, Dekorativ və Tətbiqi Sənət Muzeyi, Rəsm Qalereyası bu cür obyektlərdir.
Şəkinin sakinləri öz bənzərsiz ənənələrini və qədim sənət biliklərini bu gün də qoruyub saxlamışlar. "KƏLAĞAYI" deyilən ipək baş örtükləri hətta Orta Asiya ölkələrinə də ixrac edilir və orada yerli sənətkarlar tərəfindən ipək üzərində naxış salmaq məqsədilə istifadə edilir. Burada üzərində Şəkiyə xas olan xüsusi naxışlar çəkilmiş taxta sandıqlar da hazırlanır. Yerli zərgərlər tərəfindən hazırlanan bəzək əşyalarının forması isə qədim dövrlərdən bəri az dəyişmişdir. Şəkidə TƏKƏLDUZ deyilən tikmə sənəti yüksək dərəcədə inkişaf etmişdir. Əvvəllər bu işlə əsasən kişilər məşğul olurdu. Bundan əlavə, Şəkidə papaqçılıq, musiqi alətlərinin hazırlanması və ŞƏBƏKƏ sənəti davam etdirilir. Naxışlı taxta şəbəkədən hazırlanan və rəngli şuşə salınan bu cür çərçivələr adətən qapı və pəncərə yerlərində istifadə edilir. Azərbaycanda analoqu olmayan orijinal Şəki mətbəxi də Şəkinin bənzərsiz mədəniyyətinə daxildir. Şəkililərin bişirdiyi qeyri-adi şirniyyat (Şəki halvası) düyü unundan yoğrulmuş xəmırdən nazik yuxa yayılması və onun doğranıb naxışlı şəkildə hörulməsi yolu ilə alınır.
Şəkiyə gələnlər "ŞƏKİ-KARVANSARA" otelində qala bilərlər. Eyni vaxtda 75 nəfərə qədər qonaq qəbul etməyə imkan verən bu müasir mehmanxana kompleksində 38 nömrə, o cümlədən 8 ədəd iki mərtəbəli "lüks" nömrə, əyləncə mərkəzi, diskoteka, konfrans zalı, kafe, qış və yay restoranları vardır. Burada ekskursiyaya və gəzintiyə çıxmaq üçün imkan var.
Bundan əlavə, "Şəki" mehmanxanasında və yeni Olimpiya Kompleksinin kotteclərində də qala bilərsiz. Bu kompleks trenajor zalı, böyük tennis oynamaq üçün meydançalar, il boyu fəaliyyət göstərən üzgüçülük hovuzu və komanda idman növləri ilə məşqul olmaq üçün örtülü stadionla təchiz olunmuşdur.
Şəkidə nahar etmək istəsəniz "YEDDİ GÖZƏL", "SƏADƏT", "QARABAĞ", "SOYUQ BULAQ", "MARXAL" restoranlarına gedə bilərsiniz.
İstəsəniz, Şəkinin özündə deyil, yaxınlıqdakı Kiş kəndində - "MARXAL" istirahət zonasında qala bilərsiniz. İstirahət zonasının ərazisi 4 hektardır. Buradakı 11 nömrəlik mehmanxana eyni vaxtda 30 nəfərə qədər qonaq qəbul etməyə imkan verir. İstirahət zonasında böyük restoran və kafe var, buradan ekskursiyalar və meşədə gəzintilər təşkil etmək olar.
Respublikanın şimal-qərbində yerləşən QAX rayonu Gürcüstanla həmsərhəddir. Rayonun cənubunda quru, mərkəzdə mülayim isti və subtropik rütübətli iqlim, dağlarda soyuq, yağıntıların müntəzəm paylanması ilə səciyyəvi olan iqlim şəraitinə malikdir. Gördüyümüz kimi, burada nisbətən kiçik bir ərazidə dörd iqlim zonası vardır. Qaxda temperaturun dəyişmə həddi çox böyükdür, dağların zirvəsində mənfi 40 dərəcədən ACINOHUR gölunun yaxınlığında müsbət 40 dərəcəyə qədər temperatur müşahidə olunur.
Rayonun ərazisində "İLİSU" Dövlət Qoruğu yerləşir (sahəsi 9,2 min hektardır). Burada mühafizə olunan əsas obyektlər orta dağlıq qurşaqdakı meşələrdir (qoruğun ərazisinin 90%). Burada təqribən 300 növ bitki, o cümlədən 90 növ oduncaq və kol bitkisi, bir sıra endemik və məhv olmaq həddində olan bitki növlərinə rast gəlmək mümkündür. Dağ meşələrində ayı, dağ keçisi, canavar, qaban, vəhşi pişik və çaqqal yaşayır. QANIQ-ƏYRİÇAY vadisi rayonunda heyvan və balıq ovu üçün münasib yerlər vardır.
Qax rayonunun ərazisində tarixi abidələr çoxdur. Arxeoloqların burada aşkar etdiyi kurqanlar hələ tunc dövründə bu regionun məskunlaşmış olduğunu sübut edir. XVIII əsrdə tikilmiş ULU KÖRPÜ, SUMUQ QALASI və onun mərkəzində yerləşən məscid əvvəllər İlisu sultanlığının paytaxtı olmuşdur. Sumuq xalqın yaddaşında Şeyx Şamilin məsləkdaşı, yerli sultanların sonuncusu olmuş DANİYAL BƏYİN arxasında dayanan qüvvələrdən biri kimi qalmışdır. Bu yerlərdə insanlar çox qədim dövrlərdən məskünlaşmışdır. Arxeoloqlar burada bizim eradan əvvəl I əsrə aid küp qəbirləri aşkar etmişlər. İlisuda hündürlüyü 10 metrə bərabər olan kvadrat şəkilli KEŞİKÇİ QÜLLƏSİ də salamat qalmışdır (XV əsr). Bu kəndin ətrafında çoxsaylı kükürdlü termal bulaqlar vardır.
TİRMƏÇİ kəndinin yaxınlığında, qocaman palıd ağacları bitən meşədə ŞEYX ŞAMİLİN naibi (sərkərdəsi) HACI MURADIN qəbri var. Onun məzarı üzərində qoyulmuş baş daşında ərəb dilində bu sözlər yazılmışdır: "Burada böyük cəfakeş, milliyətcə avar olan Hacı Murad Xunzaxski dəfn edilmişdir".
Qum kəndinin yaxınlığında Qafqaz Albaniyası dövrünə aid abidələr - SIRTQALA istehkamı (XVIII əsr), QUM BAZİLİKASININ xarabaları (V əsr), DƏYİRMİ MƏBƏD (VII əsr), LƏKİT kəndində isə MƏBƏD KOMPLEKSİ (XII əsr) salamat qalmışdır.
SARIBAŞ və CƏLAİR kəndlərində yerli sənətkar qadınlar orijinal naxışlı xalçalar və yun corablar toxuyurlar. QAXBAŞ kəndində isə yerli sakinlər ev şəraitində şərab istehsal edirlər.
Qax rayonunun inzibati mərkəzi - QAX ŞƏHƏRİ dəniz səviyyəsindən 500 metr yüksəklikdə yerləşir. QURMUXÇAY adlı dağ çayının sahilində, Böyük Qafqaz dağlarının ətəklərində yerləşən bu şəhərin adının mənası "Qala" deməkdir.
Buraya gələnlər "İLİSU" pansionatında qala bilərlər. Hərçənd pansionat şəhərin mərkəzində deyil, KUMRUXÇAY adlı dağ çayının sahilində, rayon mərkəzindən 10 km məsafədə yerləşir. Pansionatın rahat kottecləri, yüksək səviyyədə servis xidmətləri təklif edilən mehmanxana kompleksi var.
Sizin arzunuzla, tarixi abidələrə ekskursiyalar təşkil etmək olar.
Ünvan: Qax rayonu, İlisu kəndi.
Telefon: (994144) 5-42-33, (99450) 328-56-165.
Qaxın özündə iki mərtəbəli, kifayət qədər rahatlığı olan mehmanxanada qala bilərsiniz. Nahar etmək üçün "MƏRKƏZ" və "BAŞ QALA" restoranlarının xijmətlərindən istifadə etmək olar.
ZAQATALA
ZAQATALA RAOYNU Böyuk Qafqazın yamaclarında, respublikamızın şimal-qərb bölgəsində yerləşir. Rayon şimal-şərq tərəfdən Rusiya ilə həmsərhəddir. Rayonun relğyefi dağlıq və düzənlik, iqlimi - dağlarda soyuq və düzənliklərdə istidir. Rayonda meşə çoxdur, lakin onlar əsasən dağlarda və dağ ətəyi bölgədə yerləşir. Zaqatala rayonun florası müxtəlif qiymətli ağac növləri ilə zəngindir - şabalıd, qoz, fındıq, palıd, vələs, qarağac və s. Fauna - maral, dağ keçisi, qaban, ayı, canavar, dovşan, hamçinin çoxlu quş növləri ilə təmsil olunmuşdur - qıqovul, kəklik, dağ şahini, çalağan, turac, dolaşa və bülbül.
1929-cu ildə burada, Baş Qafqaz dağlarının cənub yamaclarında "ZAQATALA" Dövlət qoruğu yaradılmışdır. İndi sahəsi 23.843 hektar olan bu qoruq dəniz səviyyəsindən 650-3646 metr yüksəklikdə yerləşir və həm Zaqatala, həm də Balakən rayonlarının ərazisini əhatə edir. Qoruğun ərazisində turistlərin istirahət etməsi və gecələməsi üçün münasib yerlər var. QAS kəndini yaxınlığında qışda bol qar yağır.
Zaqatala rayonunda azərbaycanlılarla yaqaşı başqa millətlərin etnik qrupların nümayəndələri də yaşayır - ruslar, avarlar, ləzgilər, tsaxuolar, tatarlar, ingiloylar - burada təqribən 20-yə yaxın xalq dinc yanaşı yaşayır.
Rayonun tarixi abidələri ən qədim vaxtlarda indiyə qədər salamat qalmış kəndlərdə yerləşir. GÖZBARAX və HALAL kəndlərində 18-ci əsrə aid məsçidlər, KEBELOBA kəndində 14-cü əsrə aid iki qüllə, MAZIX kəndində 12-ci əsrə aid qüllə, YUXARI ÇARDAXLAR kəndində 5-ci əsrə aid pəri qalası, CAR kəndində 14-ü əsrə aid CİNGƏZ qülləsi və rayon Tarix-diyarşünaslıq muzeyi, PAŞAN kəndində Alban qülləsi (13 əsr) və AXAXDƏRƏ kəndindəki Alban qülləsi (12 əsr), rayonun müxtəlif kəndlərində ƏLİABAD və MOSUL kəndlərində 19 əsrdə tikilmiş məsçidlər salamat qalmışdır.
Turistlər Zaqatala şəhərindən 6 km şimal-qərbdə yerləşən CAR kəndinə getməyi çox xoşlayrlar. Bu kənd yerli təbiətin gözəl güşəsi olmaqdan əlavə, orada məhz bu regiona xas olan orijinal memarlaq-inşaat və məişət ənənələri qorunub saxlanmışdır.
Zaqatala rayonunun inzibati mərkəzi olan ZAQATALA ŞƏHƏRİ dəniz səviyyəsindən 535 metr yüksəklikdə TALAÇAY çayının sahilində yerləşir. Şəhərin əhalisinin sayı 109.300 nəfər, Bakıdan məsafəsi 372 km-dir.
Bu şəhər özünün iqlim xarakteristikalarına və gözəl təbiətinə görə əsl kurort adlandırılmağa layiqdir. Burada 15 hektar sahədə mədəniyyət və istirahət parkı salınmışdır, çox maraqlı bir təbii abidə - 800 yaşlı çinar ağacı da burada yerləşir.
Şəhərdəki qədim QALA (1830-cu il) təkçə qədimliyinə görə deyil, həm də ona görə maraqlıdır ki, vaxtilə "POTYOMKİN" zirehli qəmisində qiyam qaldırmış matrosları buradakı həbsxanaya salmışdırlar. Gəmidə təşkil edilmiş qiyamın iştirakçılarından S.Demaşkoya yerli parkda abidə qoyulmuşdur. Pambıqyığan maşının sükanı arxasına keçmiş ilk azərbaycanlı mexanizator qadın Sevil Qazıyevanın abidəsi də maraqlıdır.
Zaqatala şəhərindəki Tarix-diyarşunaslıq muzeyində orta əsrlərə aid əlyazmaların zəngin kolleksiyasının toplanmışdır. Zaqatalaya yay vaxtı gələnlər CAR kəndinin yaxınlığında meşədə yerləşən "LƏZZƏT" istirahət zonasının kotteclərində, AŞAĞI TALA kəndindəki "TALA" otelində və "TURQUT" motelində qala bilərlər.
Şəhərdə nahar etmək üçün "LƏZZƏT", "MURAD", "GÖRÜŞ", "TURAN" və "TALA" restoranlarının xidmətlərindən istifadə edə bilərsiniz.
BALAKƏN
Azərbaycanın şimal-şərqində yerləşən BALAKƏN RAYONU cənubdan və qərbdən Gürcüstanla, şimaldan və şərqdən Rusiya ilə həmsərhəddir.
Rayonun relyefi təzadlı olması ilə seçilir: burada dağlar və düzənliklər bir-birini əvəz edirlər. Düzənlik bölgələrdə mülayim isti, qışda quru, dağətəyi sahələrdə isə yağıntıların mümtəzəm paylanması ilə seçilən mülayim isti, dağlarda isə soyuq rütübətli qış müşahidə olunur (orta illik rütübət səviyyəsi 40% çoxdur).
Burada çoxsaylı dağ çayları, KATEX dağının yaxınlığında gözəl bir göl var, rayonun şimalında isə ərazi başdan-başa meşələrlə örtülmüşdür. Zaqatala qoruğunun ərazisinin yarıdan çox hissəsi Balakən rayonunda yerləşir. 1929-cu ildə burada, Baş Qafqaz dağlarının cənub yamaclarında "ZAQATALA" Dövlət qoruğu yaradılmışdır. İndi sahəsi 23.843 hektar olan bu qoruq dəniz səviyyəsindən 650-3646 metr yüksəklikdə yerləşir. Bu qoruq özünün bitki örtüyünün xarakterinə görə dağlıq-meşəlik (67,4%) və dağlıq-çəmənlik hissələrə bölünə bilər. Qoruğun vlorasına mindən çox, o cümlədən nadir bitki növləri daxildir (vələs, qızılağac, palıd, qoz, şabalıd, akasiya, 30 növdən çox dərman bitkisi). Bu regionun faunası da zəngindir. Qara rəngli qafqaz meşə xoruzunun burada geniş yayılması xüsusi qeyd edilməlidir.
Rayonun ərazisində tarixi və memarlıq abidələri çoxdur. Arxeoloqlar burada erkən dəmir dövrünə aid çoxlu qədim insan məskənləri aşkar etmişlər. Məsələn, MAHAMALLAR kəndindən 2 km aralıda GÖBƏK qayasının yaxınlığındakı NOXO mağarasında erkən dəmir dövrünə aid insan məskənlərinin izləri qalmışdır. Yenə orada, MAHAMALLAR kəndinin yaxınlığında küp qəbirləri (bizim eradan əvvəl II-I əsrlər), pir və yaşayış tikililərinin qalıqları (V-VIII əsrlər), məsçid (XVIII əsr), qüllə (XIX əsr), qala divarları salamat qalmışdır.
QULLAR kəndində XVIII əsrə aid YERALTI SU ANBARI və MƏSÇİD, TÜLÜ kəndində XIV əsrə aid MƏQBƏRƏ, HƏNİFƏ kəndində XIV əsrə aid MƏBƏD, XALATALA kəndində XVI əsrə aid MƏSÇİD, HƏNİFƏ və MAZIMÇAY kəndlərində ALBAN MƏBƏDLƏRİ, QULLAR kəndində, GÜMBƏZ çayının sahilində XII əsrə aid PƏRİ QÜLLƏSİ, MƏKLƏKAN dağında erkən orta əsirlər dövrünə aid ŞƏHƏR YERİ qalmışdır.
Balakən rayonunun inzibati mərkəzi BALAKƏN ŞƏHƏRİDİR. Onun əhalisinin sayı 85.300 nəfər, Bakıdan məsafəsi 394 km-dir. Şəhərdə XVII-XIX əsrlərə aid, minarəsinin qeyri-adi dərəcədə hündür olması ilə maraq doğuran məsçid binası salamat qalmışdır.
Rayonun diyarşunaslıq muzeyində bu region üçün ənənəvi sənət məmulatları, buranın hələ neolit dövründə məskunlaşmış olmasının təsdin edən arxeoloji tapıntılar, diyarın tarixi ilə bağlı hadisələri izləməyə imkan verən digər eksponatlar toplanılmışdır. Balakəndə misgərlik, şəbəkə (qapı və pəncərələr üçün naxışlı ağac çərçivələr hazırlanması), ağac üzərində oyma və dulusçuluq peşələri yaxşı inkişaf etmişdir. Azərbaycanda nadir hallarda rast gəlinən TƏKƏLDUZ tikmə növü də burada qorunub saxlanmışdır (Təkəlduz - tünd fonda ipək sapla əlvan fantastik naxışlar tikmək sənətinə deyilir).
Balakəndə sahəsi 7,5 hektar olan böyük şəhər parkı var. Şəhərdə gəzintidən sonra bu parkda dincəlmək mümkündür.
Buraya gələnlər moteldə və mehmanxanada qala bilərlər, lakin mehmanxana və motel qızdırılmadığı üçün orada yalnız yay vaxtı qalmaq məsləhətdir.
Nahar etmək üçün "KATEX", "ŞABALIDLIQ", restoranlarına və açıq səma altında yerləşən çoxsaylı kababxanalara gedə bilərsiniz.
LinkBack URL
About LinkBacks
Alıntı ile cevapla
Yer imleri